Passé composé ժամանակաձև

Դիագրամ , որը ցույց է տալիս, թե որ բայերն են (բացառությամբ դերանվանական բայերի/Les verbes pronominaux) խոնարհվում être (լինել) օժանդակ բայի օգնությամբ: Յուրաքանչյուր բայի անորոշ ձևի ներքևում դրա անցյալ դերբայն է։

Passé composé-ն (ֆրանսերեն արտաբերությունը՝ [pase kɔ̃poze], բաղադրալ անցյալ ժամանակաձև, անգլ.՝ compound past ) ժամանակակից ֆրանսերենում ամենաշատ գործածվող անցյալ ժամանակաձևն է։ Այն ցույց է տալիս խոսելու պահից առաջ կամ էլ անցյալի որևէ (հավանաբար անհայտ) ժամանակահատվածում ավարտված գործողություն։ Passé composé-ն համապատասխանում է հայերեն վաղակատար ներկա կամ անցյալ կատարյալ ժամանակաձևերին (J'ai parlé, թրգ․՝ Ես խոսել եմ կամ Ես խոսեցի) ։ Passé composé-ն կազմվում է օժանդակ բայի (avoir կամ être) և բայի անցյալժամանակի դերբայի (Participe passé) օգնությամբ։

Խոնարհում

Passé composé ժամանակաձևը կազմվում է օժանդակ բայի (հիմնականում avoir/ունենալ) և անցյալ դերբայի օգնությամբ։ Երբ passé composé-ն կազմվում է être օժանդակ բայի օգնությամբ, անցյալ դերբայը համաձայնեցվում է ենթակայի հետ, և կառույցի ձևը (և իմաստը) պասիվ է, այսինքն՝ ուղիղ խնդիր չկա։

Passé composé-ն սովորաբար թարգմանվում է հայերեն որպես անցալ կատարալ՝ ես տեսա, կամ որպես վաղակատար ներկա՝ ես տեսել եմ ։

• J'ai vu quelque chose (Ես տեսել եմ ինչ-որ բան /ես տեսա ինչ-որ բան)
• Tu as parlé de quelque chose (Դու ինչ-որ բանից խոսել ես/ դու ինչ-որ բանից խոսեցիր)
• Le garçon est sorti (Տղան գնացել է /տղան գնաց)

Օժանդակ բայը կարող է նույն կերպ գործածվել ցանկացած ժամանակաձևով՝ կազմելով ֆրանսերենի բաղադրյալ ժամանակաձևերը։

Avoir օժանդակ բայ

Passé composé ժամանակաձևի կազմութան մեջ սովորաբար avoir (ունենալ) օժանդակ բայն է գործածվում, որի դեպքում համաձայնեցում չի կատարվում (բացառությամբ որոշ դեպքերի, որոնց մասին ներկայացված է ներքևում, իսկ որոշ դեպքերում être (լինել) բայն է օգտագործվում)։

Avoir բայի խոնարհումը անցյալ դերբայի (participe passé-ի) հետ. '

j ai vu (ես տեսել եմ/տեսա)	nous avons vu (մենք տեսել ենք/տեսանք)
tu as vu (դու տեսել ես/տեսար)	vous avez vu (դուք տեսել եք/տեսաք)
il/elle/on a vu (նա տեսել է/տեսավ)	ils/elles ont vu (նրանք տեսել են/տեսան)

Être օժանդակ բայ

Passé composé ժամանակաձևի կազմության մեջ être օժանդակ բայի գործածության դեպքում կատարվում է համաձայնեցում, այն է՝ անցյալ դերբայը թվով և սեռով համաձայնեցվում է ենթակայի հետ։ Ստորև բերված է այն բայերի ցանկը, որոնց passé composé ժամանակաձևը (անանցողական գործածում) կազվում է être օժանդակ բայի օգնությամբ (մնացած բոլոր բայերը խոնարհվում են avoir օժանդակ բայի օգնությամբ ).

• Devenir – դառալ – (être) devenu(e)(s)
• Revenir – վերադառալ – (être) revenu(e)(s)
• Monter –բարձրաալ – (être) monté(e)(s)
• Rester – մնալ – (être) resté(e)(s)
• Sortir – գնալ – (être) sorti(e)(s)
• Venir – գալ – (être) venu(e)(s)
• Aller – գնալ – (être) allé(e)(s)
• Naître – ծնվել – (être) né(e)(s)
• Descendre – իջնել – (être) descendu(e)(s)
• Entrer – մտնել/ներս գալ – (être) entré(e)(s)
• Retourner – վերադառալ – (être) retourné(e)(s)
• Tomber – ընկնել – (être) tombé(e)(s)
• Rentrer – նորից ներս գալ– (être) rentré(e)(s)
• Arriver – ժամանել – (être) arrivé(e)(s)
• Mourir – մահանալ – (être) mort(e)(s)
• Partir – լքել/հեռանալ – (être) parti(e)(s)
• Repartir – նորից հեռանալ – (être) reparti(e)(s)
• Décéder – վախճավել– (être) décédé(e)(s)
• Passer – անցնել/գնալ – (être) passé(e)(s)

Être օժանդակ բաի խոնարհումը անցալ դերբայի հետ

je suis né(e) (ես ծնվել եմ/ծնվեցի)	nous sommes né(e)s (մենք ծնվել ենք/ծնվեցինք)
tu es né(e) (դու ծնվել ես/ծնվեցիր)	vous êtes né(e)s (դուք ծնվել եք/ծնվեցիք)
il/elle/on est né(e) (նա ծնվել է/ծվեց)	ils/elles sont né(e)s (նրանք ծնվել են/ծվեցին)

Être օժանդակ բայը գործածվում է անանցողական բայերի հետ, որոնք սովորաբար ցույց են տալիս շարժում կամ վիճակի փոփոխություն։ Քանի որ այս բայերից մի քանիսը կարող են օգտագործվել նաև որպեսանցողական բայեր , être-ի փոխարեն դրանց հետ գործածվում է avoir օժանդակ բայը։ Այս դեպքում փոխվում է նաև բայի իմաստը և այն ունենում է ուղիղ խնդիր, օրինակ.՝

• Il est sorti (նա գնացել է / գնաց)
• Il a sorti un outil pour le réparer (նա մի գործիք է հանել/հանեց դա սարքելու համար)

Անդրադարձ ձևեր

Ի հավելումն վերը նշված բայերի, բոլոր անդրադարձ/դերանվանական բայերի հետ ևս օգտագործվում է être օժանդակ բայը։ Օրինակ․՝

• Je me suis lavé(e), Je ne me suis pas lavé(e)'' (=Ես լվացվել եմ/լվացվեցի, ես չեմ լվացվել/չլվացվեցի )

Participe passé-ի (անցալ դերբայի) կազմությունը ֆրանսերենում

Առաջին խմբի բայերի (-ER վերջավորությամբ) և aller բայի անցյալ դերբայը կազմվում է -er վերջավորության փոխարեն ավելացնելով -é ։ Ինչպես․՝

parler (խոսել)    - er + é = parlé (խոսել/խոսեց-)
arriver (ժամանել)  - er + é = arrivé (ժամանել/ժամանեց-)
manger (ուտել)      - er + é = mangé (կերել/կերա-)

Երկրորդ խմբի բայերի (-IR վերջավորությամբ) անցյալ դերբայը կազմվում է -ir վերջավորության փոխարեն ավելացնելով -i : Ինչպես․՝

finir (ավարտել)    - ir + i = fini (ավարտել/ավարտեց-)
choisir (ընտրել)  - ir + i = choisi (ընտրել/ընտրեց-)
grandir (մեծանալ) - ir + i = grandi (մեծացել/մեծաց-)

Երրորդ խմբի բայերի (-RE վերջավորությամբ) անցյալ դերբայը կազմվում է -re վերջավորության փոխարեն ավելացնելով -u : Ինչպես․՝

pendre (կախել)     - re + u = pendu (կախել/կախեց-)
vendre (վաճառել)     - re + u = vendu (վաճառել/վաճառեց-)
entendre (լսել)   - re + u = entendu (լսել/լսեց-)

• Անցալ դերբայի անկանոն ձևերը պետք է հիշել առանձին։ Դրանք են.՝

acquérir:    acquis      (ձեռք բերել/գնել)
apprendre:   appris      (սովորել)
atteindre:   atteint     (հասնել)
attendre:    attendu     (սպասել)
avoir:       eu          (ունենալ)
boire:       bu          (խմել)
comprendre:  compris     (հասկանալ)
conduire:    conduit     (վարել)
connaître:   connu       (իմանալ)
construire:  construit   (կառուցել)
courir:      couru       (վազել)
couvrir:     couvert     (ծածկել)
craindre:    craint      (վախենալ)
croire:      cru         (հավատալ)
décevoir:    déçu        (խաբել/մոլորեցնել)
découvrir:   découvert   (հայտնաբերել)
devoir:      dû          (անհրաժեշտ/պարտավոր լինել)
dire:        dit         (ասել)
écrire:      écrit       (ասել)
être:        été         (լինել)
faire:       fait        (անել)
instruire:   instruit    (սովորեցնել/պատրաստել)
joindre:     joint       (միանալ)
lire:        lu          (կարդալ)
mettre:      mis         (դնել)
offrir:      offert      (առաջարկել)
ouvrir:      ouvert      (բացել)
paraître:    paru        (հայտնվել)
peindre:     peint       (ներկել)
pouvoir:     pu          (ունակ լինել)
prendre:     pris        (վերցնել)
produire:    produit     (արտադրել)
recevoir:    reçu        (ստանալ/ընդունել)
savoir:      su          (իմանալ)
souffrir:    souffert    (վիրավորել)
surprendre:  surpris     (զարմանալ)
suivre:      suivi       (հետևել)
tenir:       tenu        (բռնել, պահել)
venir:       venu        (գալ)
vivre:       vécu        (ապրել)
voir:        vu          (տեսնել)
vouloir:     voulu       (ցանկանալ)

Դերբայի և խնդրի համաձայնություն

Ֆրանսերենում բաղադրյալ ժամանակաձևերում անցյալ դերբայը համաձայնեցվում է գործողոթյան խնդրի հետ։ Ֆրանսերենում համաձայնեցումը կատարվում է անցալ դերբային -e ավելացնելով, եթե տվյալ ենթակայի կամ ուղիղ խնդրի քերականական սեռը իգական է, և -s ավելացնելով, եթե այն հոգնակի է։ (Պետք է նկատի ունենալ, որ առաջին և երկրորդ խմբի բայերի անցալ դերբայը ավարտվում է ձայնավորով, հետևաբար արական և իգական, եզակի և հոգնակի ձևերը բոլորը նույն կերպ են արտաբերվում։ Երրորդ խմբում կան անցյալ դերբայներ, որոնք համր բաղաձայն հնչյուով են ավարտվում, օրիակ.՝ mis, fait : Այս դեպքում արտաբերությունը փոխվում է։ )

• Անցյալ դերբայը գրեթե միշտ համաձայնեցվում է եթակայի հետ, երբ օժանդակ բայը être-ն է(առանձին դեպքեր կարող են ներկայացնել դերանվանական բայերը), կամ էլ երբ անցյալ դերբայը գործածվում է որպես ածական (որը, ըստ էության, նույն դեպքն է)։
• Երբ օժանդակ բայն էavoir-ը, անցյալ դերբայը համաձայնեցվում է ուղիղ խնդրի հետ, եթե վերջինս նախադասության մեջ նախորդում է անցյալ դերբային։

Օրինակներ :

• Les hommes sont arrivés. (Տղամարդիկ ժամանել են/ժամանեցին)

  Այս դեպքում անցյալ դերբայը համաձայնեցվում է, և դրան ավելանում է -s, քանի որ օժանդակ բայը être-ն է (անցյալ դերբայը հանդես է գալիս որպես ստորոգելի)։

• Les filles sont venues. (Աղջիկները եկել են/եկան)

  Կրկին համաձայնեցում է կատարվում, քանի որ օժանդակ բայը être-ն է։ Անցյալ դերբային ավելացավ -e, քանի որ ենթական իգական սեռի է, և ավելացավ -s , քանի որ այն հոգնակի է (անցյալ դերբայը հանդես է գալիս որպես ստորոգելի)։

• Nous sommes levé(e)s. (Մենք արթնացել ենք/արթնացանք)

  Փակագծերում տրված հավելյալ -e-ն գործածվում է, եթե խոսքն իգական սեռին պատկանող որևէ խմբի մասին է (այսինքն՝ եթե Nous-ն իգական սեռի է)

• J'ai vu la voiture. (Ես տեսել եմ մեքենան/տեսա)
• Je l'ai vue. (Ես դա տեսել եմ/տեսա)

  Օժանդակ բայը avoir-ն է, բայց համաձայնեցում կատարվում է, քանի որ ուղիղ խնդիրը ՝ l' -ն , նախորդում է անցյալ դերբային՝ vue-ին։

• Les voitures que j'ai vues étaient rouges. (Մեքենաները, որոնք ես տեսել եմ/տեսա, կարմիր էին)

  Որոնք/que հարաբերական դերանունը վերաբերում է մեքենաներին/Les voitures (նախադասության ուղիղ խնդրին) և կրկին դրված է անցյալ դերբայից/vues առաջ, այդ պատճառով էլ համաձայնեցում է կատարվում (les voitures sont vues)։

• Où sont mes lunettes ? Où est-ce que je les ai mises ? (Որտեղ է իմ ակնոցը։ Որտեղ եմ ես այն դրել/դրեցի)

les-ն վերաբերում է mes lunettes-ին, որն էլ երկրորդ նախադասության համար հանդես է գալիս որպես ուղիղ խնդիր և դրված է անցյալ դերբայից՝ mises-ից առաջ։ Նշանակում է՝ համաձայնեցում է կատարվում։

• Voilà l'erreur que j'ai faite. (Ահա սխալը, որը ես թույլ էի տվել/թույլ տվեցի)

  Que հարաբերական դերանունը վերաբերում է ուղիղ խնդրին՝ l'erreur-ին, որն էլ եզակի և իգական սեռի գոյական է։)