«Տունդրա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

16:56, 20 փետրվարի 2013-ի տարբերակ

Տունդրա ֆիններեն բառը նշանակում է ամայի վայր։ Ավելի ուշ այդպես սկսել են անվանել նաև հյուսիսային անտառազուրկ հարթավայրային շրջանները։

Տունդրան համարվում է երկրագնդի բնական գոտիներից մեկը։

Տարածման շրջաններ

Հյուսիսային կիսագնդում այս գոտին տարածվում է Եվրասիայի և Հյուսիսային Ամերիկայի ծայր հյուսիսային ափամերձ շրջաններում, Գրենլանդիայի առափնյա շրջաններում և որոշ այլ կղզիներում։

Հարավային կիսագնդում այն տարածվում է Անտարկտիդա մայրցամաքի Անտարկտիկա թերկաղզու ծայր հյուսիսային շրջաններում և որոշ կղզիներում։

Կլիմա

Տունդրայում կլիման մեձանտարկտիկական է։ Նրա հարավային սահմանը համընկնում է հուլիսյան +10°C իզոթերմի հետ։

Ամռանը զով է։ Հուլիսի միջին ջերմաստիճանը +10°C-ից ցածր է, իսկ բացարձակ առավելագույնը հասել է +21°C-ի։

Ձմռանը միջին ջերմաստիճանը տատանվում է -20 -50°C-ի սահմաններում։

Տեղումների տարեկան քանակը 200 - 300 մմ. է։ Այստեղ տեղումները գերազանցում են գոլորշունակությանը։

Հողեր

Տունդրային բոնորոշ է հողի բազմամա սառցույթը։ Ամռանը հողի ընդամենը 0,5 - 1,5 մետրանոց շերտ է հալվում, որին անվանում են գործունյա շերտ։

Հողի սառցույթի շնորհիվ հալոցքային ջրերը չեն ներծծվում, իսկ ցածր ջերմաստիճանների պայմաններում` չեն գոլորշանում և ձևավորում են ճահճային, տորֆաճահճային և տունդրագլեյան հողեր։

Բուսական աշխարհ

Սառը, անբարենպաստ կլիմայի պատճառով տունդրայում անտառներ բոլորովին չկան։ Անտառների համար հատկապես կործանարար են Արկտիկայից փչող ուժեղ ու սառը փոթորկալից քամիները։

Տունդրայում տարածված են այն բույսերը, որոնք չունեն խորը գնացող արմատներ, ինչպիսիք են մամուռներն ու քարաքոսերը։

Բուն կամ միջին տունդրայում աճում են նաև բևեռային կակաչ, բևեռային բոշխ, թթուհատ, մռամոշ և այլ հատապտուղներ, իսկ տունդրայի հարավային մասում, որտեղ գործունյա շոերտը ավելի հզոր է, աճում են թփուտային գաճաճ ծառեր` գաճաճ կաղնի, բևեռային ուռենի, հապալասենի, կեչի և այլն։

Կենդանական աշխարհ

Տունդրայի բոնորոշ կենդանիներից են կրծողները, հյուսիսային եղջերուն, բևեռային նապաստակը, աղվեսը, բուն, արջը, գայլը, կաքավը և այլն։

Ամռանը այստեղ իրենց «հանգիստն» են անցկացնում բազմաթիվ թռչուններ (կերն առատ է, եղանակը` զով), որոնք մերձափնյա ժայռոտ կղզիներում ստեղծում են «թռչնաշուկաներ»։

Յուրացում

Տունդրան յուրացնելը դժվար է ոչ միայն դաժան կլիմայի, այլև հավերժական սառցույթի պատճառով։

Այս գոտում հիմնականում զբաղվում են եղջերվապահությամբ և ձկնորսությամբ։

Օգտակար հանածոներ

Տունդրայում հայտնաբերված են ածխի, երկաթի, նիկելի, պղնձի, գազի և այլն օգտակար հանածոների հսկայական պաշարներ։

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
 [[Պատկեր:800px-Map-Tundra.png|thumb|right|Տունդրայի տարածման շրջանները]]
-'''Տունդրա''' ֆիններեն բառը նշանակում է ''ամայի վայր'': Ավելի ուշ այդպես սկսել են անվանել նաև հյուսիսային անտառազուրկ հարթավայրային շրջանները:
+'''Տունդրա''' ֆիններեն բառը նշանակում է ''ամայի վայր''։ Ավելի ուշ այդպես սկսել են անվանել նաև հյուսիսային անտառազուրկ հարթավայրային շրջանները։
-Տունդրան համարվում է երկրագնդի [[Բնական գոտիներ|բնական գոտիներից]] մեկը:
+Տունդրան համարվում է երկրագնդի [[Բնական գոտիներ|բնական գոտիներից]] մեկը։
 == Տարածման շրջաններ ==
 [[Պատկեր:Greenland scoresby-sydkapp2 hg.jpg|thumb|right|Տունդրան [[Գրենլանդիա|Գրենլանդիայում]]]]
-[[Հյուսիսային կիսագունդ|Հյուսիսային կիսագնդում]] այս գոտին տարածվում է [[Եվրասիա|Եվրասիայի]] և [[Հյուսիսային Ամերիկա|Հյուսիսային Ամերիկայի]] ծայր հյուսիսային ափամերձ շրջաններում, [[Գրենլանդիա|Գրենլանդիայի]] առափնյա շրջաններում և որոշ այլ կղզիներում:
+[[Հյուսիսային կիսագունդ|Հյուսիսային կիսագնդում]] այս գոտին տարածվում է [[Եվրասիա|Եվրասիայի]] և [[Հյուսիսային Ամերիկա|Հյուսիսային Ամերիկայի]] ծայր հյուսիսային ափամերձ շրջաններում, [[Գրենլանդիա|Գրենլանդիայի]] առափնյա շրջաններում և որոշ այլ կղզիներում։
-[[Հարավային կիսագունդ|Հարավային կիսագնդում]] այն տարածվում է [[Անտարկտիդա]] մայրցամաքի [[Անտարկտիկա (թերկաղի)|Անտարկտիկա թերկաղզու]] ծայր հյուսիսային շրջաններում և որոշ կղզիներում:
+[[Հարավային կիսագունդ|Հարավային կիսագնդում]] այն տարածվում է [[Անտարկտիդա]] մայրցամաքի [[Անտարկտիկա (թերկաղի)|Անտարկտիկա թերկաղզու]] ծայր հյուսիսային շրջաններում և որոշ կղզիներում։
 == Կլիմա ==
 [[Պատկեր:Ru200008050084.jpg|thumb|right|Տունդրան [[Ռուսաստան|Ռուսաստանում]]]]
-Տունդրայում կլիման մեձանտարկտիկական է: Նրա հարավային սահմանը համընկնում է հուլիսյան +10°C [[Իզոթերմ|իզոթերմի]] հետ:
+Տունդրայում կլիման մեձանտարկտիկական է։ Նրա հարավային սահմանը համընկնում է հուլիսյան +10°C [[Իզոթերմ|իզոթերմի]] հետ։
-Ամռանը զով է: Հուլիսի միջին ջերմաստիճանը +10°C-ից ցածր է, իսկ բացարձակ առավելագույնը հասել է +21°C-ի:
+Ամռանը զով է։ Հուլիսի միջին ջերմաստիճանը +10°C-ից ցածր է, իսկ բացարձակ առավելագույնը հասել է +21°C-ի։
-Ձմռանը միջին ջերմաստիճանը տատանվում է -20 -50°C-ի սահմաններում:
+Ձմռանը միջին ջերմաստիճանը տատանվում է -20 -50°C-ի սահմաններում։
-Տեղումների տարեկան քանակը 200 - 300 մմ. է: Այստեղ տեղումները գերազանցում են գոլորշունակությանը:
+Տեղումների տարեկան քանակը 200 - 300 մմ. է։ Այստեղ տեղումները գերազանցում են գոլորշունակությանը։
 == Հողեր ==
 [[Պատկեր:Tundra_looking_south_toward_Brooks_Range,_Alaska.jpg|thumb|right|Տունդրան [[Ալյասկա (նահանգ)|Ալյասկայում]]]]
-Տունդրային բոնորոշ է հողի բազմամա սառցույթը: Ամռանը հողի ընդամենը 0,5 - 1,5 մետրանոց շերտ է հալվում, որին անվանում են գործունյա շերտ:
+Տունդրային բոնորոշ է հողի բազմամա սառցույթը։ Ամռանը հողի ընդամենը 0,5 - 1,5 մետրանոց շերտ է հալվում, որին անվանում են գործունյա շերտ։
-Հողի սառցույթի շնորհիվ հալոցքային ջրերը չեն ներծծվում, իսկ ցածր ջերմաստիճանների պայմաններում` չեն գոլորշանում և ձևավորում են ճահճային, տորֆաճահճային և տունդրագլեյան հողեր:
+Հողի սառցույթի շնորհիվ հալոցքային ջրերը չեն ներծծվում, իսկ ցածր ջերմաստիճանների պայմաններում` չեն գոլորշանում և ձևավորում են ճահճային, տորֆաճահճային և տունդրագլեյան հողեր։
 == Բուսական աշխարհ ==
-Սառը, անբարենպաստ կլիմայի պատճառով տունդրայում անտառներ բոլորովին չկան: Անտառների համար հատկապես կործանարար են [[Արկտիկայից]] փչող ուժեղ ու սառը փոթորկալից քամիները:
+Սառը, անբարենպաստ կլիմայի պատճառով տունդրայում անտառներ բոլորովին չկան։ Անտառների համար հատկապես կործանարար են [[Արկտիկայից]] փչող ուժեղ ու սառը փոթորկալից քամիները։
-Տունդրայում տարածված են այն բույսերը, որոնք չունեն խորը գնացող արմատներ, ինչպիսիք են [[Մամուռներ|մամուռներն]] ու [[Քարաքոսեր|քարաքոսերը]]:
+Տունդրայում տարածված են այն բույսերը, որոնք չունեն խորը գնացող արմատներ, ինչպիսիք են [[Մամուռներ|մամուռներն]] ու [[Քարաքոսեր|քարաքոսերը]]։
-Բուն կամ միջին տունդրայում աճում են նաև [[Բևեռային կակաչ|բևեռային կակաչ]], բևեռային բոշխ, թթուհատ, մռամոշ և այլ հատապտուղներ, իսկ տունդրայի հարավային մասում, որտեղ գործունյա շոերտը ավելի հզոր է, աճում են թփուտային գաճաճ ծառեր` գաճաճ կաղնի, բևեռային ուռենի, հապալասենի, կեչի և այլն:
+Բուն կամ միջին տունդրայում աճում են նաև [[Բևեռային կակաչ|բևեռային կակաչ]], բևեռային բոշխ, թթուհատ, մռամոշ և այլ հատապտուղներ, իսկ տունդրայի հարավային մասում, որտեղ գործունյա շոերտը ավելի հզոր է, աճում են թփուտային գաճաճ ծառեր` գաճաճ կաղնի, բևեռային ուռենի, հապալասենի, կեչի և այլն։
 == Կենդանական աշխարհ ==
-Տունդրայի բոնորոշ կենդանիներից են կրծողները, հյուսիսային եղջերուն, բևեռային նապաստակը, աղվեսը, բուն, [[Բևեռային արջ|արջը]], գայլը, կաքավը և այլն:
+Տունդրայի բոնորոշ կենդանիներից են կրծողները, հյուսիսային եղջերուն, բևեռային նապաստակը, աղվեսը, բուն, [[Բևեռային արջ|արջը]], գայլը, կաքավը և այլն։
-Ամռանը այստեղ իրենց «հանգիստն» են անցկացնում բազմաթիվ թռչուններ (կերն առատ է, եղանակը` զով), որոնք մերձափնյա ժայռոտ կղզիներում ստեղծում են «թռչնաշուկաներ»:
+Ամռանը այստեղ իրենց «հանգիստն» են անցկացնում բազմաթիվ թռչուններ (կերն առատ է, եղանակը` զով), որոնք մերձափնյա ժայռոտ կղզիներում ստեղծում են «թռչնաշուկաներ»։
 == Յուրացում ==
-Տունդրան յուրացնելը դժվար է ոչ միայն դաժան կլիմայի, այլև հավերժական սառցույթի պատճառով:
+Տունդրան յուրացնելը դժվար է ոչ միայն դաժան կլիմայի, այլև հավերժական սառցույթի պատճառով։
-Այս գոտում հիմնականում զբաղվում են եղջերվապահությամբ և ձկնորսությամբ:
+Այս գոտում հիմնականում զբաղվում են եղջերվապահությամբ և ձկնորսությամբ։
 == Օգտակար հանածոներ ==
-Տունդրայում հայտնաբերված են [[Ածուխ|ածխի]], [[Երկաթ|երկաթի]], [[Նիկել|նիկելի]], [[Պղինձ|պղնձի]], [[Գազ|գազի]] և այլն օգտակար հանածոների հսկայական պաշարներ:
+Տունդրայում հայտնաբերված են [[Ածուխ|ածխի]], [[Երկաթ|երկաթի]], [[Նիկել|նիկելի]], [[Պղինձ|պղնձի]], [[Գազ|գազի]] և այլն օգտակար հանածոների հսկայական պաշարներ։