X քրոմոսոմի ինակտիվացում
X քրոմոսոմի ինակտիվացում (անգլ.՝ X-inactivation, lyonization), գործընթաց, որի ընթացքում ինակտիվանում է կաթնասունների էգերի բջիջների X քրոմոսոմներից մեկը կամ երկուսը միաժամանակ։ Ոչ ակտիվ X քրոմոսոմի ԴՆԹ-ն փաթեթավորվում է՝ առաջացնելով պասիվ, չտրանսկրիպցվող հետերոքրոմատին։
Դիպլոիդ օրգանիզմների սոմատիկ բջիջներում բոլոր գեները գտնվում են կրկնակի քանակով։ Դա այդպես է աուտոսոմներում, իսկ երկու X քրոմոսոմ պարունակող հոմոգամետ սեռի օրգանիզմների սեռական քրոմոսումներում գեները պետք է գերակշռեն հետերոգամետ սեռի սեռական քրոմոսոմներում եղած գեներին, քանի որ X քրոմոսոմում գեներն անհամեմատ շատ են Y քրոմոսոմի գեներից։ Աուտոսոմներից և սեռական քրոմոսոմների քանակական հարաբերությունն արուների և էգերի սոմատիկ բջիջներում կտարբերվի, իսկ գեների հավասար թվաքանակի պահպանումը կարևոր է օրգանիզմների բնականոն գործունեության ապահովման առումով, և այդ հավասարակշռության ցանկացած խախտում կբերի օրգանիզմի զարգացման լուրջ խանգարումների։ Նշված հավասարակշռության պահպանման նպատակով, հոմոգամետ սեռի օրգանիզմների սոմատիկ բջիջներում, երկու X քրոմոսոմներից մեկը ենթարկվում է լրացուցիչ խիտ փաթեթավորման, ինչը անհնար է դարձնում այդ քրոմոսոմի գեների գործունեությունը։ Հոմոգամետ սեռի սոմատիկ բջիջներում, գործում են միայն մեկ X քրոմոսոմի գեները։ Սեռական բջիջներում, ինչպես նաև տրոհման վաղ փուլերում, X քրոմոսոմներից երկուսն էլ ակտիվ են։ Այնուհետև դրանից մեկն ինակտիվանում է, ընդ որում դա տեղի է ունենում պատահականորեն, այսինքն կարող է ինքնակտիվանալ թե՛ հայրական, և թե՛ մայրական օրգանիզմից ստացված քրոմոսոմը։ Հոմոգամետ սեռի հասուն օրգանիզմի սոմատիկ բջիջներում «գործում է» առկա երկու X քրոմոսոմներից, միայն մեկը, ընդ որում բջիջների մի մասում դա կարող է լինել հայրական, մյուս մասում՝ մայրական X քրոմոսոմը։ Հեմոֆիլիայի ռեցեսիվ գեն ունեցող կանանց օրգանիզմում (XՀXհ) բջիջների միայն մոտ կեսն ի վիճակի կլինի սինթեզել արյան բնականոն մակարդելիության գործոն (որոնց մոտ ինակտիվացված է Xհ քրոմոսոմը), սակայն դա էլ բավական է, որ հիվանդությունը չդրսևորվի։
Աղբյուր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Կենսաբանություն 11 դասարան, Բնագիտամաթեմատիկական և ընդհանուր հոսքեր։