Յուշան (չին.՝玉山; բառացիորեն՝ Նեֆրիտի լեռ), Թայվանի ամենաբարձր լեռը՝ ծովի մակարդակից 3,952 մ բարձրությամբ։ Նախկինում լեռը կոչվել է Մորիսոն՝ ի պատիվ 19-րդ դարի միսիոներ Ռոբերտ Մորիսոնի[1]։ Այսօր լեռը անվանում են Յուշան կամ էլ Նեֆրիտի լեռ։
Ձմռանը Յուշանը ծածկված է լինում ձյան հաստ շերտով, ինչն էլ լեռան գագաթին տալիս է փայլող նեֆրիտի տեսք։ 2009 թվականի հուլիսի 21-ին Յուշանը դարձել է Բնության 7 նոր հրաշալիքներ ընտրվելու 28 հավակնորդներից մեկը։ Յուշանը և նրան շրջապատող լեռները Յուշան լեռաշղթայի մաս են կազմում, որն էլ իր հերթին ընդգրկված է Յուշան ազգային պարկում։ Այն Թայվանի ամենամեծ, բարձրադիր և անհասանելի ազգային պարկն է։ Յուշան ազգային պարկը ներառում է Թայվանի ամենամեծ անապատային գոտին։ Այն հայտնի է նաև իր կուսական անտառներով և կենդանիների բազմազանությամբ, որոնց շարքում կան բազմաթիվ էնդեմիկ տեսակներ։
Յուշան լեռնաշղթայի ամենաբարձր գագաթը՝ Յուշանը, ունի ծովի մակարդակից 3952 մ բարձրություն։ Յուշանը նախկինում եղել է օվկիանոսի հատակում, սակայն հասել է ներկայիս բարձրությանը Եվրասիական և Ֆիլիպինյան սալերի բախման հետևանքով[2]։
Թայվան կղզին գտնվում է երկու տեկտոնական սալերի՝ Եվրասիական և Ֆիլիպինյան սալերի հատման կետում։ Ուշ պալեոզոյան ժամանակաշրջանում (մոտ 250 մլն տարի առաջ), երկրակեղևն այս հատվածում անշարժ էր, բայց գտնվում էր ծովի հատակում և ծածկված էր տիղմով և ավազով։ Երբ տեկտոնական 2 սալերը բախվեցին իրար, երկրակեղևը ծռվեց, կորացավ և փոքր կղզու վրա ստեղծվեցին ծովի մակերևույթից ավելի քան 3000 մ բարձրություն ունեցող 165 լեռներ։
Յուշանը Հյուսիսայի արևադարձի ամենաբարձր կետն է և լայնության միակ կետն է, որտեղ վկայություն կա անթրոպոգենիսառցակալման մասին[3]։ Մոտ 17 հազար տարի առաջ Թայվանի ամենաբարձր լեռները ծածկված էին հավերժական սառույցով, որը խոնավ կլիմայի պատճառով տարածված էր 2800 մ բարձրությունից վեր, սակայն ներկայումս հյուսիսային արևադարձին ամենամոտ գտնվող գլացիալները գտնվում են Մեքսիկայի Իստակսիվատլ հրաբուխի մոտ։
Յուշան ազգային պարկը հայտնի է իր գեղեցիկ տեսարաններով, բարձր, մեկը մյուսին ծածկող լեռներով, խորը հովիտներով, ինչպես նաև երկնքից հիանալի տեսարանով։ Հովիտները սովորաբար լցվում են այսպես կոչված ամպերի ծովով ( չին. 雲海, փինյին՝ yúnhǎi) : Պարկի հիմնական գեղեցկությունը իհարկե Յուշան լեռն է։ Այն Թայվանի լեռնագնացների ամենասիրելի լեռներից մեկն է[4]։
Յուշանը ունի 5 հիմնական գագաթ, որոնցից ամենահայտնին գլխավոր գագաթն է.
Յուշանի գլխավոր գագաթ (玉山主峰), 3952 մ
Մայրամուտը ՅուշանումՅուշանի արևելյան գագաթ (玉山東峰), 3869 մ - Գլխավոր գագաթից մոտ 1.2 կմ հեռու
Յուշանի հյուսիսային գագաթ (玉山北峰), 3858 մ - Քամու թունելից (風口) 2.2 կմ հեռավորության վրա
Յուշանի հարավային գագաթ (玉山南峰), 3844 մ – Փայյուն կոչվող տնակից (排雲山莊) 3.1 կմ հեռավորության վրա
Յուշանի արևմտյան գագաթ (玉山西峰), 3,467 մ – Փայյուն կոչվող տնակից (排雲山莊) 4 կմ հեռավորության վրա
Ամպերի ծովը Յուշանում
Հյուսիսային, հարավային, արևելյան և արևմտյան գագաթները շրջապատում են գլխավոր գագաթը։ Արևելյան գագաթը 3869 մ բարձրություն ունի և համարվում է Թայվանի 10 հիմնական գագաթներից մեկը։ Հարավային գագաթը ծածկված է սև թերթաքարով։ Յուշան լեռան հարաբերականորեն հասանալի արևմտյան կողմը ծածկված է խիտ անտառներով։ Հյուսիսային գագաթը ունի 2 կետեր, որոնք նման են ուղտի սապատների։ Հյուսիսային գագաթի վրա է գտնվում նաև Յուշանի օթերևութաբանական կայանը։
Թայվանում , որի միջով անցնում է Հյուսիսային արևադարձը, կլիման արևադարձայինի և միջարևադարձայինի մեջտեղում է։ Միջին ջերմաստիճանը 23.5 °C (74.3 °F) է։ Այստեղ ցածր բարձրություններում մշտադալարլայնատերև անտառներ են։ Բարձրության մեծացման հետ լայնատերև անտառներին աստիճանաբար փոխարինում են տերևաթափվող և փշատերև անտառները։ Ալպյան պայմաններ ունեցող լեռների գագաթներում աճում է մամուռ, լերդամամուռ և երբեմն խոտ[5]։ Բույսերի վերոնշյալ տեսակները հանդիպում են Յուշանի շրջանում ցածր նախալեռնային շրջաններից մինչև բարձր գագաթները։ Կլիմայական և բուսական այս մեծ զանազանության շնորհիվ Յուշանի շրջակա միջավայրում է գտնվում Թայվանի ամենամեծ և ամենահարուստ կենդանական աշխարհը։ Նախնական ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ Յուշանի ազգային պարկում կան մոտ 130 տեսակի թռչուններ, 28 տեսակի կաթնասուններ, 12 տեսակի երկկենցաղներ և 186 տեսակի թիթեռներ։ Փաստորեն գիտնականները Յուշանն անվանում են «տապան», քանի որ այնտեղ են գտնվում Թայվանի ամենահազվագյուտ կենդանիների և թռչունների տեսակները։ Այն կարծես Թայվանի էկոլոգիական համակարգի հանրագիտարան է և երկրաբանական թանգարան, ինչպես նաև Թայվանի էնդեմիկ տեսակների 1/3 մասի բնակավայրը։
Յուշան լեռը առաջին անգամ 1857 թվականին նկատել է Վ. Մորիսոնը, ով Ամերիկյան ՍՍ Ալեքսանդր բեռնատար նավի կապիտանն էր։ Նա իր նավի մատյանում գրանցել է վայրը, և լեռը արևմտյան գրականության մեջ ստացել է Մորիսոն անունը։ 1900 թվականին՝ Ճապոնիայի կառավարման ժամանակ, ճապոնացի երկու մարդաբաններ՝ Տորի Ռյուզոն և Ուշինոսուկե Մորին առաջիններն էին, ովքեր բարձրացան լեռը։ Նրանք լեռանը տվեցին Նիտակայամա անունը (新高山) , որը բառացիորեն նշանակում է «Նոր բարձր լեռ»[6]։
Լեռը իր ճապոնական անունով օգտագործվում էր որպես գաղտնի կոդ, որով ազդանշան էին տալիս Ճապոնական կայսերական ռազմածովային նավատորմին հարձակում գործել Փերլ-Հարբորի վրա։ Կոդը Niitakayama Nobore-ն էր, որ բառացիորեն նշանակում էր «Բարձրացե՛ք Նոր բարձր սարը»։
1966 թվականին Չինաստանի Հանրապետության կառավարման ներքո և մինչև ժողովրդականացումը գագաթին տեղադրվել է Յու Յուժենի արձանը։ Արձանը կանգուն մնաց մինչև 1996 թվականը, երբ Թայվանի ակտիվիստները այն հիմքից կոտրեցին և նետեցին խորը կիրճը[7]։
Վերջին տարիներին Յուշան լեռը Թայվանի ինքնության արտահայտման համար կարևոր դեր է ունեցել[8]։
Թայվան
