Ղազախստանի Հանրապետության միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտ

Ղազախստանի Հանրապետության միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտ
Տեսակ	գիտահետազոտական ինստիտուտ
Հիմնադրված է	հուլիսի 25, 1957
Երկիր	Ղազախստան
Տեղագրություն	Ալմաթի
Կայք	inp.kz

Ղազախստանի Հանրապետության էներգետիկայի նախարարության Միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտ, Ղազախստանում ատոմային արդյունաբերության միակ գիտական կազմակերպությունն է, որն իրականացնում է հետազոտական և փորձա-կոնստրուկտորական աշխատանքների ամբողջական շարք (ԳՀՓԿԱ), զբաղվում հիմնարար և կիրառական հետազոտություններով և ռադիոիզոտոպների արտադրությամբ։

Ղազախստանի ԳԱ միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտը ստեղծվել է Ղազախստանի ԳԱԱ ֆիզիկատեխնիկական ինստիտուտի հիման վրա 1957 թվականի հուլիսի 25-ին։ Նույն թվականին ինստիտուտին կից ստեղծվում է բնակավայր, որը 1965 թվականին դասվում է քաղաքատիպ ավանների շարքին և կոչվում Ալաթաու^[1]։

Միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտի ստեղծման նախաձեռնողներն էին Ղազախստանի Գիտությունների ակադեմիայի նախագահ, ակադեմիկոս Կ. Ի. Սատպաևը, ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս Ի.Վ.Կուրչատովը, Ղազախստանի ԳԱ ակադեմիկոս Ժ. Ս. Տակիբաևը։

Աշխատողների ընդհանուր թվաքանակը 2023 թվականին կազմել է ավելի քան 700 մարդ, որից 140-ը երիտասարդ մասնագետներ են, 71-ը ունեն գիտությունների դոկտորի, գիտության թեկնածուի և փիլիսոփայական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան: Վերջին հինգ տարիների ընթացքում ինստիտուտը զբաղեցնում է առաջին տեղը Ղազախստանի Հանրապետության գիտահետազոտական ինստիտուտների (ԳՀԻ) շարքում՝ Web of Science և Scopus տվյալների բազաներում հրապարակված աշխատանքների քանակով:

Ինստիտուտը սերտորեն համագործակցում է աշխարհի ավելի քան 30 առաջատար գիտական կազմակերպությունների և համալսարանների հետ:

Ակնկալվում է, որ 2023 թվականին ինստիտուտը կմիանա այնպիսի միջազգային մեգագիտական նախագծերին, ինչպիսիք են՝ NA62 (ЦЕРН), HIKE, SPD (Միջուկային հետազոտությունների միացյալ ինստիտուտ):

Ինստիտուտն ունի 8 հիմնական փորձարարական տեղակայանք՝ ВВР-К հետազոտական ռեակտոր, կրիտիկական ստենդ և լիցքավորված մասնիկների 6 արագացուցիչ համալիր: Ինստիտուտի հիմքում ընկած են 23 գիտահետազոտական լաբորատորիաներ և 3 գիտատեխնիկական կենտրոններ՝ ժամանակակից վերլուծական և փորձարարական սարքավորումներով:

Ինստիտուտի հիմնական մասնաճյուղեր

- Միջուկային ֆիզիկայի բաժին - Պինդ մարմնի ճառագայթային ֆիզիկայի բաժին - Բնապահպանական համապարփակ հետազոտությունների կենտրոն - ВВР-К հետազոտական ռեակտորի համալիր - Արագացուցիչ տեխնոլոգիաների գիտատեխնիկական բաժին - Աստանայի մասնաճյուղ

Փորձարարական բազային տեղակայանքներ

Հետազոտական միջուկային ռեակտոր ВВР-К (Ջրա-Ջրային ռեակտոր Ղազախստան)

ВВР-К հետազոտական ռեակտորի շահագործումը սկսվել է 1967 թվականին։

ВВР-К ռեակտորը բազմաֆունկցիոնալ բաքային տիպի հետազոտական ռեակտոր է՝ նեյտրոնների ջերմային էներգիայի սպեկտրով։

Հովացուցիչ նյութը աղազրկված ջուրն է, դանդաղեցուցիչը և անդրադարձիչը աղազրկված ջուրը և բերիլիում են:

Կրիտիկական վահանակ

Կրիտիկական վահանակը շահագործման է հանձնվել 1972 թվականին և իրենից ներկայացնում է ցածր էներգիայի ֆիզիկական ջերմային նեյտրոնային ռեակտոր՝ թեթև ջրի դանդաղեցուցիչով և ջրի /կամ բերիլիումի անդրադարձիչով։

Կրիտիկական վահանակը նախատեսված է տարբեր կոնֆիգուրացիաների կրիտիկական սարքավորումների և միջուկում տեղադրված բոլոր տեսակի փորձարարական սարքերի նեյտրոնա-ֆիզիկական ուսումնասիրությունների համար: Կրիտիկական վահանակի կրիտիկական սարքավորումը հնարավորություն է տալիս մոդելավորել տարբեր ճնշման ջրի հետազոտական ռեակտորների միջուկը, մասնավորապես ВВР-К ռեակտորի միջուկը:

Ծանր իոնային արագացուցիչ УКП-2-1

Էլեկտրաստատիկ վերալիցքավորման УКП-2-1 արագացուցիչը ունի 832.8 քառ․մ մակերես և կառուցվել է 1959թվականին։

Արագացուցիչում աշխատանքներ են տարվում ցածր էներգիայի միջուկային ֆիզիկայի, ճառագայթային նյութերի գիտության, պլազմայի ֆիզիկայի, էկոլոգիայի և բժշկության ոլորտներում։ Մշակվել և հաջողությամբ կիրառվում է վերլուծական մեթոդիկայի համալիրը, որն ընդգրկում է PIXE, RBS, NRA մեթոդները և պրոտոնային միկրոզոնդը: Արագացուցիչն օգտագործվում է նաև պինդ մարմինների ֆիզիկայի աշխատանքներում իմպլանտացված շերտեր ստանալու համար: Իմպլանտացված իոնները բոլոր տարրերն են, բացի ազնիվ գազերից:

Իզոխրոն ցիկլոտրոն У-150м

У-150 ցիկլոտրոնը շահագործման է հանձնվել 1965 թվականին։ У-150м իզոխրոն ցիկլոտրոնը բազմաֆունկցիոնալ «դասական» ցիկլոտրոն է, որը թույլ է տալիս կարգավորել տարբեր տեսակի արագացված լիցքավորված մասնիկների էներգիան:

Միջուկային հիմնարար և կիրառական ֆիզիկայի և ճառագայթային նյութերի գիտության բնագավառում գիտական հետազոտություններն իրականացվում են ցիկլոտրոնի արդյունահանվող ճառագայթների միջոցով։ Ցիկլոտրոնի ներքին թիրախային սարքերն օգտագործվում են բժշկության և արդյունաբերության համար ռադիոիզոտոպներ արտադրելու համար։

Ցիկլոտրոնի առկայության շնորհիվ Ղազախստանն այսօր մեկն է այն քսան երկրներից, որոնք ունակ են ինքնուրույն ձեռք բերել փորձարարական տվյալներ, որոնք օգտագործվում են շարունակաբար աջակցելու ատոմային էներգիայի խոստումնալից տեխնոլոգիական սխեմաներին:

Ցիկլոտրոնը հիմք դարձավ Ղազախստանում միջուկային գիտության ոլորտում բարձր որակավորում ունեցող կադրերի դպրոցի ձևավորման համար։

Էլեկտրոնային արագացուցիչ ЭЛВ-4

ЭЛВ-4 էլեկտրոնային արագացուցիչը տեղադրվել և շահագործման է հանձնվել Միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտում 1993 թվականին՝ որպես հանրապետությունում էլեկտրոնային ճառագայթների տեխնոլոգիաների հարմարեցման և զարգացման հիմնական տեղակայանք։

Արագացուցիչն օգտագործվում է գիտական և կիրառական խնդիրների լուծման համար, մասնավորապես՝ պոլիմերների ճառագայթային խաչաձև կապակցման և բժշկական արտադրանքի ճառագայթային մշակման համար։

Մինչ օրս մշակվել է արտադրության տեխնոլոգիա, և հիդրոգելային վիրակապերը գրանցված են որպես բժշկական նշանակության արտադրանք: Բաժանմունքում գործարկվեց արտադրական տեղամաս՝ հագեցած ժամանակակից բարձրակարգ սարքավորումներով, որը կազմակերպված էր սանիտարահիգիենիկ պահանջներին համապատասխան:

Հիդրոգելային վիրակապերը պատկանում են վերքերի հատուկ ծածկույթների կատեգորիային, ունեն մի շարք յուրահատուկ բուժիչ հատկություններ և կարող են օգտագործվել տարբեր ծագման մաշկի մակերեսային վնասվածքների բուժման համար: Դրանք պատրաստված են կենսաբանորեն համատեղելի պոլիմերներից՝ օգտագործելով ճառագայթային խաչաձև կապ՝ օգտագործելով արագացված էլեկտրոնների ճառագայթ:

Արագացուցիչի համալիր ДЦ-60

ДЦ-60 ծանր իոնային արագացուցիչի տարրերը արտադրվել են Գ. Ն. Ֆլերովի անվան միջուկային հետազոտությունների միացյալ ինստիտուտի միջուկային ռեակցիաների լաբորատորիայում: Արագացուցիչի ֆիզիկական գործարկումը տեղի է ունեցել 2006 թվականի վերջին։ Ստեղծված արագացուցչի համալիրը միջուկային ֆիզիկայի խոշոր հաստատություն է հիմնարար և կիրառական ֆիզիկական հետազոտությունների, ինչպես նաև միջուկային գիտության և տեխնոլոգիայի ոլորտում տեխնոլոգիական աշխատանքի իրականացման համար, որը համապատասխանում է համաշխարհային մակարդակի պահանջներին: ДЦ-60 ծանր իոնային արագացուցիչի տեխնիկական հնարավորությունները թույլ են տալիս կատարել գիտական և տեխնոլոգիական փորձեր 4 ալիքներով՝ օգտագործելով իոնային ճառագայթների փունջ լիթիումից մինչև ուրան բարձր հոսանքներով հետևյալ հիմնական ոլորտներում՝ փորձեր միջուկային և ճառագայթային ֆիզիկայում, կառուցվածքային նյութերի փորձարկում, տիեզերական ճառագայթման մոդելավորում, միջուկային ուղիների թաղանթների արտադրություն։

Ցիկլոտրոն CYCLONE-30

2016 թվականին CYCLONE-30 ցիկլոտրոնը շահագործման է հանձնվել Ռադիոդեղագործական արտադրանքի արտադրության կորպուսի (ՌԱԱԿ) կազմում։ Հիմնական ինժեներական և տեխնիկական լուծումները, որոնց վրա հիմնված է Cyclone-30 ցիկլոտրոնը, ֆիքսված դաշտն է, ֆիքսված հաճախականությունը, կրկնակի ճառագայթով աշխատելու ունակությունը. 18-ից 30 ՄէՎ՝ մինչև 400 մկԱ երաշխավորված ինտենսիվությամբ:

Cyclone-30–ը հատուկ նախագծված էր ռադիոիզոտոպների արտադրության համար, բայց կարող է օգտագործվել հետազոտական և արդյունաբերական նպատակներով:

Էլեկտրոնային արագացուցիչ ИЛУ-10

ИЛУ-10 էլեկտրոնային արագացուցիչը տեղադրված է Ճառագայթային Ստերիլիզացման մասնաշենքում (ՃՍՄ):

Իմպուլսային գծային էլեկտրոնային արագացուցիչ ИЛУ-10-ը ИЛУ տիպի իմպուլսային գծային արագացուցիչների շարքի մոդելներից մեկն է, որը մշակվել է ՌԳԱ Սիբիրյան մասնաճյուղի Միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտում ՝ նոր ճառագայթային տեխնոլոգիական գործընթացների մշակման համար, ինչպես նաև արդյունաբերական ձեռնարկությունների տեխնոլոգիական գծերում օգտագործելու համար։ Ճառագայթային Ստերիլիզացման մասնաշենքը նախատեսված է մեկանգամյա օգտագործման բժշկական սարքերի՝ ներարկիչների, ասեղների, արյան փոխներարկման հավաքածուների և բժշկական անձնակազմի հագուստի ստերիլիզացման համար:

Արտադրանքներ

Ռադիոդեղագործական պրեպարատներ Այսօր Միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտի Ռադիոքիմիայի և իզոտոպների արտադրության գիտատեխնիկական կենտրոնը պարբերաբար արտադրում է (Ղազախստանի Հանրապետության բոլոր ռադիոդեղագործական պրեպարատների 90%-ը) և հանրապետության բժշկական հաստատություններին մատակարարում հետևյալ ռադիոդեղագործական պրեպարատները․

Նատրիումի պերտեխնետատ ⁹⁹ᵐTC, ներարկման լուծույթ

Այն օգտագործվում է մարդու գրեթե բոլոր օրգանների և համակարգերի ֆունկցիոնալ ախտորոշման համար՝ օգտագործելով գամմա սցինտիգրաֆիա և միաֆոտոնային համակարգչային տոմոգրաֆիա:

Ֆտորդեզոթթվագլյուկոզա ¹⁸, ներարկման լուծույթ

Ֆտորդեզոթթվագլյուկոզա ¹⁸, ներարկման լուծույթը օգտագործվում է պոզիտրոնային էմիսիոն համակարգչային տոմոգրաֆիայի միջոցով ուռուցքաբանական հիվանդությունների ախտորոշման և բուժման հսկողության համար:

Նատրիումի յոդիդ ¹³¹, լուծույթ (ախտորոշման համար)

Նատրիումի յոդիդ, ¹³¹ օգտագործվում է վահանաձև գեղձի ֆունկցիոնալ վիճակն ուսումնասիրելու համար՝ օգտագործելով գամմա սցինտիգրաֆիա և միաֆոտոնային համակարգչային տոմոգրաֆիա:

Նատրիումի յոդիդ ¹³¹, ներքին ընդունման լուծույթ (թերապիայի համար)

Նատրիումի յոդիդ, 131I օգտագործվում է վահանաձև գեղձի քաղցկեղի բուժման համար:

Իոնացնող ճառագայթման աղբյուրներ

Միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտը զբաղվում է ռադիոակտիվ ճառագայթման հետևյալ աղբյուրների արտադրությամբ՝

Գամմա ճառագայթման աղբյուր IR-192 իզոտոպով

Ir-192 իզոտոպով գամմա ճառագայթման աղբյուրը իրենից ներկայացնում է հերմետիկ պողպատե ամպուլա, որի ներսում տեղադրված են Ir-192 մետաղից պատրաստված ռադիոակտիվ սկավառակներ։ Աղբյուրները լայնորեն օգտագործվում են արդյունաբերական ռադիոգրաֆիայում, դրանք տեղադրվում են գամմա թերությունների դետեկտորներում՝ եռակցված միացումերի և հիմնական մետաղների ռադիոգրաֆիկ փորձարկման համար: Ir-192 գամմա ճառագայթման բավականաչափ բարձր էներգիայի շնորհիվ հնարավոր է հսկել մինչև 80 մմ հաստությամբ պողպատե առարկաների զոդման միացումերը։

Գամմա ճառագայթման աղբյուր SB-124 իզոտոպով

Sb-124 իզոտոպով գամմա ճառագայթման աղբյուրը հերմետիկ պողպատե ամպուլա է, որի ներսում տեղակայված է Sb-124 ռադիոակտիվ մետաղական ձող: Այդ աղբյուրներն օգտագործվում են դրանց արտադրության ընթացքում մետաղական կիսաֆաբրիկատների որակը վերահսկելու համար, օրինակ՝ մետաղական փայլաթիթեղների, թիթեղների կամ ծածկույթների հաստությունը ստուգելու համար։

Ռադիոակտիվ իզոտոպ CO-57

Co-57 ռադիոակտիվ իզոտոպը արտադրվում է ջրային լուծույթի տեսքով, որը փաթեթավորված է սրվակներով։ Այդ իզոտոպը լայնորեն օգտագործվում է․

§ գամմա սպեկտրոմետրերի և դոզաչափերի ստանդարտ աղբյուրների արտադրության համար,

§ միջուկային բժշկության մեջ օգտագործվող տոմոգրաֆների չափորոշման համար,

§ Մեսբաուերովյան սպեկտրոսկոպիայի համար կնքված աղբյուրների արտադրության մեջ:

Միջուկային մեմբրաններ

Միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտի Աստանայի մասնաճյուղը սկսել է ճառագայթված պոլիմերային թաղանթի արտադրությունը, որն օգտագործվում է որպես սկզբնական նյութ միջուկային մեմբրաններ (ՄՄ) արտադրության համար, որոնք հիմք են հանդիսանում լայն անվանակարգի բարձր տեխնոլոգիական արտադրանքի արտադրության համար, այդ թվում՝ բժշկության և նանոտեխնոլոգիայի նպատակներով։ Մինչ օրս ավելի քան չորս հարյուր հազար քառակուսի մետր ճառագայթված պոլիմերային մեմբրաններ են վաճառվել է այնպիսի երկրների, ինչպիսիք են Չինաստանը և Ռուսաստանը:

Հիդրոգելային վիրակապեր

«AQUA DRESS» հիդրոգելային վիրակապերը, որոնք հիմնված են ճառագայթային խաչաձև կապակցված պոլիվինիլպիրրալիդոնի վրա, բարձր արդյունավետ ստերիլ ծածկող նյութեր են, որոնք ապահովում են ցավազուրկ վիրակապեր, արագացնում են վերքերի ապաքինման գործընթացը և նվազեցնում դրանց սպիները և չեն առաջացնում ալերգիկ ռեակցիաներ:

«AQUA DRESS» հիդրոգելային վիրակապերը նախատեսված են․

§ տարբեր էթիոլոգիայի I, II, III աստիճանի այրվածքների, մանր խոցերի և 1 քառակուսի դեցիմետրից ոչ մեծ մակերեսով խոցերի դեպքում առաջին բուժօգնություն ցուցաբերելու համար, մաշկի փոխպատվաստման ժամանակ հատիկավոր հյուսվածքի պատրաստման ժամանակ,

§ պաշտպանել վերքերը վնասվածքներից, չորացումից, արտաքին վարակից և նվազեցնել վերականգնողական շրջանը քիմիական պիլինգից, լազերային վերականգնումից, դերմաբրազիայից, դեմքի և պարանոցի պլաստիկ վիրահատություններից հետո,

§ փափուկ հյուսվածքների արատներով գլխամաշկի վերքերի համար,

§ մաշկային հիվանդությունների բորբոքումը թեթևացնելու համար։

Վիրակապները փոխվում են ըստ ցուցումների 24-48 ժամը մեկ անգամ։

Ստերիլ հիդրոգելի կիրառումներ կոսմետիկ նպատակներով

«AQUA DRESS» հիդրոգելային հավելվածները մշակվել են 21-րդ դարի նորագույն տեխնոլոգիաների կիրառմամբ: Դրանք բացարձակապես ստերիլ են, ինչը թույլ է տալիս դրանք օգտագործել մարմնի տարբեր մասերի կոսմետիկ պրոցեդուրաների ժամանակ, մաշկի խնամքի ընթացքում պիլինգներից հետո, մեզոպրոցեդուրաներից և ուղղիչ ներարկումներից հետո թեթևացնում են մաշկի բորբոքումները:

Իր բարձր կլանող և խոնավեցնող հատկությունների շնորհիվ «AQUA DRESS» հիդրոգելային հավելվածները արդյունավետ են որպես շտապ օգնություն այտուցների և գրգռման ժամանակ: Հաճելի սառեցնող էֆեկտը հանգստացնում է հոգնած մաշկը: Չի պարունակում ներկանյութեր կամ բուրավետիչներ (հիպոալերգիկներ): «AQUA DRESS» հիդրոգելային հավելվածները կիրառվում են անմիջապես մաշկի մակերեսին 20-30 րոպե:

Ղեկավարներ

1957-1958 - Ժաբագա Սուլեյմենովիչ Տակիբաև,
1958-1965 - Գեորգի Դմիտրիևիչ Լատիշև,
1965-1970 - Ժաբագա Սուլեյմենովիչ Տակիբաև,
1970-1987 - Շավկաթ Շիգաբուտդինովիչ Իբրահիմով,
1987-1997 - Աբիլ Կուանգալիևիչ Ժետբաև,
1997-2006 - Կայրաթ Կամալովիչ Կադիրժանով,
2007-2009 - Ադիլ Ժիանշախովիչ Տուլեուշեև^[2],
2009-2013 -Էռլան Գադլետովիչ Բատիրբեկով,
2015-2016 - Սայաբեկ Կուանիշբեկովիչ Սահիև^[3],
2017-2020 - Երգազի Ասիևիչ Կենժին^[4],
2021-2022 - Բատիրժան Կումեկբաևիչ Կարակոզով^[4],
2022 - Սայաբեկ Կուանիշբեկովիչ Սահիև։

Ծանոթագրություններ

↑ «Справочник по истории административно-территориального деления Алматинской области (10 марта 1932 г. — 1 января 2000 г.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-08-06-ին. Վերցված է 2017-11-23-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն); no-break space character in |title= at position 98 (օգնություն)
↑ «Тулеушев Адил Жианшахович». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-11-29-ին. Վերցված է 2018-11-29-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ «Представление генерального директора РГП «Институт ядерной физики»». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-11-29-ին. Վերցված է 2018-11-29-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ ^4,0 ^4,1 «Руководство» (русский). Արխիվացված է օրիգինալից 2018-11-29-ին. Վերցված է 2018-11-29-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

[1] «Справочник по истории административно-территориального деления Алматинской области (10 марта 1932 г. — 1 января 2000 г.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-08-06-ին. Վերցված է 2017-11-23-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն); no-break space character in |title= at position 98 (օգնություն)

[2] «Тулеушев Адил Жианшахович». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-11-29-ին. Վերցված է 2018-11-29-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[3] «Представление генерального директора РГП «Институт ядерной физики»». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-11-29-ին. Վերցված է 2018-11-29-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[:0-4] 4,0 ^4,1 «Руководство» (русский). Արխիվացված է օրիգինալից 2018-11-29-ին. Վերցված է 2018-11-29-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

[1]

[2]

[3]

[4]