Տափաստան (պատմվածք)

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Տափաստան (այլ կիրառռումներ)

Տափաստան ռուս.՝ Степь
Տեսակ	գրական ստեղծագործություն
Ձև	պատմվածք
Հեղինակ	Անտոն Չեխով
Բնագիր լեզու	ռուսերեն
Գրվել է	1888
Տեսարան	տափաստան
Հրատարակվել է	1888

«Տափաստան։ Մի ուղևորության պատմություն» (ռուս.՝ Степь. Исто́рия одно́й пое́здки), Անտոն Չեխովի պատմվածքներից, գրել է 1888 թվականին։ Առաջին անգամ լույս է տեսել «Հյուսիսային պարբերական» ամսագրում 1888 թվականի № 3 համարում (գրաքննության կողմից թույլատրվել է փետրվարի 25-ին), 75-167 էջեր։ Վիպակի հիմքում ընկած են 1887 թվականի գարնանը Մերձազով կատարած ուղևորության տպավորությունները. գրողի եղբայրը սա կոչել է ինքնակենսագրական.:

Սյուժե

Պատմվածում քեռին իր մանկահասակ բարեկամին տանում է գիմնազիա։ Նրանց ուղեկցում է տեղական եկեղեցու բարի և պրակտիկ վանահայրը։ Զարմիկ Եգորուշկան տխուր է, որ լքել է հայրենի տունը։ Ճանապարհին նա հանդիպում է նոր մարդկանց, այդ թվում` գեղեցկուհի կոմսուհի Դրանիցկուն, սայլապաններին, ստորացված հրեաների ընտանիքին, հարուստ առևտրական Վարլամովին։ Հեղինակը կլանված նկարագրում է տափաստանային բնապատկերները։ Դմիտրի Գրիգորովիչին գրված նամակում նա վստահություն է արտահայտում.

Պատմվածքը… կբացի իմ հասակակիցների աչքերը և ցույց կտա նրանց, թե ինչ հարստություն ու գեղեցկություններ են դեռևս մնում անձեռնմխելի, և ինչպես դեռ նեղության մեջ չէ ռուս նկարիչը։

Գործող անձիք

• Իվան Իվանովիչ Կուզմիչև- վաճառական
• Հայր Քրիստափոր Սիրիյսկի («փոքրիկ երկարամազ ծերունի»), N-ской եկեղեցու վանահայր
• Փոքրիկ Եգորուշկա, 9 տարեկան, մայրը` Օլգա Իվանովնան, քոլեջի քարտուղարի այրին և Կուզմիչևի հարազատ քույրը, որդուն ուղարկում է ընդունվելու գիմնազիա
• Դենիսկա, կառապան
• Վառլամով, տարեց վաճառական, գործարար և տիրողական
• Մոիսեյ Մոիսևիչ, հրեա իջևանատեր
• Սողոմոն, Մոիսեյ Մոիսևիչի եղբայր
• Կոմսուհի Դրանիցկայա, գեղեցիկ, ազնիվ, հարուստ կին, որին ինչպես Կուզմիչևն է ասում, «թալանում է» ինչ որ լեհ Կազիմիր Միխայլիչը
• Պանտելեյ, ծեր հավատացյալ, ով բոլորից առանձին է ուտում նոճու փայտից բռնակին խաչ ունեցող գդալով, և ջուր է խմում կանթեղից, պատմում է սարսափելի չմտածված պատմություններ
• Էմելյան, նախկին երգիչ, ով Դոնցեում լողալիս մրսել է և այլևս չի կարողանում երգել
• Դիմով, երիտասարդ չամուսնացած տղա, որ ձանձրույթից չգիտի` ինչ անել
• Վասյա, լուցկու գործարանի նախկին բանվոր, ունի սոր տեսողություն և ուռած կարմիր կզակ
• Կիրյուխա, սովորական տղամարդ
• Նաստասյա Պետրովնա Տոսկունովա, Եգորուշկինի մոր ընկերուհին, հայր Քրիստափորն ու Իվան Իվանովիչը Եգորուշկային թողնում են նրա մոտ ապրելու

Հասարակական ընդունելություն

Հատկապես այս վիպակը երիտասարդ գրողին առաջին ճանաչումը բերեց և դարձավ նրա առաջնելույթը «մեծ գրականությունում»։ Հեղինակը հարազատներին տեղեկացնում էր ծանոթ գրականագետների արձագանքներին.

Առաջինն ընթերցեց Սուվորինը և մոռացավ մի բաժակ թեյ խմել։ Իմ ներկայությամբ Աննա Իվանովնան երեք անգամ փոխեց այն, ծերուկը հրապուրված էր։ Պետերսենը հիացմունքից գլխի վրա էր քայլում։

Վ. Պ. Բուրենինը վիպակում տեսնում էր Տուրգենևի և Տոլստոյի ավանդույթների ուղղակի շարունակությունը։ Դ. Ս. Միրսկին «Տափաստանը» համարում էր չեխովյան ստեղծագործությունների երկրորդ շրջանի կենտրոնական երկերից մեկը, երբ փոքրիկ պատմվածքների փոխարեն նա սկսեց գրել երկար վիպակներ «հաստ» ամսագրերի համար։

Նրանում չկան վաղ շրջանի հեքիաթների հիանալի ճարտարապետությունը, դա լիրիկական վիպակ է, բայց այն ստեղծված է կյանքի տափակ, տխուր և կիսախավար նյութերից։ Անծայրածիր տափաստանում տղայի միապաղաղ և երկար ճամփորդությունը հայրենի գյուղից մինչև հեռավոր քաղաք ձգվում է հարյուր էջ` դառնալով տխուր, մեղեդային և թախծոտ օրորոցային։

Ամսագրային գրաքննադատներն ըստ արժանվույն չգնահատեցին Չեխովի գեղարվեստական նորարարությունը։ Հեղինակները հանդիմանում էին գաղափարազրկության և անիրականության, կենցաղը մանրուքներով ծանրաբեռնելու համար, որոնք արգելակում էին պատմելու ընթացքը և վիպակը դարձնում առավելապես ազգագրական պատում։ Իր ստեղծագործությունների ժողովածուի համար Չեխովը նշանակալիորեն վերամշակում է վիպակի նախնական տեքստը։

Էկրանացում

• Ֆիլմ, 1977, ռեժիսոր` Սերգեյ Բոնդարչուկ

Արտաքին հղումներ

• Текст повести Արխիվացված 2017-05-30 Wayback Machine, на основе издания: Чехов А. П. Полное собрание сочинений и писем: В 30 т. АН СССР. Институт мировой литературы им. А. М. Горького. - М.: Наука, 1974-1982 гг.