Մաք Մերդո

Մաք Մերդո
Տեսակ	Անտարկտիկական բևեռային գիտակայաններ
Մայրցամաք	Անտարկտիդա
Երկիր	ԱՄՆ
Վարչատարածք	Անտարկտիկայի համաձայնագրի տարածք
ԲԾՄ	10 մետր
Ձևավորում	1956
Անվանված է	Մակ Մերդո (նեղուց) և Archibald McMurdo?

Մաք Մերդո կայան (անգլ.՝ McMurdo), ամերիկյան անտարկտիկական հետազոտական կայան, նավահանգիստ, տրանսպորտային հանգույց։ Պատկանում է ԱՄՆ անտարկտիկական ծրագրին, սակայն սպասարկում է նաև այլ պետությունների կայաններն ու հետազոտական ծրագրերը։ Այն գտնվում է Ռոսս կղզու հարավային ծայրամասում՝ Ռոսս սառցադաշտի կողքին, Նոր Զելանդիայի տարածքային պահանջների գոտում։ Հեռավորությունը Նոր Զելանդիայից դեպի հյուսիս 3500 կմ է, մինչև նորզելանդական Սքոթ Բեյզ հետազոտական կայան՝ 2 կմ։ Անտարկտիդայի ամենամեծ բնակավայրն է։ Նախկինում բնակչությունն ամռանը կարող էր հասնել 1258-ի (1996 թվական)^[2], ձմռանը՝ մոտ 150 մարդու (1999 թվական)^[3]։ Այժմ բնակչության թիվը կայունացել է․ այնտեղ շուրջ 1300 մարդ է ապրում^[4]^[5]։

Պատմություն

Կայանի մոտ պահպանվել է Ռոբերտ Սքոթի խրճիթը, որի կառուցումից (1902 թվական) սկսվեց «Անտարկտիդայի մայրաքաղաքի» պատմության հետհաշվարկը։ Այժմ կայանը ֆունկցիոնալ ժամանակակից գիտական կենտրոն է և Անտարկտիդայի ամենամեծ համայնքը, ունի երեք օդանավակայան (որոնցից երկուսը սեզոնային), ուղղաթիռի վայրէջքի վայր և ավելի քան 100 շինություն։ Կայանը գործում են ծաղկաջերմոցներ, որոնք անձնակազմին թարմ արտադրանք են մատակարարում։ Այստեղ է գտնվում նաև Ձյուների եկեղեցին՝ աշխարհի ամենահարավային կրոնական շենքը։

1960-1972 թվականներին կայանում գործել է մայրցամաքի առաջին և միակ ատոմակայանը։ Անտարկտիդայում ատոմային էներգիայի օգտագործման արգելքի, ինչպես նաև ռեակտորի շահագործման ընթացքում նկատված խնդիրների պատճառով (ընդհանուր առմամբ, գրանցվել է 438 անսարքություն, այդ թվում՝ ջրի արտահոսք և ռեակտորում ճաքեր), կայանը դադարեցվել է և ուղարկվել է ամբողջությամբ Սան Դիեգո։ Հաղորդվում է, որ մի շարք նավաստիներ, որոնք մասնակցել են ռեակտորի տարհանմանը, հետագայում մահացել են քաղցկեղից^[6]։ Ներկայումս ատոմակայանի տարածքում մնացել է միայն բրոնզե հուշատախտակ։

Կայանը չորս հեռուստաալիք է ստանում կայանից 40 կմ հեռավորության վրա գտնվող արբանյակային կենտրոնի միջոցով։ Որոշ ժամանակ Մաք Մերդոյում գործում էր Անտարկտիդայի միակ հեռուստաընկերությունը՝ AFAN-TV-ն, որը վարում էին զինվորականները։

Կայանը որոշ քննադատությունների է արժանացել ԱՄՆ-ում՝ թափոնների հեռացման ոչ էկոլոգիական մեթոդի պատճառով, ինչպես նաև՝ կապված Տրանսանտարկտիկական մայրուղու կառուցման հետ, որը պետք է միացնի կայանը Հարավային բևեռին և Ամունդսեն Սքոթ կայարանին։ Շրջակա միջավայրի պահպանության արձանագրության համաձայն՝ 2003 թվականին գործարկվել է թափոնների վերամշակման նոր կայան։

Մաք Մերդո կայանը միակ վայրն է Անտարկտիդայում, որտեղ ցույց է տեղի ունեցել Իրաք առաջիկա ներխուժման դեմ։ Ցույցը տեղի է ունեցել 2003 թվականի փետրվարի 15-ին, որին մասնակցել են 50 գիտնականներ և կայանի աշխատակիցներ^[7]։

Կլիմա

Բոլոր ամիսների ընթացքում միջին ջերմաստիճանը ցրտից ցածր է 0 °C կետից․ Մաք Մերդոն ունի բևեռային սառցե գլխարկի կլիմա (Köppen EF): Այնուամենայնիվ, ամենատաք ամիսներին (դեկտեմբեր և հունվար) ամսական միջին բարձր ջերմաստիճանը երբեմն կարող է բարձրանալ 0 °C-ից։ Կայանը պաշտպանված է Անտարկտիդայի ներքին ցուրտ ալիքներից Տրանսանտարկտիկական լեռներով, ուստի −40°-ից ցածր ջերմաստիճանները հազվադեպ են՝ համեմատած ավելի բաց տարածքների հետ, ինչպիսին է Նոյմայեր կայարանը, որը սովորաբար ունենում է այդ ջերմաստիճանը տարին մի քանի անգամ․ մայիսին, իսկ երբեմն նույնիսկ ապրիլին՝ 0 °C-ից բարձր։ Մաք Մերդոյում երբևէ գրանցված ամենաբարձր ջերմաստիճանը եղել է 10,8 °C, 1987 թվականի դեկտեմբերի 21-ին։ Ամռանը ձնհալի չափը բավարար է, որը նպաստում է սահմանափակ քանակությամբ բուսականության աճին (մասնավորապես մամուռի և քարաքոսի մի քանի տեսակներ)։

Տրանսպորտ

Ցամաք

Մաք Մերդոն աշխարհի ամենահարավային նավահանգիստն է։ Բազմաթիվ ճանապարհային և արտաճանապարհային մեքենաներ մարդկանց և բեռներ տեղափոխում են կայարանի տարածքով, ներառյալ «Ivan the Terra» ավտոբուսը (բառախաղ Իվան Ահեղ (Ivan the Terrible) անվամբ)։ Մաք Մերդոյից դեպի Նոր Զելանդիայի Սքոթ բազա կա ճանապարհ, ինչպես նաև գործում է դեպի Հարավային բևեռ մայրուղին։

Օդ

Մաք Մերդոն սպասարկում է երեք սեզոնային օդանավակայաններ.

Phoenix Airfield (ICAO: NZFX), հարթեցված ձյան թռիչքուղի, որը փոխարինեց Pegasus Field-ին (ICAO: NZPG) 2017 թվականում
Sea Ice Runway (ICAO: NZIR), ամենամյա թռիչքուղի, որը կառուցվում է ծովի սառույցի վրա՝ մոտակա Մաք Մերդո կայարանում
Williams Field (ICAO: NZWD), մշտական ձյան թռիչքուղի

Պատմական վայրեր

Ռիչարդ Բըրդի պատմական հուշարձանը կանգնեցվել է Մաք Մերդոում 1965 թվականին։ Այն ներառում է բրոնզե կիսանդրի սև մարմարի վրա, 150 սմ × 60 սմ (5 ոտնաչափ × 2 ոտնաչափ) քառակուսի, փայտե հարթակի վրա, որը պարունակում է մակագրություններ, որոնք նկարագրում են բևեռային հետազոտության նվաճումները։ Այն համարվել է որպես պատմական վայր կամ հուշարձան (HSM 54)՝ հետևելով Անտարկտիկայի պայմանագրի Խորհրդատվական հանդիպմանը Միացյալ Նահանգների առաջարկին^[8]։

Ատոմակայանի բրոնզե հուշատախտակն ունի մոտ 45 սմ × 60 սմ (18 × 24 դյույմ) չափս, և ամրացված է մի մեծ ուղղահայաց ժայռի վրա՝ դիտորդական բլրի արևմտյան մասի կեսին, նախկին PM-3A միջուկային ատոմակայանի նախկին տեղում՝ էներգիայի ռեակտոր Մաք Մերդոյի կայանում։ Գրությունը մանրամասնում է Անտարկտիդայի առաջին ատոմակայանի ձեռքբերումները^[8]։