«Հավ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary Պիտակներ՝ հետշրջված դատարկեցում Վիզուալ խմբագիր |
|||
Տող 15. | Տող 15. | ||
| latin = Gallus gallus (Linnaeus, 1758) |
| latin = Gallus gallus (Linnaeus, 1758) |
||
}} |
}} |
||
'''Հավ''' ({{lang-lat|Gallus gallus domesticus}}, արուն՝ [[աքաղաղ]] կամ աքլոր), թվաքանակով աշխարհում ամենամեծ և ամենատարածված ընտանի |
'''Հավ''' ({{lang-lat|Gallus gallus domesticus}}, արուն՝ [[աքաղաղ]] կամ աքլոր), թվաքանակով աշխարհում ամենամեծ և ամենատարածված ընտանի Nanenern en |
||
== Ընտելացման պատմությունը == |
|||
Համարվում է, որ ընտանի հավերը ծագել են [[Ասիա]]յում հանդիպող [[բանկիվյան հավ]]երից կամ [[ջունգլիներ]]ի վայրի հավերից, որոնք հանդիպում էին [[Հնդկաստան]]ի, [[Հնդկաչին]]ի, Հարավային [[Չինաստան]]ի, [[Ինդոնեզիա]]յի և [[Ֆիլիպիններ]]ի տարածքներում։ Հավերի ընտելացման ամենավաղ վկայությունները վերագրվում են Հնդկաստանին՝ մոտ մթա 2000 տարի առաջ։ Ավելի ուշ ժամանակների հետազոտողների մի մասը պնդում էին, որ հավերի ընտելացման գործընթացը սկսվել է մոտ մթա 3200 տարի առաջ։ Ներկայումս բավականին շատ փաստեր են առկա, որ դա տեղի է ունեցել Հարավ-Արևելյան Ասիայում և Չինաստանում ` դեռևս մթա 6000-8000 տարի առաջ: [[Միտոքոնդրիումներ|Միտոքոնդրիումային]] [[ԴՆԹ]]-ի հետազոտումները ցույց են տվել, որ ժամանակակից հավերի նախնիները ընտելացվել են մոտավորապես մթա 3500 տարի առաջ` Ասիայում։ |
|||
Մթա [[14-րդ դար]]ում հավերը հայտնվել են [[Հին Եգիպտոս]]ում: Ավելի վաղ նրանք հայտնվել էին [[Մերձավոր Արևելք]]ում: Անտիկ ժամանակաշրջանում հավերը հայտնվել են [[Հունաստան]]ում, իսկ այնտեղից տարածվել [[Եվրոպա]]յում: |
|||
== Արտաքին տեսք և բազմացում == |
|||
Հավերի մարմինը համաչափ է և ունի միջին երկարություն։ Կուրծքը լավ է զարգացած՝ հատկապես մսատու ցեղերի մոտ։ Կատարը (երկրորդային սեռական օրգան) ունի տերևի, վարդի, պատիճի կամ ընկույզի ձև։ Ականջաբլթակները՝ կարմիր, հազվադեպ՝ սպիտակ։ Սեռահասուն են դառնում և ձվարկում 5-6 ամսականում։ Սաղմի զարգացման տևողությունը 21-22 օր է։ Ձվատվության քանակը կապված է վերարտադրական օրգանների, մասնավորապես ձվարանի և ձվատար խողովակի գործառնության հետ։ Սեռահասուն հավի ձվարանի արտաքին կեղևային շերտում հաշվվում է 2000-3500 [[ձվաբջիջ]], որի միայն մեկ քառորդն է ստացվում մթերատվության ընթացքում (2-2,5 տարի)։ Մեծահասակ հավերի մթերատվությունը կարելի է 7-8 ամսով երկարացնել՝ արհեստական փետրափոխության միջոցով։ |
|||
== Ցեղեր == |
|||
Հավերը բաժանվում են երեք հիմնական խմբերի՝ ձվատու, մսաձվատու և մսատու։ Առավել տարածված են ձվատու ցեղերը՝ լեգհոռն, մինորկա, անդալուզյան, համբուրգյան, իսպանական, օռլովյան, [[ռուսական սպիտակ հավեր|ռուսական սպիտակ]] և այլն։ Ձվատու ցեղի հավերը կշռում են մինչև 2 կգ (աքաղաղները՝ մինչև 3 կգ), տարեկան ձվատվությունը մինչև 250 ձու, ռեկորդը՝ 365 ձու։ |
|||
Մսաձվատու ցեղերից են՝ [[Ռոդայլենդ (հավերի ցեղ)|ռոդ-այլենդ]], [[Նյու Հեմփշիր (կենսաբանություն)|նյու-հեմփշիր]], պլիմուտրոկ, վիանդոտ, սուսկես, [[Երևանյան հավերի ցեղ|երևանյան]], ֆավերոլ և այլն։ Կշռում են մինչև 4 կգ, միսը որակով է և համեղ, միջին ձվատվությունը՝ մինչև 240 ձու։ |
|||
Մսատու ցեղերից են՝ կորնիշ, լանգշան, կոխինխին, բռամա և այլն։ Կենդանի զանգվածը մինչև 4,5 կգ, ձվատվությունը մինչև 130 ձու։ Դրանցից կորնիշները օգտագործվում են մսաձվատու ցեղերի հետ տրամախաչելու և բրոյլերներ ([[մսացու ճուտ]]) ստանալու համար։ Բրոյլերների միսը լավագույն դիետիկ [[սննդամթերք]] է, պարունակում է մինչև 20 % լիարժեք [[սպիտակուց]] և միայն 5-7 % [[ճարպ]]: |
|||
{{վիքիքաղվածք}} |
{{վիքիքաղվածք}} |
14:34, 2 Մարտի 2021-ի տարբերակ
Ընտանի հավ | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Գիտական դասակարգում | ||||||||||
|
||||||||||
Լատիներեն անվանում | ||||||||||
Gallus gallus (Linnaeus, 1758)
|
Հավ (լատին․՝ Gallus gallus domesticus, արուն՝ աքաղաղ կամ աքլոր), թվաքանակով աշխարհում ամենամեծ և ամենատարածված ընտանի Nanenern en
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
Հավ հոդվածին
Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հավ» հոդվածին։ |
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հավ» հոդվածին։ |
|
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։ |