Քիմիական ճարտարագետ
Ճարտարագիտության ոլորտում քիմիական ինժեները քիմիական ճարտարագիտության գիտելիքներով օժտված մասնագետ է, ով հիմնականում աշխատում է քիմիական արդյունաբերության մեջ՝ հիմնական հումքը տարբեր ապրանքների վերածելու համար և զբաղվում է գործարանների և սարքավորումների նախագծմամբ և շահագործմամբ[1]։ Ընդհանուր առմամբ, քիմիական ինժեները կիրառում և օգտագործում է քիմիական ճարտարագիտության սկզբունքները դրա տարբեր գործնական կիրառություններում։ Դրանք հաճախ ներառում են՝
1. Արդյունաբերական քիմիական և հարակից գործընթացներում կայանների և մեքենաների նախագծում, արտադրություն և շահագործում («քիմիական գործընթացների ինժեներներ»)
2. Նոր կամ փոփոխված նյութերի մշակում ապրանքների համար՝ սկսած սննդամթերքից և խմիչքներից մինչև կոսմետիկա, մաքրող միջոցներ մինչև դեղագործական բաղադրիչներ, ի թիվս բազմաթիվ այլ ապրանքների («քիմիական արտադրանքի ինժեներներ»)։
3. Նոր տեխնոլոգիաների զարգացում, ինչպիսիք են՝ վառելիքային էլեմենտները, ջրածնային էներգետիկան և նանոտեխնոլոգիաները, ինչպես նաև աշխատել այնպիսի ոլորտներում, որոնք ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն բխում են քիմիական ճարտարագիտության, ինչպիսիք են նյութերի գիտությունը, պոլիմերային ճարտարագիտությունը և կենսաբժշկական ճարտարագիտությունը։ Սա կարող է ներառել երկրաֆիզիկական նախագծերի աշխատանք, ինչպիսիք են գետերը, քարերը և նշանները։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քիմիական ինժեներների ինստիտուտի նախագահն իր նախագահական ուղերձում ասաց. «Կարծում եմ, որ մեզանից շատերը պատրաստ կլինեն Էդվարդ Չարլզ Հովարդին (1774-1816) համարել որպես առաջին բարձրակարգ քիմիական ինժեներ»[2]։ Մյուսները առաջարկել են Յոհան Ռուդոլֆ Գլաուբերին (1604-1670)՝ հիմնական արդյունաբերական թթուների արտադրության գործընթացների զարգացման համար[3]։
Տերմինը տպագրվել է 1839 թվականին, թեև համատեքստից այն ենթադրում է քիմիական արդյունաբերության մեջ աշխատող մեքենաշինության գիտելիքներ ունեցող անձի[4]։ 1880 թվականին Ջորջ Դևիսը Chemical News-ին ուղղված նամակում գրել է. «Քիմիական ինժեները այն մարդն է, ով տիրապետում է քիմիական և մեխանիկական գիտելիքների, և ով այդ գիտելիքները կիրառում է քիմիական գործընթացների՝ արտադրական մասշտաբով օգտագործման համար»։ Նա առաջարկեց «Քիմիական ինժեներների ընկերություն» անվանումը, որն իրականում կազմավորվեց որպես Քիմիական արդյունաբերության ընկերություն։ 1882 թվականին ընկերության առաջին ընդհանուր ժողովում 300 անդամներից մոտ 15-ը նկարագրեցին իրենց որպես քիմիական ինժեներներ, սակայն ընկերության կողմից 1918 թվականին քիմիական ինժեներական խմբի ձևավորումը ներգրավեց մոտ 400 անդամի[5]։
1905 թվականին ԱՄՆ-ում հիմնվեց «Քիմիական ինժեներ» անվանումով հրատարակչությունը[6], իսկ 1908 թվականին ստեղծվեց Քիմիական ինժեներների ամերիկյան ինստիտուտը[7]։
1924 թվականին Քիմիական ինժեներների ինստիտուտը ընդունեց հետևյալ սահմանումը. «Քիմիական ինժեները արհեստավարժ մարդ է, որը փորձառու է գործարանի նախագծման, կառուցման և շահագործման մեջ և այն աշխատանքներում, որոնցում նյութը ենթարկվում է վիճակի և կազմի փոփոխության»[8]։
Ինչպես երևում է ավելի ուշ սահմանումից, մասնագիտությունը չի սահմանափակվում միայն քիմիական արդյունաբերությամբ, այլ ավելի ընդհանուր առմամբ՝ տեխնոլոգիական արդյունաբերությամբ կամ այլ իրավիճակներով, որտեղ պետք է կառավարվեն բարդ ֆիզիկական և/կամ քիմիական գործընթացները։
Մեծ Բրիտանիայի The Chemical Engineer ամսագիրը (սկսվել է 1956 թվականին) ունի կենսագրությունների շարք, որը հասանելի է առցանց՝ «Քիմիական ինժեներները, որոնք փոխեցին աշխարհը» վերնագրով[9]։
Ակնարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատմականորեն, քիմիական ինժեները հիմնականում զբաղվում է քիմիական գործընթացների ճարտարագիտությամբ, որն ընդհանուր առմամբ կարելի է բաժանել երկու փոխլրացնող ոլորտների` քիմիական ռեակցիաների ճարտարագիտություն և տարանջատման գործընթացներ։ Քիմիական ճարտարագիտության ժամանակակից սահմանումը, այնուամենայնիվ, ներառում է շատ ավելին, քան պարզապես գործընթացների ճարտարագիտությունը։ Քիմիական ինժեներներն այժմ զբաղվում են տարբեր տեսակի ապրանքների մշակմամբ և արտադրությամբ, ինչպիսիք են լայն սպառման ապրանքները և հատուկ քիմիական նյութերը։ Այս ապրանքները ներառում են բարձր արդյունավետության նյութեր, որոնք անհրաժեշտ են օդատիեզերական, ավտոմոբիլային, կենսաբժշկական, էլեկտրոնային, բնապահպանական և ռազմական կիրառությունների համար։ Օրինակները ներառում են ծայրահեղ ամուր մանրաթելեր, գործվածքներ, սոսինձներ և կոմպոզիտներ մեքենաների համար, կենսահամատեղելի նյութեր իմպլանտների և պրոթեզների համար, գելեր բժշկական կիրառման համար, դեղագործական արտադրանքներ և օպտիկաէլեկտրոնային սարքերի հատուկ դիէլեկտրական, օպտիկական կամ սպեկտրոսկոպիկ հատկություններով թաղանթներ։ Բացի այդ, քիմիական ճարտարագիտությունը հաճախ միահյուսվում է կենսաբանության և կենսաբժշկական ճարտարագիտության հետ։ Շատ քիմիական ինժեներներ աշխատում են կենսաբանական նախագծերի վրա, ինչպիսիք են բիոպոլիմերների (սպիտակուցների) ընկալումը և մարդու գենոմի քարտեզագրումը։
Աշխատաշուկա և աշխատավարձեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Համաձայն Ամերիկյան Քիմիական Ինժեներների Ինստիտուտի 2015 թվականի աշխատավարձերի հետազոտության՝ քիմիական ինժեների միջին տարեկան աշխատավարձը կազմել է մոտավորապես 127,000 դոլար[10]։ Հարցումը կրկնվել է 2017 թվականին, և միջին տարեկան աշխատավարձը փոքր-ինչ նվազել է՝ հասնելով $124,000-ի։ Միջին աշխատավարձի նվազումը անսպասելի էր. Նվազմանը նպաստող գործոն կարող է լինել այն, որ 2017-ի հարցումն իրականացվել է այլ հետազոտական և վերլուծական ընկերության կողմից։ Միջին աշխատավարձը տատանվում էր 70,450 դոլարից երեք տարուց պակաս փորձ ունեցող քիմիական ինժեներների համար մինչև 156,000 ԱՄՆ դոլար՝ ավելի քան 40 տարի աշխատանքային փորձ ունեցողների համար[11]։
Միացյալ Թագավորությունում IChemE 2016 թվականին աշխատավարձի հետազոտությունը հայտնել է միջին աշխատավարձը մոտավորապես 57,000 ֆունտ ստեռլինգ, իսկ շրջանավարտի մեկնարկային աշխատավարձը կազմում է միջինը 28,350 ֆունտ[12]։ Քիմիական ճարտարագիտությունը ԱՄՆ-ում ճարտարագիտական մասնագիտություններից մեկն է, որտեղ կանայք ամենաբարձր ներգրավվածությունն ունեն՝ ուսանողների 35%-ը՝ ընդհանուր ճարտարագիտության 20%-ի համեմատ[13]։ Միացյալ Թագավորությունում 2014 թվականին քիմիական ճարտարագիտության ուսանողների 25%-ը իգական սեռի ներկայացուցիչներ էին, մինչդեռ կանայք ընդհանուր ճարտարագիտության 15%-ն էին կազմում[14]։ ԱՄՆ-ի շրջանավարտների, ովքեր պատասխանել են 2015 թվականի աշխատավարձերի հարցմանը, 18,8%-ը կանայք էին[10]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ MobyDick Dictionary of Engineering", McGraw-Hill, 2nd Ed.
- ↑ Transactions of the IChemE (1951) Volume 29 page 163
- ↑ Herman Skolnik in W. F. Furter (ed) (1982) A Century of Chemical Engineering 0-306-40895-3 page 230
- ↑ Ure, Andrew (1839) A Dictionary of Arts Manufactures and Mines, London: Longman, Orme, Brown, Green & Longman, page 1220
- ↑ Colin Duvall and Sean F, Johnston (2000) Scaling Up: The Institution of Chemical Engineers and the Rise of a New Profession Kluwer Academic Publishers
- ↑ The Cornell daily Sun Volume XXV, Number 25, 26 October 1904
- ↑ John C. Olsen (December 1932), Chemical Engineering As A Profession: Origin and Early Growth of the American Institute of Chemical Engineers Արխիվացված 2012-08-13 Wayback Machine
- ↑ Transactions of the Institution of Chemical Engineers volume 2 page 23 (1924)
- ↑ www.thechemicalengineer.com Արխիվացված 2017-02-11 Wayback Machine Chemical engineers who changed the world
- ↑ 10,0 10,1 Chemical Engineering Progress June 2015
- ↑ «Announcing the 2017 AIChE Chemical Engineering Salary Survey». www.aiche.org (անգլերեն). 2017 թ․ հունիսի 14. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
- ↑ Institution of Chemical Engineers Annual Review 2016
- ↑ Brawner, C. E., Lord, S. M., Layton, R. A., Ohland, M. W., & Long, R. A., (2015) International Journal of Engineering Education Vol. 31, No. 6(A), 1431, "Factors Affecting Women’s Persistence in Chemical Engineering"
- ↑ The Chemical Engineer, March 2015 p 20