Բամբակ
Բամբակ, փափուկ, մազանման թելերի զանգված, որոնք թույլ ձևով հյուսված են միմյանց տարբեր ուղղություններով: Առօրյա խոսքում բամբակ ասելով հաճախ հասկանում են բժշկական բամբակ (լատին․՝ Gossypium) 5 մշակվող տեսակների սերմերի էպիդերմիս բջիջների աճուցքներից (մազիկներից) ստացվող թել, որը 95%-ից ավելի բաղկացած է բջջանյութից: Մինչև արհեստականորեն սպիտակեցված թելերի տարածումը, բժշկական բամբակը պատրաստվում էր հում բամբակից:
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մինչև 20-րդ դարի կեսերը բժշկության մեջ հիմնականում օգտագործվել է բամբակ, այնուհետև դրա հետ սկսել է տարածվել վիսկոսային բամբակը: 2011 թվականին Ռուսաստանում վերականգնվել է բամբակի արտադրությունը, այդ թվում՝ բժշկական նպատակներով[1]։
Ջրային արտանետումների ներծծման համար բամբակը սկսվել է կիրառվել համաշխարհային բժշկության մեջ XIX - XX դարերում սահմանագծին՝ սկզբում ռազմական վիրաբուժության մեջ, քանի որ վերքերի բուժման վրա ազդել էին կատարելագործվող զենքերը և դրանց հետևանքով առաջացել էին վերքերի անծանոթ վնասվածքներ: Առաջին անգամ հյուսված բամբակի հիման վրա վիրահատությունների բուժման համար հիգրոսկոպիկ կապիչներ օգտագործել առաջարկել է 1880 թվականին Մոսկվայի Թագավորական հոսպիտալի վիրաբույժը՝ Բիրմինգեմի Ջ. Ս. Գամջի[2]։ Դրանից առաջ բամբակի փոխարեն ամենուրեք օգտագործվել են կանեփի փայտ, կուդել, ջուտ կամ կորպիա (կաթնաշղթայի թելերի վրա փաթաթված բամբակ):
1890-ական թվականների սկզբին, ըստ ժամանակակից բժիշկների, ռուսական բժշկության մեջ բամբակը բացարձակապես փոխարինել է կորպիային[3]։ Սակայն դեռևս Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ռուսական հիվանդանոցներում և հոսպիտալներում բամբակի հետ միասին շարունակում էին օգտագործել կտավատ, խծուծ, կուդել և այլն[4]։
20-րդ դարի երկրորդ քառորդում ամերիկյան շուկան նվաճել են բամբակից պատրաստված անձնական հիգիենայի պարագաները բամբակե փայտիկներ (բամբակը փաթաթված է փայտիկների ծայրերին, 1927 թվականի արտոնագիր[5]) և բամբակե սկավառակներ (բամբակե սկավառակներ, 1937 թվականի արտոնագիր[6])։
Տեսակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Արտադրման եղանակով տարբերվում են բնական՝ մորթուց, մետաքսե, սոճու և արհեստական՝ բջջանյութից, ապակեբամբակից, մետաղական, խարամային, բազալտային) բամբակեները: Բնական բամբակը ըստ նշանակության բաժանվում է հագուստի, կահույքի, տեխնիկական (ջերմամեկուսացնող, կրակի դիմացկուն և այլն), տեղադրման և բժշկական:
Բժշկական բամբակը կարող է լինել հիգրոսկոպիկ և կոմպրեսիվ, ստերիլ և ոչ ստերիլ: Հիգրոսկոպիկ բամբակը սպիտակ է, հեշտությամբ տարածվում է, օգտագործվում է որպես նյութ, որը կլանում է հեղուկ արտանետումները (թարախը, ավիշը) թանզիվի շերտերի վերևում վիրակապելու ժամանակ: Կախված նշանակությունից, տարբերվում են հիգրոսկոպիկ բամբակի հետևյալ տեսակները.
- Աչքի համար: Արտադրվում է 1-ին տեսակի բամբակե մանրաթելից:
- Վիրաբուժական: Արտադրվում է 3-րդ տեսակի բամբակե մանրաթելից, ներառելով 1-րդ տեսակի վիսկոզային մանրաթել ոչ ավելի, քան 30%: Այն հիմնական կապող նյութերից մեկն է։
- Հիգիենիկ: Արտադրվում է 5 տեսակի բամբակամածի և 1 տեսակի բամբակամածի լինտից (ոչ ավելի, քան 25%): Օգտագործվում է կանանց հիգիենիկ պարանոցի համար.
Կոմպրեսային բամբակը ծառայում է կապված կամ վիրակապված մարմնի մասը տաքացնելու համար (օրինակ՝ տաքացնող կոմպրեսների դեպքում), ինչպես նաև փափուկ միջադիր է հանդիսանում շինաների, անշարժացնող վիրակապերը (օրինակ՝ գիպսային) դնելիս:
Բամբակի հատուկ տեսակ է այսպես կոչված «վատիլինը», այսինքն՝ բամբակ, որը մեկ կամ երկու կողմից սոսնձված է սոսնձային էմուլսիայով: Վատիլինը բամբակի փոխարինիչ է հագուստ կարելիս, միջադիր նյութ է և այլն[7]։
Պատրաստում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բնական ծագման բամբակի արտադրության ժամանակ բուսական թելերը փխրեցվում, փափկեցվում և մաքրվում են խառնուրդներից, ստացված թելի զանգվածը ձևավորվում է այսպես կոչված կտավների մեջ՝ փխրեցնող-թափահարող ագրեգատի մեքենաների վրա; կտավը կազմող թելի անձև զանգվածը սանրող մեքենայի վրա վերածվում է որոշակի հաստության բամբակի շերտի: Բժշկական բամբակի արտադրության ժամանակ հումքը ենթարկվում է եփման ալկալիի մեջ՝ ճնշման տակ, և այնուհետև մշակվում է նատրիումի թիոսուլֆատով: Արդյունքում թելը ձեռք է բերում սպիտակություն և բնորոշ հատկություններ՝ արագ թրջվելու և հեղուկներ կլանելու ունակություն։
Օգտագործում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բացի բժշկությունից, արհեստական բամբակը լայնորեն կիրառվում է շինարարության մեջ՝ որպես ջերմամեկուսիչ և ձայնամեկուսիչ նյութ; քիմիական արդյունաբերության մեջ՝ հեղուկների և գազերի զտման համար
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «Анна Кошелева. В России научились делать вату из льна». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-07-07-ին. Վերցված է 2018-07-07-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ «Абаев Ю. К. История раневой повязки // Медицинские новости.— 2003. — № 6». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-10-31-ին. Վերցված է 2018-07-07-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ Герценштейн Г. М. Вата // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. — Т. 5А (10). — СПб., 1892. — С. 631.
- ↑ «Абаев Ю. К. История хирургической повязки // МедВестник». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-07-07-ին. Վերցված է 2018-07-07-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ US1721815A - Process and apparatus for manufacturing medical swabs - Google Patents
- ↑ «US2135060A - Cotton cutting machine - Google Patents». Արխիվացված է օրիգինալից 2019-04-17-ին. Վերցված է 2020-01-21-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ Ватилин // Краткая энциклопедия домашнего хозяйства. — М.: Государственное Научное издательство «Большая Советская энциклопедия», 1959.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Вата // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- Вата // Краткая энциклопедия домашнего хозяйства. — М.: Государственное Научное издательство «Большая Советская энциклопедия», 1959.