Մասնակից:Magsargsyan2000/Ավազարկղ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Ցինի դուքս Մու (չինարեն՝ 秦穆公, մ.թ.ա. 683-621), որոշ գրառումներում հայտնի է որպես Ցինի Մու դուքս (չինարեն՝ 秦繆公)[1][2][3]: Ազգանունը՝ Յինգ (չինարեն՝ 嬴), անունը՝ Ռընհաո (չինարեն՝ 任好), Ցին նահանգի միապետ Գարնանային և աշնանային ժամանակաշրջանում: Իր գահակալության 39-րդ տարում (մ.թ.ա. 659-621) նրան շնորհվեց Մու (չինարեն՝ 穆) տիտղոսը: Պատմական գրառումներում ճանաչվել է որպես գարնանային և աշնանային ժամանակաշրջանի հինգ հեգեմոններից մեկը:

Ցինի դուքս Մուն մեծ նշանակություն էր տալիս տաղանդին: Իր գահակալության ընթացքում այնպիսի արժանավոր գահակալներ, ինչպիսիք են Բայլի Սին (百里奚), Ծիեն Շուն (蹇叔), Պիբաոն (丕豹) և Գոնսուն Ճին (公孫枝), օգնեցին Ծինի դուքս Վընին (文)՝ վերադառնալ Ցին թագավորություն և վերցնել գահը: Երբ Չժոուի թագավոր Սիանը (襄) զորք ուղարկեց՝ հարձակվելու Շու նահանգի և Հանգուից արևմուտք գտնվող այլ երկրների վրա, գրավեց հազարավոր մղոններ: Չժոուի թագավոր Սիանը նրան նշանակեց արևմտյան իշխանների ղեկավար, իսկ հետո նա գերիշխեց Սիրոնում:

Կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բայլի Սին (չինարեն՝ 百里奚) (Ցինի դուքս Դեյի փոքր որդին) Ծիեն Շուին, Յոույուին նշանակեց խորհրդականներ՝ ջախջախելու Ծին նահանգը, գրավելու Ծինի դուքս Հուին և ոչնչացնելու Լյանին և Ռուիին, աջակցելու Ծինի դուքս Վընին, իրականացնելու Ցին-Ծին դաշինքը: Ծինի դուքս Վընի մահից հետո դաշինքը քայքայվեց և Ծինն և Ցինը դեմ դուրս եկան միմիանց: Ավելի ուշ Վեյի ճակատամարտում՝ մ.թ.ա. 627 թվականին (այժմ Սիանմընսիայից հարավ-արևելք՝ Հենան) և մ.թ.ա. 625 թվականին Փընյայի ճակատամարտում (այժմ Բայշուից հյուսիս-արևելք՝ Շանսի) երկու անգամ ջախջախվեց Ծինի բանակի կողմից, և Ցինի արևելյան ճանապարհը ջախջախվեց Ծինի կողմից:

Ցինի դուքս Մուի 36-րդ տարում (մ.թ.ա. 424 թվականին) նա անձամբ գլխավորեց բանակը՝ Ծին նահանգի վրա հարձակվելու համար: Խուանխե գետն անցնելուց հետո այրվեցին բոլոր լաստանավերը՝ ցույց տալու իրենց վճռականությունը՝ թշնամուն մինչև մահ հաղթելու համար: Ցինի բանակը գրավեց թագավորի նստավայրը (այժմ Շանսի Ֆընսի) և արվարձանները: Ծինի բանակը հրաժարվեց կռվել, իսկ Ցինի բանակը անցավ Խուանխե գետը, անցան հարավային ափով, նշաններ արեցին զոհված զինվորների համար, այնուհետև վերադարձան Չինաստան: Վերադառնալով դեպի արևմուտք, Ցին նահանգը գերիշխում էր Հանգուի լեռնանցքից արևմուտք ընկած տարածքում, որը պատմության մեջ հայտնի է որպես «Գերիշխող Սիրոն» (չինարեն՝ 称霸西戎): «12 թագավորություններ բացեցին հազարավոր մղոններ» («Հան Ֆեյծը, տասը նամակ»):

Ցինի դուքս Մուն ամուսնացել է Մու Ծիի (չինարեն՝ 穆姬)՝ Ծինի արքայազն Շեն Շընգի ավագ քրոջ հետ: Ցինի դուքս Մուի գահակալության 39-րդ տարում (մ.թ.ա. 621 թվականին) Ցինի դուքս Մուն մահացավ և թաղվեց Յոնգում (այժմ Շանսի Ֆընսի քաղաքից հարավ-արևելք)[4], 177 մարդ թաղեցին նրան, չնայած՝ Ցինի դուքս Մուն Մինգ դինաստիայի գլխավորն էր: Այնուամենայնիվ, թաղումը պատճառ դարձավ, որ Ծին դինաստիայում մեծ թվով տաղանդներ մարեն: Ծուո Ճուանում Վընի գահակալության 6-րդ տարում արձանագրվեց, որ Ցին Բոն լավ զինվոր էր: Ծի Չըի ընտանիքի 3 որդիներ մահացան: Նրանք բոլորը Ցինի մարդիկ էին, և երկրի ժողովուրդը սգում էր նրանց համար և տալիս էր «Դեղին թռչուններ» (չինարեն՝ 黄鸟) անվանումը[5]:

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կին

  • Մու Ծի (չինարեն՝ 穆姬), դուքս Ծին Սիանի և Ցզյանի դուստրը, և դուքս Ծին Սիանի արքայազն Շեն Շընգի ավագ քույրը:

Որդի

  • Ցինի դուքս Կան (չինարեն՝ 秦康公) (հայտնի չէ-մ.թ.ա. 609 թվական): Կանը Ցինի դուքս Մուի և նրա կնոջ՝ Մու Ծիի որդին է:

Դուստր

  • Ծիան Բի (չինարեն՝ 簡璧)՝ Ցինի դուքս Կանի կրտսեր քույրը, ծնվել է կնոջ՝ Մու Ծիից:
  • Վըն Յին (չինարեն՝ 文嬴)՝ ամուսնացել է Ծինի դուքս Վընի հետ:
  • Հուայ Յին (չինարեն՝ 懷嬴)՝ ի սկզբանե ամուսնացած էր Ծինի դուքս Հուայի հետ:
  • Նոնգ Յու (չինարեն՝ 弄玉)՝ ամուսնացել է Սյաո Շիի հետ:

Արևմուտքն ընդլայնեց իր սահմաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այդ ժամանակ Ցին դինաստիայի արևմտյան մասում ապրում էին բազմաթիվ ցեղեր և փոքր նահանգներ: Օրինակ՝ Լոնգշանի արևմուտքում՝ Կուն Ռոնգը, Միենչժուն, Չժայը, Ցինի հյուսիսային մասում՝ Յիցյու, Վուշի, Ցյույուանի Ռոնգը, Լոուչուանում՝ Մեծ Լի Ցի Ռոնգ, Վեյ Նանում՝ Լու Հուն Ռոնգ: Նրանք հետ են արտադրության մեջ, կրում են կեղծամ և հագուստ, յուրաքանչյուրն ունի իր ուժեղ կողմերը, և նրանք միասնական չեն: Նրանք Հաճախ ներխուժում էին Ցինի սահմաններ, գողանում էին հացահատիկ և անասուններ, առևանգում էին աղջիկներին և տղաներին՝ մեծ տառապանք պատճառելով Ցինի ժողովրդին։

Ցինի դուքս Մուն շարժվեց դեպի արևմուտք և որդեգրեց ավելի զգույշ ռազմավարություն։ Այդ ժամանակ Սիրոն ցեղերից ավելի ուժեղներն էին Միանչժուն (այսօրվա Տյանշույ քաղաքից արևելք, Գանսու), Յիկուն (այսօր Նինգսյանից հյուսիս, Գանսու) և Դալին (այսօրվա Դալիից արևելք, Շանսի): Նրանց թվում կային Միանչժուի թագավորներ, որոնք ապրում էին Ցինի հայրենիքի մոտ և կապված էին Ցինի տարածքի հետ։

Ի դեպ Միենի թագավորները լսեցին, որ Ցինի դուքս Մուն առաքինի է, և Յոու Յուին ուղարկեցին Ցին՝ որպես բանագնաց: Ցինի դուքս Մուն փառահեղ ընդունեց Յոու Յուին, ցույց տվեց նրան շքեղ պալատը, Ցին նահանգի առատ պաշարները և տեղեկացավ նրանից Սիրոնգի տեղանքի և ռազմական հզորության մասին: Նա նաև օգտագործեց Նեյշի Լիաոյի ռազմավարությունը՝ Յոու Յուին Ցինում պահելու համար: Միևնույն ժամանակ նա 28 կնոջ միջոցով երաժշտություն ուղարկեց Միենչժուի թագավորներին: Ցին նահանգի գեղեցկ երաժշտությունն ու պարը ստիպեցին Ռոնգի թագավորին վայելել իր աչքերի և ականջների օրհնությունը: Նա ամբողջ օրը խմում էր և հաճույք էր ստանում, անտեսում էր քաղաքական գործերը: Այն բանից հետո, երբ Միենչժուի ներքին գործերը վերածվել էին խառնաշփոթի, Ցինի դուքս Մուն թույլ տվեց Յոու Յուին վերադառնալ իր երկիր: Յոու Յուի համոզումը մերժվել է Ռոնգի թագավորի կողմից: Ցինի ժողովրդի համոզմամ Յոու Յուն վերջապես վերադարձավ Ցին: Ցինի դուքս Մուն հյուրընկալեց Յոու Յուին և նրա հետ քննարկեց արևմտյան Ռոնգ ցեղի միավորման ռազմավարությունը:

Դուքս Մուի 37-րդ տարում (մ.թ.ա. 623թվականին) Ցինի բանակը մեկնեց արշավանք դեպի Սիրոն, կայծակնային արագությամբ շրջապատեց Միենչժուն և Միենի թագավորին ոնջ-ողջ բռնեց գինու շշի տակ: Ցինի դուքս Մուն օգտվեց հաղթանակից և առաջ շարժվեց, և Ռոնգի ավելի քան 20 փոքր նահանգներ հաջորդաբար հանձնվեցին Ցին նահանգին: Ցին նահանգը տարածվում էր հազաավոր մղոններով, և նրա սահմանները ձգվում էին հարավում դեպի Ցինլինգ լեռները, արևմուտքում՝ Դի Դաոն(այժմ՝ Լինտաո, Գանսու), հյուսիսում՝ Ցյու Յան Ռոնգ (Յանչի, Նինգսիա) և արևելքում՝ Խուանխե գետը: Պատմականորեն հայտնի է որպես «Ցինի դուքս Մու, որը տիրում է Սիրոնգին»: Ճոուի թագավոր Սիանգն ուղարկեց դուքս Չժաոյին՝ իր շնորհավորանքները հայտնելու համար Ցինի դուքս Մուի համար ոսկե թմբուկ բերի:

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 劉向 (西漢前77年－前6年). «《說苑》復恩». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-07-19-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)，“秦繆公嘗出，而亡其駿馬，自往求之”
  2. ↑ 《風俗通義》卷一：孔子称 “民到于今受其赐”。又曰：“齐桓正而不谲，晋文谲而不正。”至于三国，既无叹誉一言；而缪公受郑甘言，置戍而去，违黄发之计，而遇殽之败，杀贤臣百里奚，以子车氏为殉，诗黄鸟之所为作，故谥曰缪。
  3. ↑ 王利器《风俗通义校注》卷一：周书谥法篇：“名与实爽曰谬。”通作缪，蔡邕独断：“名实相反为缪。”史记蒙恬传：“蒙毅曰：‘秦穆公杀三良而死罪百里奚，而非其罪，故立号曰缪。’”论衡福虚篇：“且近难以秦穆公、晋文公，曰：夫谥者，行之迹也，迹生时行以为死谥。穆者，误乱之名；文者，德惠之表。”皮日休皮子文薮秦穆谥缪论云：“晋惠公之在位，作宗庙之蠹蝎，为社稷之稂莠，一立十五年，其为害也大矣。今之学者，以秦穆为缪，尚疑其谥，得斯人也，可以谥缪为定。 ”据此诸说，则缪为缪戾之缪，旧有是说；而吴曾辨误录下尚谓“后世称穆而不称缪”，谢肇浙文海披沙犹举以与鲁缪、关壮锡相比，是知一十而不知二五也。钱大昕十驾斋养新录四曰：“古书昭穆之穆，与谥法之缪，二字相乱。礼记大传：‘序以昭缪。’注：‘缪读为穆，声之误也。’坊记：阳侯杀缪侯而窃其夫人。’释文：‘缪音穆。’公羊传：‘葬宋缪公。’释文：‘缪音穆，凡此后仿此。’史记蒙恬传：‘昔者，秦穆公杀三良而死罪百里奚，而非其罪也，故立号曰缪。’然则秦缪公之谥，当读如缪，所谓名与实爽曰缪也。蒙恬（案当作蒙毅）秦人，其言必有自矣。”
  4. ↑ 刘向《谏成帝营陵寝疏》：“黄帝葬于桥山，尧葬济阴，丘陇皆小，葬具甚微。文、武、周公葬于毕，秦穆公葬于雍橐泉宫祈年馆下，皆无丘陇之处。此圣帝明王、贤君智士远览独虑无穷之计也。”
  5. ↑ 《史記》載「從死者百七十七人， 秦之良臣子輿氏三人名曰奄息、仲行、鍼虎，亦在從死之中」。这三人十分善良、勇武，国人对此悲痛万分，赋《黄鸟》之诗，唱道：「彼苍者天，歼我良人；如可赎兮，人百其身！」意思是，青天呵，怎么将这么善良的人给殉葬了？如果可以赎命，我们宁愿出一百条命将他们换回来！
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Magsargsyan2000/Ավազարկղ&oldid=8373457» էջից