Jump to content

Նուսխուրի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վերևում՝ ասոմթավրուլիի, ներքևում՝ նուսխուրիի գրի նմուշ։

Նուսխուրի (վրաց.՝ ნუსხური ― «փոքրատառ»), այբուբեն, որն օգտագործվում է հին վրացերենը տառադարձելու համար։

Սինայի բազմագլուխը, որտեղ առաջին անգամ հանդիպում է նուսխուրի գիրը։

Պատմական տեսանկյունից՝ «նուսխուրի» գրի զարգացումը համընկնում է Վրաստանում արաբական ներխուժման, արաբների արտաքսման և Միասնական Ուղղափառ Վրացական պետության հիմնադրման դարաշրջանի հետ։ Վերջիններս պահանջում էին ստեղծել հոգևոր գրականություն։

Զարգացման գործընթացի արդյունքում ի հայտ եկան վրացական գրի իրարից տարբերվող 3 հիմնական ձևեր։ Մրգլովանին (կլոր) գլխագիրն է (մթավրուլի) կամ կանոնագիրը, որը բնութագրվում է կլորացված ձևավորությամբ, և, որպես կանոն, տառերի նույն չափսով (այս տառատեսակով իրականացված են «հանմետային» կրկնագիր մագաղաթները)։ Տարածված է եղել 9-10-րդ դարերում։ Մրգլովանիից առաջացել է նուսխուրին (փոքրատառեր), որն վրացական գրի ավելի խնայողական ձևն է։ Առաջին օրինակը հանդիպում է Սինայի բազմագլխում (864)[1]։

Նուսխուրին լայնորեն տարածվել է 9-11-րդ դարերում։ 10-րդ դարից սկսած նուսխուրից զարգանում է մխեդրուլին (քաղաքացիական կամ աշխարհիկ, բառացի՝ ռազմական), ուղղահայաց փողերի տարբեր տարատեսակներով և կլորավունությամբ, ինչպես նուսխուրին։ Այն օգտագործվում էր որպես քաղաքացիական գիր, եկեղեցական կենցաղում պահպանվել է նուսխուրին՝ ստանալով երկրորդ անվանում՝ խուցուրի (քահանայական)[2]։ 17-րդ դարում մխեդրուլին ստանում է ժամանակակից տեսքը, թափանցում է բոլոր ոլորտները, իսկ ներդրվելով տպագրության մեջ (1629), ի վերջո կայունանում է։

Ներկա ժամանակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներկայումս Նուսխուրին, ինչպես և ասոմթավրուլին, ունի միայն գիտահետազոտական և կրոնական նշանակություն, քան որ որ հենց այս գրով է գրված վրացական պատմական հուշարձանների ճնշող մեծամասնությունը։ Բացի այդ, այսօր այս գրով հրատարակվում է կրոնական գրականության որոշակի մասը, ի դրա իմացությունը պարտադիր է բարձր հոգևոր աստիճան ունեցող անձանց համար[3]։

Նուսխուրի այբուբեն

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Грузинское письмо, Лингвистический энциклопедический словарь, 1990․
  2. კ. დანელია, ზ. სარჯველაძე, ქართული პალეოგრაფია, თბილისი, 1997, გვ. 219
  3. Грузинский алфавит. Нусхури (ռուս.)

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • თ. გამყრელიძე, წერის ანბანური სისტემა და ძველი ქართული დამწერლობა, თბილისი, 1990
  • რ. პატარიძე, ქართული ასომთავრული, თბილისი, 1980
  • ივ. ჯავახიშვილი, ქართული დამწერლობათა-მცოდნეობა ანუ პალეოგრაფია, თბილისი, 1949
  • ე. მაჭავარიანი, ქართული ანბანი, თბილისი, 1977
Վրացերենի այբուբեններ

ասոմթավրուլի  • նուսխուրի  • մխեդրուլի