Հանցագործության փորձ
Հանցագործության փորձ, անձի գործողություններ, որոնք ուղղակիորեն ուղղված են հանցագործության կատարմանը, բայց չեն ավարտվել տվյալ անձի վերահսկողությունից անկախ հանգամանքների պատճառով։
Հանցագործության փորձի հայեցակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աշխարհի երկրների քրեաիրավական համակարգերի մեծ մասում հանցագործություն կատարելու փորձը, քրեական իրավունքի դասական դպրոցի տեսակետներին համապատասխան, մեկնաբանվում է որպես հանցագործության կատարման սկիզբ։ 1993 թվականի Ֆրանսիայի քրեական օրենսգրքի 121-րդ հոդվածի 5-րդ մասում ասվում է. «Հանցագործության փորձը ստեղծվում է, եթե, սկսելով մահապատիժը, այն չի կասեցվել կամ հետևանքներ չի ունեցել միայն իր կատարողի կամքից անկախ հանգամանքներով»։ Բուլղարիայի քրեական օրենսգիրքը փորձը սահմանում է որպես «դիտավորյալ հանցագործության կատարման սկիզբ, որի դեպքում կատարվող արարքը չի ավարտվել կամ, թեև ավարտված է, անձի կողմից նախատեսված այդ հանցագործության սոցիալապես վտանգավոր հետևանքները տեղի չեն ունեցել»[1]։
1995 թվականի Իսպանիայի քրեական օրենսգիրքը տալիս է հանցագործության փորձի հետևյալ սահմանումը. «Հանցագործության փորձը անձի գործողություններն են, որոնք ուղղակիորեն ուղղված են հանցագործության կատարմանը և որոնք օբյեկտիվորեն պետք է հանգեցնեին որոշակի արդյունքի, սակայն այդ արդյունքը ձեռք չի բերվել անձի կամքից անկախ պատճառներով» (մաս 1 հոդված 16)[2]։
Հանցագործության նախապատրաստման և փորձի տարբերակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հանցագործության փորձը պետք է տարբերվի հանցագործության նախապատրաստությունից։ Մայրցամաքային իրավունքում նախապատրաստումը տարբերվում է փորձից՝ ելնելով հանցագործի գործողությունների և հանցավոր արդյունքի միջև պայմանավորված հարաբերությունների բնույթից։ Նախապատրաստման ընթացքում հանցագործի գործողությունները միայն պայման են, բայց ոչ հնարավոր հանցավոր վնասի պատճառ, դրանք ակնհայտորեն անհրաժեշտ չեն, առավել ևս բավարար վնաս պատճառելու համար։ Միայն այն պահից, երբ մեղավորը սկսում է կատարել այնպիսի գործողություններ, որոնք նա համարում է անհրաժեշտ և բավարար հանցանքը ավարտելու համար, հանցագործության փորձի զարգացումը սկսում է հասնել հանցավոր արդյունքի։ Անգլո-ամերիկյան իրավունքում տարբերակումը հիմնված է կատարված գործողությունների վտանգավորության աստիճանի վրա. հանցագործի այն գործողությունները, որոնք բնութագրվում են հանցավոր արդյունքին հարաբերական մոտիկությամբ, որն ինքնին բարձր վտանգ է պարունակում, բավական վտանգավոր են ճանաչելու համար հանցավոր փորձի առկայությունը[3]։
Քանի որ բազմաթիվ իրավական համակարգերում նախապատրաստական գործողությունները պատժելի չեն, հանցափորձ համարվողի շրջանակն ընդլայնվում է։ Օրինակ, ԱՄՆ մոդելի քրեական օրենսգրքի համաձայն՝ անձի կողմից սպանություն կատարելու նպատակով հրազեն ձեռք բերելը համարվում է «էական քայլ հանցանքի կատարման ուղղությամբ», այսինքն՝ սպանության փորձ, մինչդեռ, օրինակ. Ռուսաստանի քրեական օրենսդրությամբ նման գործողությունները համարվում են նախապատրաստական[4]։
Հանցագործոթյան փորձերի դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Փորձերը լինում են ավարտված և անավարտ։ Նման տարբերակման գերիշխող չափանիշը սուբյեկտի կողմից հանցավոր արդյունքի հասնելու համար իր գործողությունների բավարար լինելու ընկալումն է։ Փորձը համարվում է ավարտված, երբ հանցագործը համոզված է, որ արել է անհրաժեշտ ամեն ինչ հանցագործությունն ավարտին հասցնելու համար, սակայն հանցավոր արդյունքը չի առաջացել իր կամքից անկախ հանգամանքների պատճառով։ Ավարտված փորձը հնարավոր է միայն նյութական բաղադրիչ ունեցող հանցագործությունների դեպքում։ Միևնույն ժամանակ, անձը վստահ է հանցավոր արդյունքի հասնելու համար իր գործողությունների բավարարության մեջ[5]։
Անավարտ է այն փորձը, երբ հանցագործը, իր կամքից անկախ հանգամանքների բերումով, չի կատարել բոլոր գործողությունները ( անգործություն ), որոնք անհրաժեշտ է համարել հանցանքն ավարտելու համար[6]։
Որոշ գիտնականներ առաջարկում են, որ նման տարբերակում կատարելիս պետք է առաջնորդվել արարքի օբյեկտիվ հատկություններով. առաջարկվում է, որ ավարտված փորձ համարվի միայն այն արարքը, որն օբյեկտիվորեն բավարար էր վնաս պատճառելու համար։ Նրանք առաջարկում են կամ քննարկումից ամբողջությամբ բացառել մեղավոր կողմի տեսակետների բնույթը, կամ դրանք դիտարկել որպես կամընտրական չափանիշ[7]։
Առանձնացվում է նաև անհաջող փորձը, որի դեպքում հանցագործությունն ավարտին չհասցնելու պատճառն անձի փաստացի սխալն է հանցագործության կատարման օբյեկտում կամ միջոցում։ Երբ վնաս հասցնելու փորձ է արվում ոչ պիտանի (անհամապատասխան) օբյեկտի վրա, ապա դրան վնաս պատճառելու հնարավորությունը բացառվում է հանցագործության սուբյեկտի կամ տուժողի առանձնահատուկ հատկանիշների կամ կոնկրետ դեպքում դրա բացակայության պատճառով[8]։ Օրինակ՝ գողության նպատակով չհրկիզվող պահարան բացել, անվնաս նյութ գնել, որը վաճառվել է թմրանյութի անվան տակ և այլն)։
Անհամապատասխան միջոցներով վնասելու փորձի դեպքում անձը, առանց գիտակցելու, օգտագործում է առարկաներ, որոնք չեն կարող հանգեցնել ցանկալի հանցավոր արդյունքի[6] (օրինակ՝ նա փորձում է սպանություն կատարել ձեռքի նռնակի միջոցով՝ չիմանալով, որ այդ նռնակը ուսուցողական է)։
Անհաջող փորձն առաջացնում է քրեական պատասխանատվություն, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ ծայրահեղ անտեղյակության պատճառով օգտագործվում են միջոցներ, որոնք ակնհայտորեն ի վիճակի չէին ապահովել ցանկալի արդյունք։
Փորձի օբյեկտիվ կողմը ներառում է գործողություններ, որոնք չեն հասցվում իրենց տրամաբանական ավարտին և ուղղակիորեն ուղղված են հանցագործության կատարմանը։ Սուբյեկտիվ կողմից փորձը հնարավոր է միայն ուղղակի դիտավորությամբ։
Հանցագործության փորձ Ռուսաստանի քրեական օրենսդրության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռուսաստանի Դաշնության Քրեական օրենսգիրքը հանցագործության փորձ է ճանաչում անձի դիտավորյալ գործողությունները ( անգործությունը ), որոնք ուղղակիորեն ուղղված են հանցագործության կատարմանը, եթե հանցագործությունը չի ավարտվել տվյալ անձի վերահսկողությունից անկախ հանգամանքների պատճառով (Քրեական օրենսգրքի 30-րդ հոդվածի 3-րդ մաս)։
Փորձը տարբերվում է նախապատրաստությունից հանցավոր գործունեության ընդհատման փուլում. նախապատրաստումն ընդհատվում է մինչ հանցագործության օբյեկտիվ կողմի կատարումը սկսվելը, փորձն ընդհատվում է հանցագործության կատարման ընթացքում՝ մինչև սոցիալապես վտանգավոր հետևանքների առաջացումը։ Սոցիալապես վտանգավոր հետևանքները չեն առաջանում կամ տեղի են ունենում մասամբ։
Հանցագործության փորձի քրեաիրավական որակավորումն իրականացվում է ըստ Ռուսաստանի Դաշնության Քրեական օրենսգրքի 30 հոդվածի։
Հանցագործության փորձի համար պատժի ժամկետը կամ չափը չի կարող գերազանցել կատարված հանցագործության համար պատժի առավելագույն ժամկետի կամ չափի 3/4-ը։ Հանցագործության փորձի համար մահապատիժ կամ ցմահ ազատազրկում չի նախատեսվում։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Цит. по: Курс уголовного права. Общая часть. Том 1: Учение о преступлении / Под ред. Н. Ф. Кузнецовой и И. М. Тяжковой. — М., 2002. — С. 370.
- ↑ Цит. по: Курс уголовного права. Общая часть. Том 1: Учение о преступлении / Под ред. Н. Ф. Кузнецовой и И. М. Тяжковой. — М., 2002. — С. 371.
- ↑ Уголовное право России / Под ред. В. Н. Кудрявцева, В. В. Лунеева, А. В. Наумова. — М., 2006. — С. 241—242.
- ↑ Наумов А. В. Российское уголовное право. Курс лекций. В двух томах. Т. 1. Общая часть. — М., 2004. — С. 275.
- ↑ Уголовное право России. Части Общая и Особенная / Под ред. А. И. Рарога. — М., 2004. — С. 131.
- ↑ 6,0 6,1 Уголовное право России. Части Общая и Особенная / Под ред. А. И. Рарога. — М., 2004. — С. 132.
- ↑ Уголовное право Российской Федерации. Общая часть / Под ред. Л. В. Иногамовой-Хегай, А. И. Рарога, А. И. Чучаева. — М., 2005. — С. 232.
- ↑ Наумов А. В. Российское уголовное право. Курс лекций. В двух томах. Т. 1. Общая часть. М., 2004. С. 280.
| ||||||
