Ղազախստանի Հանրապետության միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտ
Ղազախստանի Հանրապետության միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտ | |
|---|---|
| Տեսակ | գիտահետազոտական ինստիտուտ |
| Հիմնադրված է | հուլիսի 25, 1957 |
| Երկիր |  Ղազախստան |
| Տեղագրություն | Ալմաթի |
| Կայք | inp.kz |
Ղազախստանի Հանրապետության էներգետիկայի նախարարության Միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտ, Ղազախստանում ատոմային արդյունաբերության միակ գիտական կազմակերպությունն է, որն իրականացնում է հետազոտական և փորձա-կոնստրուկտորական աշխատանքների ամբողջական շարք (ԳՀՓԿԱ), զբաղվում հիմնարար և կիրառական հետազոտություններով և ռադիոիզոտոպների արտադրությամբ։
Ղազախստանի ԳԱ միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտը ստեղծվել է Ղազախստանի ԳԱԱ ֆիզիկատեխնիկական ինստիտուտի հիման վրա 1957 թվականի հուլիսի 25-ին։ Նույն թվականին ինստիտուտին կից ստեղծվում է բնակավայր, որը 1965 թվականին դասվում է քաղաքատիպ ավանների շարքին և կոչվում Ալաթաու[1]։
Միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտի ստեղծման նախաձեռնողներն էին Ղազախստանի Գիտությունների ակադեմիայի նախագահ, ակադեմիկոս Կ. Ի. Սատպաևը, ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս Ի.Վ.Կուրչատովը, Ղազախստանի ԳԱ ակադեմիկոս Ժ. Ս. Տակիբաևը։
Աշխատողների ընդհանուր թվաքանակը 2023 թվականին կազմել է ավելի քան 700 մարդ, որից 140-ը երիտասարդ մասնագետներ են, 71-ը ունեն գիտությունների դոկտորի, գիտության թեկնածուի և փիլիսոփայական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան։ Վերջին հինգ տարիների ընթացքում ինստիտուտը զբաղեցնում է առաջին տեղը Ղազախստանի Հանրապետության գիտահետազոտական ինստիտուտների (ԳՀԻ) շարքում՝ Web of Science և Scopus տվյալների բազաներում հրապարակված աշխատանքների քանակով։
Ինստիտուտը սերտորեն համագործակցում է աշխարհի ավելի քան 30 առաջատար գիտական կազմակերպությունների և համալսարանների հետ։
Ակնկալվում է, որ 2023 թվականին ինստիտուտը կմիանա այնպիսի միջազգային մեգագիտական նախագծերին, ինչպիսիք են՝ NA62 (ЦЕРН), HIKE, SPD (Միջուկային հետազոտությունների միացյալ ինստիտուտ)։
Ինստիտուտն ունի 8 հիմնական փորձարարական տեղակայանք՝ ВВР-К հետազոտական ռեակտոր, կրիտիկական ստենդ և լիցքավորված մասնիկների 6 արագացուցիչ համալիր։ Ինստիտուտի հիմքում ընկած են 23 գիտահետազոտական լաբորատորիաներ և 3 գիտատեխնիկական կենտրոններ՝ ժամանակակից վերլուծական և փորձարարական սարքավորումներով։
Ինստիտուտի հիմնական մասնաճյուղեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Միջուկային ֆիզիկայի բաժին - Պինդ մարմնի ճառագայթային ֆիզիկայի բաժին - Բնապահպանական համապարփակ հետազոտությունների կենտրոն - ВВР-К հետազոտական ռեակտորի համալիր - Արագացուցիչ տեխնոլոգիաների գիտատեխնիկական բաժին - Աստանայի մասնաճյուղ
Փորձարարական բազային տեղակայանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հետազոտական միջուկային ռեակտոր ВВР-К (Ջրա-Ջրային ռեակտոր Ղազախստան)
ВВР-К հետազոտական ռեակտորի շահագործումը սկսվել է 1967 թվականին։
ВВР-К ռեակտորը բազմաֆունկցիոնալ բաքային տիպի հետազոտական ռեակտոր է՝ նեյտրոնների ջերմային էներգիայի սպեկտրով։
Հովացուցիչ նյութը աղազրկված ջուրն է, դանդաղեցուցիչը և անդրադարձիչը աղազրկված ջուրը և բերիլիում են։
Կրիտիկական վահանակը շահագործման է հանձնվել 1972 թվականին և իրենից ներկայացնում է ցածր էներգիայի ֆիզիկական ջերմային նեյտրոնային ռեակտոր՝ թեթև ջրի դանդաղեցուցիչով և ջրի /կամ բերիլիումի անդրադարձիչով։
Կրիտիկական վահանակը նախատեսված է տարբեր կոնֆիգուրացիաների կրիտիկական սարքավորումների և միջուկում տեղադրված բոլոր տեսակի փորձարարական սարքերի նեյտրոնա-ֆիզիկական ուսումնասիրությունների համար։ Կրիտիկական վահանակի կրիտիկական սարքավորումը հնարավորություն է տալիս մոդելավորել տարբեր ճնշման ջրի հետազոտական ռեակտորների միջուկը, մասնավորապես ВВР-К ռեակտորի միջուկը։
Ծանր իոնային արագացուցիչ УКП-2-1
Էլեկտրաստատիկ վերալիցքավորման УКП-2-1 արագացուցիչը ունի 832.8 քառ․մ․ մակերես և կառուցվել է 1959 թվականին։
Արագացուցիչում աշխատանքներ են տարվում ցածր էներգիայի միջուկային ֆիզիկայի, ճառագայթային նյութերի գիտության, պլազմայի ֆիզիկայի, էկոլոգիայի և բժշկության ոլորտներում։ Մշակվել և հաջողությամբ կիրառվում է վերլուծական մեթոդիկայի համալիրը, որն ընդգրկում է PIXE, RBS, NRA մեթոդները և պրոտոնային միկրոզոնդը։ Արագացուցիչն օգտագործվում է նաև պինդ մարմինների ֆիզիկայի աշխատանքներում իմպլանտացված շերտեր ստանալու համար։ Իմպլանտացված իոնները բոլոր տարրերն են, բացի ազնիվ գազերից։
У-150 ցիկլոտրոնը շահագործման է հանձնվել 1965 թվականին։ У-150м իզոխրոն ցիկլոտրոնը բազմաֆունկցիոնալ «դասական» ցիկլոտրոն է, որը թույլ է տալիս կարգավորել տարբեր տեսակի արագացված լիցքավորված մասնիկների էներգիան։
Միջուկային հիմնարար և կիրառական ֆիզիկայի և ճառագայթային նյութերի գիտության բնագավառում գիտական հետազոտություններն իրականացվում են ցիկլոտրոնի արդյունահանվող ճառագայթների միջոցով։ Ցիկլոտրոնի ներքին թիրախային սարքերն օգտագործվում են բժշկության և արդյունաբերության համար ռադիոիզոտոպներ արտադրելու համար։
Ցիկլոտրոնի առկայության շնորհիվ Ղազախստանն այսօր մեկն է այն քսան երկրներից, որոնք ունակ են ինքնուրույն ձեռք բերել փորձարարական տվյալներ, որոնք օգտագործվում են շարունակաբար աջակցելու ատոմային էներգիայի խոստումնալից տեխնոլոգիական սխեմաներին։
Ցիկլոտրոնը հիմք դարձավ Ղազախստանում միջուկային գիտության ոլորտում բարձր որակավորում ունեցող կադրերի դպրոցի ձևավորման համար։
Էլեկտրոնային արագացուցիչ ЭЛВ-4
ЭЛВ-4 էլեկտրոնային արագացուցիչը տեղադրվել և շահագործման է հանձնվել Միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտում 1993 թվականին՝ որպես հանրապետությունում էլեկտրոնային ճառագայթների տեխնոլոգիաների հարմարեցման և զարգացման հիմնական տեղակայանք։
Արագացուցիչն օգտագործվում է գիտական և կիրառական խնդիրների լուծման համար, մասնավորապես՝ պոլիմերների ճառագայթային խաչաձև կապակցման և բժշկական արտադրանքի ճառագայթային մշակման համար։
Մինչ օրս մշակվել է արտադրության տեխնոլոգիա, և հիդրոգելային վիրակապերը գրանցված են որպես բժշկական նշանակության արտադրանք։ Բաժանմունքում գործարկվել է արտադրական տեղամաս՝ հագեցած ժամանակակից բարձրակարգ սարքավորումներով, որը կազմակերպված էր սանիտարահիգիենիկ պահանջներին համապատասխան։
Հիդրոգելային վիրակապերը պատկանում են վերքերի հատուկ ծածկույթների կատեգորիային, ունեն մի շարք յուրահատուկ բուժիչ հատկություններ և կարող են օգտագործվել տարբեր ծագման մաշկի մակերեսային վնասվածքների բուժման համար։ Դրանք պատրաստված են կենսաբանորեն համատեղելի պոլիմերներից՝ օգտագործելով ճառագայթային խաչաձև կապ՝ օգտագործելով արագացված էլեկտրոնների ճառագայթ։
ДЦ-60 ծանր իոնային արագացուցիչի տարրերը արտադրվել են Գ. Ն. Ֆլերովի անվան միջուկային հետազոտությունների միացյալ ինստիտուտի միջուկային ռեակցիաների լաբորատորիայում։ Արագացուցիչի ֆիզիկական գործարկումը տեղի է ունեցել 2006 թվականի վերջին։ Ստեղծված արագացուցչի համալիրը միջուկային ֆիզիկայի խոշոր հաստատություն է հիմնարար և կիրառական ֆիզիկական հետազոտությունների, ինչպես նաև միջուկային գիտության և տեխնոլոգիայի ոլորտում տեխնոլոգիական աշխատանքի իրականացման համար, որը համապատասխանում է համաշխարհային մակարդակի պահանջներին։ ДЦ-60 ծանր իոնային արագացուցիչի տեխնիկական հնարավորությունները թույլ են տալիս կատարել գիտական և տեխնոլոգիական փորձեր 4 ալիքներով՝ օգտագործելով իոնային ճառագայթների փունջ լիթիումից մինչև ուրան բարձր հոսանքներով հետևյալ հիմնական ոլորտներում՝ փորձեր միջուկային և ճառագայթային ֆիզիկայում, կառուցվածքային նյութերի փորձարկում, տիեզերական ճառագայթման մոդելավորում, միջուկային ուղիների թաղանթների արտադրություն։
2016 թվականին CYCLONE-30 ցիկլոտրոնը շահագործման է հանձնվել Ռադիոդեղագործական արտադրանքի արտադրության կորպուսի (ՌԱԱԿ) կազմում։ Հիմնական ինժեներական և տեխնիկական լուծումները, որոնց վրա հիմնված է Cyclone-30 ցիկլոտրոնը, ֆիքսված դաշտն է, ֆիքսված հաճախականությունը, կրկնակի ճառագայթով աշխատելու ունակությունը. 18-ից 30 ՄէՎ՝ մինչև 400 մկԱ երաշխավորված ինտենսիվությամբ։
Cyclone-30–ը հատուկ նախագծված էր ռադիոիզոտոպների արտադրության համար, բայց կարող է օգտագործվել հետազոտական և արդյունաբերական նպատակներով։
Էլեկտրոնային արագացուցիչ ИЛУ-10
ИЛУ-10 էլեկտրոնային արագացուցիչը տեղադրված է Ճառագայթային Ստերիլիզացման մասնաշենքում (ՃՍՄ)։
Իմպուլսային գծային էլեկտրոնային արագացուցիչ ИЛУ-10-ը ИЛУ տիպի իմպուլսային գծային արագացուցիչների շարքի մոդելներից մեկն է, որը մշակվել է ՌԳԱ Սիբիրյան մասնաճյուղի Միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտում ՝ նոր ճառագայթային տեխնոլոգիական գործընթացների մշակման համար, ինչպես նաև արդյունաբերական ձեռնարկությունների տեխնոլոգիական գծերում օգտագործելու համար։ Ճառագայթային Ստերիլիզացման մասնաշենքը նախատեսված է մեկանգամյա օգտագործման բժշկական սարքերի՝ ներարկիչների, ասեղների, արյան փոխներարկման հավաքածուների և բժշկական անձնակազմի հագուստի ստերիլիզացման համար։
Արտադրանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռադիոդեղագործական պրեպարատներ Այսօր Միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտի Ռադիոքիմիայի և իզոտոպների արտադրության գիտատեխնիկական կենտրոնը պարբերաբար արտադրում է (Ղազախստանի Հանրապետության բոլոր ռադիոդեղագործական պրեպարատների 90%-ը) և հանրապետության բժշկական հաստատություններին մատակարարում հետևյալ ռադիոդեղագործական պրեպարատները․
- Նատրիումի պերտեխնետատ ⁹⁹ᵐTC, ներարկման լուծույթ
Այն օգտագործվում է մարդու գրեթե բոլոր օրգանների և համակարգերի ֆունկցիոնալ ախտորոշման համար՝ օգտագործելով գամմա սցինտիգրաֆիա և միաֆոտոնային համակարգչային տոմոգրաֆիա։
- Ֆտորդեզոթթվագլյուկոզա 18, ներարկման լուծույթ
Ֆտորդեզոթթվագլյուկոզա 18, ներարկման լուծույթը օգտագործվում է պոզիտրոնային էմիսիոն համակարգչային տոմոգրաֆիայի միջոցով ուռուցքաբանական հիվանդությունների ախտորոշման և բուժման հսկողության համար։
- Նատրիումի յոդիդ 131, լուծույթ (ախտորոշման համար)
Նատրիումի յոդիդ, 131 օգտագործվում է վահանաձև գեղձի ֆունկցիոնալ վիճակն ուսումնասիրելու համար՝ օգտագործելով գամմա սցինտիգրաֆիա և միաֆոտոնային համակարգչային տոմոգրաֆիա։
- Նատրիումի յոդիդ 131, ներքին ընդունման լուծույթ (թերապիայի համար)
Նատրիումի յոդիդ, 131I օգտագործվում է վահանաձև գեղձի քաղցկեղի բուժման համար։
Իոնացնող ճառագայթման աղբյուրներ
Միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտը զբաղվում է ռադիոակտիվ ճառագայթման հետևյալ աղբյուրների արտադրությամբ՝
- Գամմա ճառագայթման աղբյուր IR-192 իզոտոպով
Ir-192 իզոտոպով գամմա ճառագայթման աղբյուրը իրենից ներկայացնում է հերմետիկ պողպատե ամպուլա, որի ներսում տեղադրված են Ir-192 մետաղից պատրաստված ռադիոակտիվ սկավառակներ։ Աղբյուրները լայնորեն օգտագործվում են արդյունաբերական ռադիոգրաֆիայում, դրանք տեղադրվում են գամմա թերությունների դետեկտորներում՝ եռակցված միացումերի և հիմնական մետաղների ռադիոգրաֆիկ փորձարկման համար։ Ir-192 գամմա ճառագայթման բավականաչափ բարձր էներգիայի շնորհիվ հնարավոր է հսկել մինչև 80 մմ հաստությամբ պողպատե առարկաների զոդման միացումերը։
- Գամմա ճառագայթման աղբյուր SB-124 իզոտոպով
Sb-124 իզոտոպով գամմա ճառագայթման աղբյուրը հերմետիկ պողպատե ամպուլա է, որի ներսում տեղակայված է Sb-124 ռադիոակտիվ մետաղական ձող։ Այդ աղբյուրներն օգտագործվում են դրանց արտադրության ընթացքում մետաղական կիսաֆաբրիկատների որակը վերահսկելու համար, օրինակ՝ մետաղական փայլաթիթեղների, թիթեղների կամ ծածկույթների հաստությունը ստուգելու համար։
- Ռադիոակտիվ իզոտոպ CO-57
Co-57 ռադիոակտիվ իզոտոպը արտադրվում է ջրային լուծույթի տեսքով, որը փաթեթավորված է սրվակներով։ Այդ իզոտոպը լայնորեն օգտագործվում է․
§ գամմա սպեկտրոմետրերի և դոզաչափերի ստանդարտ աղբյուրների արտադրության համար,
§ միջուկային բժշկության մեջ օգտագործվող տոմոգրաֆների չափորոշման համար,
§ Մեսբաուերովյան սպեկտրոսկոպիայի համար կնքված աղբյուրների արտադրության մեջ։
Միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտի Աստանայի մասնաճյուղը սկսել է ճառագայթված պոլիմերային թաղանթի արտադրությունը, որն օգտագործվում է որպես սկզբնական նյութ միջուկային մեմբրաններ (ՄՄ) արտադրության համար, որոնք հիմք են հանդիսանում լայն անվանակարգի բարձր տեխնոլոգիական արտադրանքի արտադրության համար, այդ թվում՝ բժշկության և նանոտեխնոլոգիայի նպատակներով։ Մինչ օրս ավելի քան չորս հարյուր հազար քառակուսի մետր ճառագայթված պոլիմերային մեմբրաններ են վաճառվել այնպիսի երկրների, ինչպիսիք են Չինաստանը և Ռուսաստանը։
«AQUA DRESS» հիդրոգելային վիրակապերը, որոնք հիմնված են ճառագայթային խաչաձև կապակցված պոլիվինիլպիրրալիդոնի վրա, բարձր արդյունավետ ստերիլ ծածկող նյութեր են, որոնք ապահովում են ցավազուրկ վիրակապեր, արագացնում են վերքերի ապաքինման գործընթացը և նվազեցնում դրանց սպիները և չեն առաջացնում ալերգիկ ռեակցիաներ։
«AQUA DRESS» հիդրոգելային վիրակապերը նախատեսված են․
§ տարբեր էթիոլոգիայի I, II, III աստիճանի այրվածքների, մանր խոցերի և 1 քառակուսի դեցիմետրից ոչ մեծ մակերեսով խոցերի դեպքում առաջին բուժօգնություն ցուցաբերելու համար, մաշկի փոխպատվաստման ժամանակ հատիկավոր հյուսվածքի պատրաստման ժամանակ,
§ պաշտպանել վերքերը վնասվածքներից, չորացումից, արտաքին վարակից և նվազեցնել վերականգնողական շրջանը քիմիական պիլինգից, լազերային վերականգնումից, դերմաբրազիայից, դեմքի և պարանոցի պլաստիկ վիրահատություններից հետո,
§ փափուկ հյուսվածքների արատներով գլխամաշկի վերքերի համար,
§ մաշկային հիվանդությունների բորբոքումը թեթևացնելու համար։
Վիրակապները փոխվում են ըստ ցուցումների 24-48 ժամը մեկ անգամ։
Ստերիլ հիդրոգելի կիրառումներ կոսմետիկ նպատակներով
«AQUA DRESS» հիդրոգելային հավելվածները մշակվել են 21-րդ դարի նորագույն տեխնոլոգիաների կիրառմամբ։ Դրանք բացարձակապես ստերիլ են, ինչը թույլ է տալիս դրանք օգտագործել մարմնի տարբեր մասերի կոսմետիկ պրոցեդուրաների ժամանակ, մաշկի խնամքի ընթացքում պիլինգներից հետո, մեզոպրոցեդուրաներից և ուղղիչ ներարկումներից հետո թեթևացնում են մաշկի բորբոքումները։
Իր բարձր կլանող և խոնավեցնող հատկությունների շնորհիվ «AQUA DRESS» հիդրոգելային հավելվածները արդյունավետ են որպես շտապ օգնություն այտուցների և գրգռման ժամանակ։ Հաճելի սառեցնող էֆեկտը հանգստացնում է հոգնած մաշկը։ Չի պարունակում ներկանյութեր կամ բուրավետիչներ (հիպոալերգիկներ)։ «AQUA DRESS» հիդրոգելային հավելվածները կիրառվում են անմիջապես մաշկի մակերեսին 20-30 րոպե։
Ղեկավարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 1957-1958 - Ժաբագա Սուլեյմենովիչ Տակիբաև,
- 1958-1965 - Գեորգի Դմիտրիևիչ Լատիշև,
- 1965-1970 - Ժաբագա Սուլեյմենովիչ Տակիբաև,
- 1970-1987 - Շավկաթ Շիգաբուտդինովիչ Իբրահիմով,
- 1987-1997 - Աբիլ Կուանգալիևիչ Ժետբաև,
- 1997-2006 - Կայրաթ Կամալովիչ Կադիրժանով,
- 2007-2009 - Ադիլ Ժիանշախովիչ Տուլեուշեև[2],
- 2009-2013 -Էռլան Գադլետովիչ Բատիրբեկով,
- 2015-2016 - Սայաբեկ Կուանիշբեկովիչ Սահիև[3],
- 2017-2020 - Երգազի Ասիևիչ Կենժին[4],
- 2021-2022 - Բատիրժան Կումեկբաևիչ Կարակոզով[4],
- 2022 - Սայաբեկ Կուանիշբեկովիչ Սահիև։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Справочник по истории административно-территориального деления Алматинской области (10 марта 1932 г. — 1 января 2000 г.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 6-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
{{cite web}}: no-break space character in|title=at position 98 (օգնություն) - ↑ «Тулеушев Адил Жианшахович». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
- ↑ «Представление генерального директора РГП «Институт ядерной физики»». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
- ↑ 4,0 4,1 «Руководство» (русский). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
|
