Աբել Տրանսոն
Աբել Տրանսոն ֆր.՝ Abel Transon | |
---|---|
Ծնվել է | դեկտեմբերի 20, 1805[1] Վերսալ |
Մահացել է | օգոստոսի 23, 1876[2] (70 տարեկան) Փարիզ, Ֆրանսիա |
Գերեզման | Մոնպարնաս գերեզմանատուն |
Քաղաքացիություն | Ֆրանսիա |
Մասնագիտություն | մաթեմատիկոս և լրագրող |
Հաստատություն(ներ) | Պոլիտեխնիկական դպրոց |
Գործունեության ոլորտ | մաթեմատիկա |
Ալմա մատեր | Պոլիտեխնիկական դպրոց և Փարիզի լեռնահանքային բարձրագույն դպրոց |
Տիրապետում է լեզուներին | ֆրանսերեն[2] |
Պարգևներ |
Աբել Տրանսոն, ամբողջական անունը` Աբել Էտնեն Լուի Տրանսոն (ֆր.՝ Abel Étienne Louis Transon, դեկտեմբերի 20, 1805[1], Վերսալ - օգոստոսի 23, 1876[2], Փարիզ, Ֆրանսիա), ֆրանսիացի մաթեմատիկոս, մեխանիկ, ինժեներ և լրագրող[3]։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծնվել է 1805 թվականի դեկտեմբերի 20-ին, Վերսալում։ Ավարտել է Փարիզի պոլիտեխնիկական դպրոցը (1828) և Լեռնային դպրոցը (1830)։ 1830 թվականից եղել է լեռնային ինժեներ, 1841 թվականից աշխատել է Պոլիտեխնիկական դպրոցում[3] (սկզբում եղել է վերլուծության ուսուցիչ, իսկ 1858 թվականից` դիմորդներից քննություն վերցնող)։
Մաթեմատիկայի գծով Տրանսոնի առաջին գիտական աշխատանքները տպագրվել են նրա գործընկեր Ժ. Լիուվիլի «Մաքուր և կիրառական մաթեմատիկայի հանդեսում» («Journal de Mathématiques pures et appliquées»):
Եղել է սենսիմոնիստ` Կլոդ Անրի Սեն-Սիմոնի կողմից հիմնված սոցիալական ուտոպիզմի ուղղության հետևորդ։ Մասնակցել է Փարիզի Կոմունային։
Մահացել է Փարիզում, 1876 թվականին օգոստոսի 23-ին։
Գիտական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տրանսոնի հիմնական աշխատանքները վերաբերում են տեսական կինեմատիկային և կինեմատիկական երկրաչափությանը (որում նա մշակել է Մ. Չասլի գաղափարները)։ 1844 թվականին նա առաջարկել է էլիպսի կամայական կետում կորի կենտրոնի կառուցման մեթոդ։ 1845 թվականին նա մշակել է շարժման կետի հետագծի կորության շառավիղը գտնելու նոր մեթոդ, նույն թվականին ներմուծել է «շարժակազմի շրջան» հասկացությունը[4]։
Իր «Մեխանիկայի սկզբունքների մասին» աշխատության մեջ (1845) Տրանսոնն առաջինը բարձրացրել է բարձր կարգերի արագացումների և դրանց համար ածանցյալ բանաձևերի հարցը` օգտագործելով ոչ թե կինեմատիկական, այլ դինամիկ հիմնավորումներ[4]։ Հետագայում Տրանսոնի` բարձր կարգերի արագացումների մասին ուսմունքը զարգացրել են.
- Ա. Ռեզալը, որն իր «Մաքուր կինեմատիկայի տրակտատ»-ում (1862)[5] ձեռք է բերել ավելի բարձր կարգի արագացումների տանգենտ, նորմալ և երկնորմալ բաղադրիչների բանաձևեր (Տրանսոնին էր պատկանում բարձր կարգի արագացումների ընդհանուր գաղափարը, բայց վերլուծել է միայն երկրորդ կարգի արագացման դեպքը) և մարմնի ինքնաթիռի շարժման հետ կապված` նա ներկայացրել է բարձր կարգերի արագացման ակնթարթային կենտրոնների հայեցակարգը[6],
- Օ. Սոմովը, որն իր «Տարբեր կարգերի արագացումների մասին» (1864) և «Տարբեր կարգերի արագությունների հարաբերական շարժման մասին» հոդվածներում (1866)[7] ուսումնասիրություն է անցկացրել դիֆերենցիալ երկրաչափության և տեսական կինեմատիկայի հանգույցում և կիրառել տարբեր կարգերի արագացումների տեսության ապարատը տարածական կորերի ուսումնասիրությանը (հենց նա է առաջարկել «բարձր կարգերի արագացում» տերմինը)[8],
- Վ. Լիգինը, որն իր «Նշումներ անփոփոխ համակարգի շարժման մեջ բարձր կարգերի արագացումների մասին» աշխատության մեջ (1873)[9] հաստատել է անփոփոխ համակարգի կետերի կամայական կարգի արագացումների մի շարք ընդհանուր հատկություններ` դրա հարթության և տարածական շարժման դեպքերում[10],
- Ն. Ժուկովսկին, որը «բարձրագույն կարգերի արագացման կենտրոնների տեսության կիրառումը Չեբիշևի ուղեցույցի մեխանիզմի նկատմամբ» (1883)[11] հոդվածում կիրառել է բարձրագույն կարգերի արագացման տեսության ապարատը մեխանիզմների տեսության համար` Չեբիշևի սիմետրիկ ուղղագիծ-ուղղորդող մեխանիզմի սինթեզի խնդիրը[12]։
Աշխատանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մաթեմատիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ակադեմիական հոդվածներ «Մաքուր և կիրառական մաթեմատիկայի հանդեսում» («Journal de Mathématiques pures et appliquées»)
- «Rayons de courbure dos sections coniques» (I, 1836),
- «Généralisation de la théorie des loyers dans les sections coniques» (IV, 1839),
- «Note sur les principes de la mécanique» (X, 1845),
«Nouvelles annales mathématiques» ամսագրում.
- «Théorie des quantités négatives» (III, 1844),
- «Nombre des points multiples dans une courbe algébrique» (X и XVIII, 1851 и 1852),
- «Projection gauche» (IV и V, 1865 и 1866),
- «Principe et règle des signes» (VI, 1867),
- «Séparation des racines» (VII, 1868),
- «Démonstration de deux théorèmes d’algèbre» (там же),
- «Application de l’algèbre directive à la géométrie» (там же),
- «Sur un nouveau mode de construction des coniques» (XII, 1873),
- «Réflexions sut· l’événement scientifique d’une formule publiée par Wronski en 1812 et démontrée par M. Cayley en 1873» (XIII, 1874),
- «Loi des séries de Wronski; sa phoronomie» (там же, стр. 305—318):
Երկու վերջին աշխատանքները, նպատակ ունենալով տալ արևմտաեվրոպական գիտնականների ճշգրիտ հայեցակարգը Գոյոնե Վրոնսկու երկու մաթեմատիկական հայտնագործությունների մասին, թարգմանվել է լեհերեն և տպագրվել է «Pamiętnik Towarzystwa nauk scislych w Paryzu» ամսագրում (VIII, 1876):
- «Mémoire sur les propriétés d’un ensemble de droites menées de tous les points de l’espace suivant une loi commune» («Journal de l’Ecole polytechnique», cah. XXXIX, 1862; также в «Compte rendus de l’Académie», LU, 1861),
- «Théorie des maximums et des minimums» (там же, 1867, XXV),
- «L’emploi de l’infini en mathématiques» («Comptes Rendus», LXXIII, 1871, 2 стр.),
- «Cinématique ou phoronomie» («L’Institut, 1-re section», XXXVIII, 1870).
Վերջին հոդվածում հեղինակը զբաղվում էր Վրոնսկու իրավունքների վերականգնմամբ՝ կինեմատիկայի հաստատման առաջնահերթության կամ, իր տերմինաբանությամբ, ֆորոնոմիայի[13]՝ որպես առանձին, բոլորովին անկախ, մաթեմատիկական գիտություն հաստատելու առաջնահերթության նկատմամբ։ Հայտնի է, որ այդ իրավունքները անարդարացիորեն ոտնահարվել են հօգուտ Ամպերի, ով նույնն է արել 1834 թվականին, իր Essai sur la filosofie des գիտական աշխատանքներում։
Տրանսոնի միակ մաթեմատիկական աշխատանքը, որը հրատարակվել է առանձին հրատարակությամբ, նվիրված էր փիլիսոփայական երկրաչափությանը և ուներ «De l’infini ou métaphysique et géométrie, a l’occasion d’une pseudo-géométrie» վերնագիրը (Evreux, 1871):
Այլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տրանսոնի ոչ մաթեմատիկական հոդվածներ.
- «Essai géologique sur l’île de Jersey» («Annales des Mines», 1851)
- հոդվածներ սենսիմոնիզմի վերաբերյալ, օրինակ` «Շառլ Ֆուրիեի ասոցիացիայի դոկտրինը» (Théorie Sociétaire de Charles Fourier. Paris, 1832.)
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Base Léonore (ֆր.) — ministère de la Culture.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 3,0 3,1 Боголюбов, 1983, էջ 471
- ↑ 4,0 4,1 Боголюбов, 1983, էջ 472
- ↑ Résal H. Cinématique pure. — Paris: Mallet-Bachelier, 1862. — 412 p.
- ↑ История механики в России, 1987, էջ 243
- ↑ Сомов О. И. Об ускорениях различных порядков в относительном движении // Зап. Имп. акад. наук, 1866, т. 9. — С. 121—132.
- ↑ История механики в России, 1987, էջ 215—216
- ↑ Лигин В. Н. Заметки об ускорениях высших порядков в движении неизменяемой системы. — Одесса, 1873.
- ↑ История механики в России, 1987, էջ 245
- ↑ Жуковский Н. Е. Приложение теории центров ускорений высших порядков к направляющему механизму Чебышёва // Журн. Рус. физ.-хим. об-ва, 1883, т. 15. — С. 134—141.
- ↑ История механики в России, 1987, էջ 248, 267—268
- ↑ Форономия (греч.) — часть механики: наука о законах движения твёрдых и жидких тел, о взаимном перемещении их. (Чудинов А. Н. Словарь иностранных слов, вошедших в состав русского языка. — 1910.)
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Бобынин В. В. (1890–1907). «Трансон, Абель Этьенн Луи». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - Боголюбов А. Н. Математики. Механики. Биографический справочник. — Киев: Наукова думка, 1983. — 639 с.
- История механики в России / Под ред. А. Н. Боголюбова, И. З. Штокало. — Киев: Наукова думка, 1987. — 392 с.
- Tournaire. Notice nécrologique sur Abel Transon // Annales des Mines. — 1878. — В. 7. — Т. XIV.
|
- Դեկտեմբերի 20 ծնունդներ
- 1805 ծնունդներ
- Օգոստոսի 23 մահեր
- 1876 մահեր
- Փարիզ քաղաքում մահացածներ
- Մոնպառնասի գերեզմանատանը թաղվածներ
- Պատվո լեգեոնի շքանշանի սպաներ
- Գիտնականներ այբբենական կարգով
- Անձինք այբբենական կարգով
- Լրագրողներ այբբենական կարգով
- Ֆրանսիացի մաթեմատիկոսներ
- Ֆրանսիացի ճարտարագետներ
- Ֆրանսիացի սոցիալիստներ
- Ֆրանսիացի հեղափոխականներ
- Ֆրանսիացի լրագրողներ
- Մաթեմատիկոսներ այբբենական կարգով
- 19-րդ դարի ֆրանսիացի մաթեմատիկոսներ