Պղնձեքարի դարաշրջան
Պղնձեքարի /խալկոլիթյան, նաև էնեոլիթյան/ դարաշրջան, հարավ-արևմտյան Ասիայում սկսվել է Ք. ա. 5500-5200 թվերին և հարատևել է շուրջ երկու հազարամյակ՝ մինչև Ք. ծ. ա. 3500 թ.։ Այն բնորոշվում է պղնձագործության զարգացմամբ, թեև տնտեսության մեջ քարե գործիքները դեռևս շարունակում էին գերիշխել[1]։
Խալկոլիթյան բնակավայրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վերջին չորս տասնամյակներում խալկոլիթյան մեծաթիվ բնակավայրեր են բացահայտվել ժամանակակից Հայաստանի ամբողջ տարածքում։ Դրանցից չորսը` Ադաբլուրը և Թեղուտն Արարատյան դաշտում, Արենի-1-ը՝ Վայոց Ձորում, Գոդեձորը՝ Սյունիքում, մասնակիորեն պեղվել են։ Սրանք բոլորն էլ թվագրվում են Ք. ա. 4500-3400 թթ.[2]։
Թեղուտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թեղուտը յայլաղային անասնապահությամբ զբաղվող հովիվների փոքրիկ գյուղակ էր՝ բաղկացած կիսագետնափոր, կլոր հատակագծով խրճիթներից։ Այստեղ հայտնաբերվել են բարձրորակ կավամաններ, ինչպես նաև պղնձե գործիքներ՝ ներկրված այլ վայրերից։
Ադաբլուր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ադաբլուրն ակնհայտորեն ավելի մեծ էր։ Բնակատեղին բաղկացած էր ընդարձակ, բազմասենյակ համալիրներից, որոնք ձգվում էին փողոցների երկայնքով։ Այստեղ հայտնաբերվել են արհեստանոցների մնացորդներ և կավե քանդակներ։
Արենի-1[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արփա գետի կիրճի Արենի-1 քարանձավի չոր միջավայրը և կայուն ջերաստիճանը ձևավորել են հիանալի պայմաններ օրգանական նյութերի պահպանման համար։ Հացահատիկը, մրգերը, կտորը, կաշին և նույնիսկ խոտը, որոնք սովորաբար չեն պահպանվում այլ վայրերում, մեզ տանում են արտեֆակտերի մի անհայտ աշխարհ, որն ստեղծվել է խալկոլիթյան ժամանակաշրջանում։ Եզակի են քարանձավի խորքում հայտնաբերված` աշխարհում մինչ այժմ հայտնի գինու ամենահին հնձանը, որը թվագրվում է Ք. ա. 4000 թ. և տրեխը՝ Ք. ա. 3600 թ.[3]։
Գոդեձոր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գոդեձորը տեղակայված է բարձր լեռնային, ալպիական արոտավայրերի միջավայրում։ Այն կարևոր անցակետ ու փոխանակման կենտրոն էր շարժունակ հովիվների համար։ Այստեղ կուտակվում էր հետիոտնի երկու-երեք օրվա ճանապարհի հեռավորությամբ հանքավայրերից բերված վանակատը և ապա արտահանվում։ Կավի վրայի կնիքների դաջվածքները վկայում են մասնավոր, շատ հավանական է՝ ընտանեկան ունեցվածքի նշագրման ավանդույթի մասին[4][5][6]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Հայկական ճարտարապետության պատմություն. Երևան: ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն. 1996.
- ↑ Джавахишвили, А. И. (1973). Строительное дело и архитектура поселений Южного Кавказа V-III тысячелетий до н.э., Тбилиси.
- ↑ Areshian Gregory E., Gasparyan Boris, Avetisyan Pavel S., Pinhasi Ron, Wilkinson Keith, Smith Alexia, Hovsepyan Roman, Zardaryan Diana (2012). The chalcolithic of the Near East and south-eastern Europe: discoveries and new perspectives from the cave complex Areni-1. Antiquity 86. էջեր 115–130.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - ↑ Frangipane, M. u.a. (Hrsg.) (1993). Between the Rivers and over the Mountains, Archaeologica Anatolica et Mesopotamica Alba Palmieri dedicata. Rome. էջեր 37–69.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Թորոսյան, Ռ. (1976). Թեղուտի վաղ երկրագործական բնակավայրը (մ. թ. ա. IV հազարամյակ), Հնագիտական պեղումները Հայաստանում, N 14. Երևան: Հայկական ՍՍՀ գիտությունների ակադեմիայի հրատարակչություն.
- ↑ Simonyan, Hakob (2022). HISTORICAL AND CULTURAL HERITAGE OF ARMENIA. Yerevan: Ministry of Education, Science, Culture and Sports of the Republic of Armenia / “Scientific Research Center of Historical and Cultural Heritage” SNCO. ISBN 978-9939-9087-1-7.