Վըն կայսր
Վըն կայսր | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է՝ | մ. թ. ա. 1112 |
| Մահացել է՝ | մ. թ. ա. 1050 |
| Q24835478? | |
| Երկիր | Ճոու |
| Տոհմ | Ճոու |
| միապետ | |
| Հայր | King Ji of Zhou? |
| Մայր | Tai Ren? |
| Երեխաներ | Թագավոր Ու-Վան, Duke of Zhou?, Yikao?, Xian of Guan?, Du of Cai?, Royal Uncle of Wey–Kang?, Yu of Cheng?, Zai of Dan?, Zheng of Mao?, Chu of Huo?, Zhenduo of Cao?, Xiu of Teng?, Gao, Duke of Bi?, Marquess of Feng?, Royal Uncle of Gao?, Count of Yong?, Count of Yuan?, Count of Xun? և ենթդ․ Nangong Kuo?[1] |
Վըն կայսր (չինարեն՝ 周文王, փինյին՝ Zhōu Wén Wáng), (մ. թ. ա. 1112 - մ. թ. ա. 1050)，հայտնի է նաև որպես Սիպո Չան, Չժոու արքայատոհմի կայսր, Շանի թագավորության վերջին շրջանում։ Հետագա սերունդները նրան համարում են դաոսականության ժառանգորդներից մեկը։
Կյանքը և գործունեությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չժոուի թագավոր Վընը ծնվել է մ.թ.ա. 1152 թվականին։ Ըստ «Բամբուկի ժամանակագրության»՝ Շան դինաստիայի վերջում Վըն թագավորի հայրը՝ Ծի Լին, բանտարկվեց և ապանվեց կայսր Վըն Տինի կողմից[2]։ Դրանից հետո Վըն կայսրը դարձավ կառավարիչ և ստացավ Արևմտյան կոմսի կոչում, ուստի նրան անվանում էին նաև Պո Չան։ Վըն կայսրի որդո՝ կայսր Յիի գահակալությունից երկու տարի անց, Չժոու ժողովուրդը հարձակվեց Շան դինաստիայի վրա[3]։ Ըստ «Փոփոխությունների գրքի»[4] և «Երգերի գրքի»[5], կայսր Յին իր քրոջը ամուսնացրել է Վըն կայսրի հետ։
Նա իրեն շրջապատեց այնպիսի տաղանդավոր մարդկանց, ինչպիսիք են Թայ Դինը և Սան Շընը, վարեց ժողովրդի հանդեպ առատաձեռնության քաղաքականություն, և օրեցօր ամրապնդեց երկրի հզորությունը։ Այնուամենայնիվ, կայսր Սին նախանձեց նրան և բանտարկեց Պեյ լի պալատում։ Նա իր բանտարկության ընթացքում գրել է «Չժոու Յի» և բազմաթիվ այլ գրքեր և հենց դրանց շնորհիվ էլ ազատ է արձակվել բանից, ինչպես նաև դատարանի պաշտոնյաներին ապացուցել է իր անմեղությունը։ Նա կառուցեց մայրաքաղաք Ֆընյին (այսօրվա Հու շրջան, Շանսի նահանգ) և ընդլայնեց իր իշխանությունը մինչև Յանցզի, Հան, Րու և այլ գետերի ավազաններ։ Արքայազնները մեկը մյուսի հետևից հնազանդվեցին Վըն կայսրին։
Մահից առաջ Վըն կայսրը հրամայեց իր որդուն՝ պատերազմ սկսել և ոչնչացնել Շան դինաստիան։ Տասնմեկ տարի անց (մ.թ. ա. մոտ 1046 թ.), հավատալով, որ եկել է ճիշտ պահը, բանակ հավաքեց և շարժվեց դեպի մայրաքաղաք Չաոկը ՝ կայսր Սինին տապալելու համար։ Երկու բանակները բախվեցին Մույե դաշտում, Շան բանակը պարտվեց։ Այսպես անկում ապրեց Շան դինաստիան։
Լեգենդն ասում է, որ ներկայիս «Փոփոխությունների գիրքի» հեղինակը Վըն կայսրն է[6][7]։
Վըն կայսրը, ալկոհոլի մեծ երկրպագու էր, կարող էր խմել հազար սափոր գինի[8]։ Երբ կայսրուհի Վու Ծըթիենը փոխեց երկրի անունը և անվանեց Չժոու, նա հայտարարեց, որ ինքը Վըն կայսրի հետնորդն է։
Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տատիկ ու պապիկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Պապիկ՝ Չժոու Թայվան
- Տատիկ՝ Թայ Ծիան
Ծնողներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Հայր՝ Ծի Լի
- Մայր՝ Թայ Րեն
Կանայք և հարճեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Թայ Սի
- Կայսր Յիի քույր
Երեխաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
որդիներ[9]：
- Ավագ որդի՝ Պո Յիքաո
- Երկրորդ որդի՝ Չժոուի կայսր Վու
- Երրորդ որդի՝ Կուան Շուսիեն
- Չորրորդ որդի՝ Չժոու Կոնտան
- Հինգերորդ որդի՝ Ցայ Շուտու
- Վեցերորդ որդի՝ Վեյ Քան
- Յոթերորդ որդ՝ Չըն
- Ութերորդ որդին՝ Հուո
- Իններորդ որդի՝ Րան Ծիծայ
- Տասներորդ որդի՝ Յոն Պո
- Տանմեկերորդ որդի՝ Ցաո Շուճըն
- Տասներկուերորդ որդի՝ Պի Կոն
- Տասներեքերորդ որդ՝ Ֆըն Հոու
- Տասնչորսերորդ որդի՝ Հուան Պո
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 嬭加編鐘“文王之孙，穆之元子”補正
- ↑ 《今本竹書紀年 文丁十一年》：周公季歷伐翳徒之戎，獲其三大夫，來獻捷。王殺季歷。王嘉季歷之功，錫之圭瓚、秬鬯，九命為伯，既而執諸塞庫。季歷困而死，因謂文丁殺季歷。
- ↑ 《竹書紀年》：「帝乙居殷，二年，周人伐商。」
- ↑ 《易經》：「帝乙歸妹，以祉元吉。」
- ↑ 《詩經》〈大雅〉〈文王之什〉〈大明〉：「天監在下，有命既集。文王初載，天作之合。在洽之陽，在渭之涘。文王嘉止，大邦有子。大邦有子，俔天之妹。文定厥祥，親迎於渭。造舟為梁，不顯其光。有命自天，命此文王。於周於京，纘女維莘。長子維行，篤生武王。保右命爾，燮伐大商。」
- ↑ 刘恕《资治通鉴外纪》曰：“纣囚昌于羑里，昌为《易》卦辞。”苏辙《古史》曰：“文王方幽囚忧患，乃因古八卦为六十四，为之卦辞、爻辞，谓之《周易》。”
- ↑ 司馬遷史記 周本紀曰:"西伯蓋即位五十年。其囚羑里，蓋益易之八卦為六十四卦。"
- ↑ 《论衡》
- ↑ 《左传·僖公二十四年》：管蔡郕霍，鲁卫毛聃，郜雍曹滕，毕原酆郇，文之昭也。
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 李學勤：〈周文王遺言〉Արխիվացված 2020-12-05 Wayback Machine（2009）