Սեռային վերլուծություն
Սեռային վերլուծություն (անգլ.՝ Gender analysis ), սոցիալ-տնտեսական վերլուծության տեսակ, որը ցույց է տալիս, թե ինչպես են գենդերային հարաբերություններն ազդում զարգացման խնդրի վրա:Նպատակը կարող է լինել պարզապես ցույց տալ, որ գենդերային հարաբերությունները, ամենայն հավանականությամբ, կազդեն որոշման վրա, կամ ցույց տալ, թե ինչպես դա կազդի որոշման վրա և ինչ կարելի է անել։ Գենդերային վերլուծության շրջանակը տրամադրում է գենդերային վերլուծության իրականացման քայլ առ քայլ մեթոդաբանություն[1]։
Հասկացություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շատ հասարակություններում, թեև ոչ բոլորում, կանայք ավանդաբար անբարենպաստ վիճակում են հայտնվել տղամարդկանց համեմատ։ Մինչև վերջերս այս հասարակությունների ուսումնասիրությունները՝ պլանավորման զարգացման նպատակով, ընդգրկում էին կանանց՝ բնակչության, առողջության և ընտանիքի պլանավորման առումով։ Համեմատաբար քիչ բան է հայտնի այլ խնդիրների մասին, ինչպիսիք են ընտանեկան բռնությունը կամ տնտեսական գործունեության մեջ ներգրավումը։ Գենդերային վերլուծությունը ավելի շատ տեղեկատվություն է տրամադրում ՝ օգուտ բերելով կանանց և ընդհանրապես հասարակությանը[2]։ Կանայք զարգացման մեջ անգլ.՝ (WID) մոտեցումը ի հայտ եկավ 1970-ականներին՝ կոչ անելով զարգացնել «կանանց հիմնախնդիրները» զարգացման ծրագրերում։ Հետագայում Գենդերային և Զարգացման անգլ.՝ (GAD) մոտեցումն առաջարկեց ավելի շատ շեշտադրում կատարել գենդերային հարաբերությունների վրա, քան կանանց խնդիրները մեկուսացված տեսնել[3]։
Գենդերային վերլուծությունը բաց թողնելու ազդեցության օրինակ է, ձեռքի սայլակներ գյուղ բերելը՝ վառելափայտ հավաքելու նպատակով։ Ենթադրվում էր, որ տղամարդիկ սայլերը կօգտագործեն փայտ հավաքելու համար՝ կանանց ազատելով այլ գործունեության նկատառումներով։ Փաստորեն, տղամարդիկ փայտը հավաքել են վաճառքի համար՝ գումարը պահելով։ Քանի որ գյուղի մոտ պաշարները սպառվում էին, կանայք ստիպված էին ավելի հեռուն գնալ՝ փայտ հավաքելու[4]։
Գենդերային վերլուծությունը սովորաբար օգտագործվել է որպես զարգացման և շտապ օգնության ծրագրերի գործիք։ Տղամարդկանց և կանանց սոցիալապես կառուցված դերերը պետք է հասկանալի լինեն նախագծի կամ ծրագրի նախագծման մեջ, ինչպես նաև այն դերերը, որոնք կապված են դասի, կաստայի, էթնիկ պատկանելության և տարիքի հետ։ Տեխնիկաները նույնպես կարևոր են բնական ռեսուրսների կառավարումը հասկանալու համար[5]։ Գենդերային վերլուծությունը վերաբերում է կրթությանը, թեև զարգացման ծրագրերի համար օգտագործվող շրջանակները պետք է հարմարեցվեն կրթական ծրագրերի կարիքներին համապատասխան[6]։
Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հարվարդի վերլուծական շրջանակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հարվարդի վերլուծական շրջանակը, որը նաև կոչվում է Գենդերային դերերի շրջանակ, մշակվել է Հարվարդի միջազգային զարգացման ինստիտուտի կողմից՝ ԱՄՆ ՄԶԳ Կանայք զարգացման գրասենյակի հետ համագործակցությամբ, և առաջին անգամ նկարագրվել է 1984 թվականին Քեթրին Օվերհոլթի և այլոց կողմից։ Դա նման շրջանակների ամենավաղ օրինակներից մեկն էր[7]։ Շրջանակի մեկնարկային կետն այն ենթադրությունն էր, որ տնտեսական իմաստ ունի զարգացման աջակցության ծրագրերի համար ռեսուրսներ հատկացնել կանանց, ինչպես նաև տղամարդկանց, ինչը զարգացումն ավելի արդյունավետ կդարձնի:Այս դիրքորոշումը կոչվում է «արդյունավետության մոտեցում»[8]։
Մոզերի հայեցակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քերոլայն Մոզերը մշակել է Մոզերի գենդերային վերլուծության հայեցակարգը 1980-ականներին ՝ աշխատելով Լոնդոնի համալսարանի զարգացման պլանավորման բաժնում։ Աշխատելով Քարեն Լևիի հետ՝ նա ընդլայնեց այն գենդերային քաղաքականության և պլանավորման մեթոդաբանության մեջ[9]։ Մոզերի հայեցակարգը հիմնված է գենդերային և զարգացման մոտեցման վրա, որն ընդգծում է գենդերային հարաբերությունների կարևորությունը:Ինչպես WID-ի վրա հիմնված Հարվարդի շրջանակի դեպքում, այն ներառում է քանակական էմպիրիկ փաստերի հավաքածու։ Ավելին, այն ուսումնասիրում է այն պատճառներն ու գործընթացները, որոնք հանգեցնում են մուտքի և վերահսկողության կոնվենցիաների:Մոզերի հայեցակարգը ներառում է գենդերային դերերի նույնականացում, գենդերային կարիքների գնահատում, տնային տնտեսության ներսում ռեսուրսների բաշխված վերահսկողություն և որոշումների կայացում, եռակի դերը հավասարակշռելու պլանավորում, միջամտությունների տարբեր նպատակների տարբերակում և պլանավորման մեջ կանանց և գենդերային իրազեկ կազմակերպությունների ներգրավում[10]։
Գենդերային վերլուծության մատրիցա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռանի Փարքերը մշակել է Գենդերային վերլուծության մատրիցան անգլ.՝ (GAM)՝ համագործակցելով զարգացման այլ պրակտիկանտների հետ՝ աջակցելու նրանց հիմնական աշխատանքին Մերձավոր Արևելքի ՀԿ-ում։ Մասնակցային պլանավորումը շրջանակի հիմնական թեման է, որը բավական ճկուն է իրավիճակները կարգավորելու համար, որտեղ տվյալների հավաքագրումը խիստ անլիարժեք է[11]։
Կարողությունների և խոցելիության վերլուծության շրջանակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կարողությունների և խոցելիության վերլուծությունը անգլ.՝ (CVA) մշակվել է Հարվարդի համալսարանի հետազոտական նախագծում, որի հեղինակներից ոմանք աշխատել են նաև Հարվարդի վերլուծական շրջանակի վրա:Կարողությունների և խոցելիության վերլուծությունը հիմնված է աղետի իրավիճակներին արձագանքող ՀԿ-ների 30 դեպքի ուսումնասիրությունների վերլուծության վրա և նախատեսված է օգնելու շտապ օգնության պլանավորմանը՝ հրատապ կարիքները բավարարելու համար՝ հաշվի առնելով զարգացման ավելի երկարաժամկետ կարիքները[12]։
Լոնգվեի կանանց հզորացման ծրագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կանանց հզորացման շրջանակը կամ Լոնգվեի շրջանակը մշակվել է Զամբիայի Լուսակա քաղաքում գտնվող խորհրդատու Սառա Հլուպեկիլ Լոնգվեի կողմից, որը մասնագիտացած է գենդերային և զարգացման հարցերում:Շրջանակն օգնում է պլանավորողներին հասկանալ կանանց հզորացման և հավասարության գործնական նշանակությունը, այնուհետև գնահատել, թե արդյոք զարգացման նախաձեռնությունն աջակցում է այս հզորացմանը[13]։ Հիմնական նախադրյալն այն է, որ կանանց զարգացումը կարելի է դիտարկել հավասարության հինգ մակարդակներով՝ բարեկեցություն, հասանելիություն,բարեխիղճություն, մասնակցություն և վերահսկողություն։ Հզորացումը էական է այս մակարդակներից յուրաքանչյուրում։ Բարեկեցությունը վերաբերում է հիմնական կարիքներին, իսկ հասանելիությունը վերաբերում է այնպիսի ռեսուրսների օգտագործման ունակությանը, ինչպիսիք են վարկը, հողը և կրթությունը։ Բարեխիղճությունը շրջանակի հիմնական տարրն է՝ գիտակցում, որ խտրականությունը ստեղծում է գենդերային խնդիրներ, և որ կանայք կարող են իրենք նպաստել այդ խտրականությանը։ Մասնակցության դեպքում կանայք հավասար են տղամարդկանց հետ որոշումներ կայացնելիս, իսկ վերահսկողության դեպքում սեռերի միջև ուժերի հարաբերակցությունն է հավասար[14]։
Սոցիալական հարաբերությունների մոտեցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սոցիալական հարաբերությունների մոտեցումը կիրառում է սոցիալիստական ֆեմինիստական փիլիսոփայությունը գենդերային վերլուծության վրա և օգտագործվում է տարբեր պետական գերատեսչությունների և հասարակական կազմակերպությունների կողմից ՝ որպես պլանավորման հիմք։ Այն մշակվել է Նելիյա Քաբերի կողմից Միացյալ Թագավորության Սասեքսի համալսարանում[15]։ Մոտեցումը կենտրոնանում է պատրիարքության և սոցիալական հարաբերությունների փոխադարձության վրա։ Ի տարբերություն Հարվարդի հայեցակարգի և գենդերային վերլուծության մատրիցայի, այն չի կենտրոնանում դերերի, ռեսուրսների և գործունեության վրա, այլ ուսումնասիրում է պետության, շուկայի, համայնքի և ընտանիքի միջև փոխհարաբերությունները[16]։ Կանանց հարաբերությունները կարող են տեղին լինել, օրինակ՝ աղախնի և նրա տիրուհու հարաբերությունները[17]։ Քննարկելով գործընթացի մասնակիցներին ՝ Նելիյա Քաբերը ենթադրում է, որ " կանանց հզորացման պլանավորումը, ամենայն հավանականությամբ, հաջող կլինի, երբ գործընթացը դիտարկվի նրանց համար, ում համար նախատեսված է,, երբ սոցիալական գործողությունների խմբերը և զանգվածային շարժումները օգնում են դիմակայել պլանավորման գործընթացի ներքևի տրամաբանությանը..."[18]:
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Ochola, Sanginga, էջեր 236
- ↑ Brouwer, Harris, էջեր 1
- ↑ Van Marle, 2006, էջեր 125
- ↑ Van Marle, 2006, էջեր 133
- ↑ Vernooy, 2006, էջեր 21
- ↑ Leach, 2003, էջեր 1
- ↑ Ochola, Sanginga, էջեր 238-239
- ↑ USAID
- ↑ March, Smyth, էջեր 55
- ↑ Van Marle, 2006, էջեր 126
- ↑ March, Smyth, էջեր 68
- ↑ March, Smyth, էջեր 78
- ↑ March, Smyth, էջեր 92
- ↑ Sahay, 1998, էջեր 39-40
- ↑ March, Smyth, էջեր 102
- ↑ Leach, 2003, էջեր 86
- ↑ Kabeer, 1994, էջեր 57
- ↑ Kabeer, 1994, էջեր 302
Գրկանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Brouwer, Elizabeth C.; Harris, Bruce M.; Tanaka, Sonomi (1998). Gender analysis in Papua New Guinea. World Bank Publications. ISBN 0-8213-4394-7.
- Kabeer, Naila (1994). Reversed realities: gender hierarchies in development thought. Verso. ISBN 0-86091-584-0.
- Leach, Fiona E. (2003). Practising gender analysis in education. Oxfam. ISBN 0-85598-493-7.
- March, Candida; Smyth, Inés A.; Mukhopadhyay, Maitrayee (1999). A guide to gender-analysis frameworks. Oxfam. ISBN 0-85598-403-1.
- Ochola, Washington O.; Sanginga, Pascal C.; Bekalo, Isaac (2010). Managing Natural Resources for Development in Africa. IDRC. ISBN 978-9966-792-09-9.
- Sahay, Sushama (1998). Women and Empowerment: Approaches and Strategies. Discovery Publishing House. ISBN 81-7141-412-5.
- USAID (2008). «Gender Analysis Frameworks» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 9-ին.
- Van Marle, Karin (2006). Sex, gender, becoming: post-apartheid reflections. PULP. ISBN 0-9585097-5-1.
- Vernooy, Ronnie (2006). Social and gender analysis in natural resource management: learning studies and lessons from Asia. SAGE. ISBN 0-7619-3463-4.