Հին Տիկկո
Հին Տիկկոն (անգլ.՝ Old Tjikko), 9550 տարեկան նորվեգական եղևնի, որը գտնվում է Շվեդիայի Դալարնա նահանգի Ֆուլուֆյելլետ լեռան վրա։ Ծեր Տիկկոն ի սկզբանե համբավ է ձեռք է բերել որպես «աշխարհի ամենահին ծառը»։ Հին Տիկկոն, այնուամենայնիվ, կլոնալ ծառ է, որը հազարամյակների ընթացքում վերականգնում է նոր կոճղեր, ճյուղեր և արմատներ, այլ ոչ թե մեծ տարիքի առանձին ծառ է։ Ծեր Տիկկոն ճանաչվում է որպես ամենատարեց կենդանի եղևնի և չորրորդ ամենահին հայտնի կլոնային ծառը։
Ծառի տարիքը որոշվում է ծառի տակից հավաքված գենետիկորեն համապատասխանող բուսանյութի ռադիոածխածնային թվագրմամբ, քանի որ դենդրոխրոնոլոգիան չի գործում կլոնային ծառերի համար։ Բունը ինքնին գնահատվում է, որ ընդամենը մի քանի դար է, բայց բույսը գոյատևել է շատ ավելի երկար՝ շնորհիվ մի գործընթացի, որը հայտնի է որպես շերտավորում (երբ ճյուղը շփվում է գետնի հետ, այն բողբոջում է և նոր արմատ առաջացնում), կամ վեգետատիվ կլոնավորում (երբ բունը մեռնում է, բայց արմատային համակարգը դեռ կենդանի է, այն կարող է նոր բողբոջ առաջացնել)։
Բացահայտում և մանրամասներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հին Տիկկոյի արմատային համակարգը գնահատվում է 9566 տարեկան[1], դարձնելով այն աշխարհի ամենահին նորվեգական եղևնին։ Այն ունի է 5 մետր բարձրություն[2] և գտնվում է Շվեդիայի Դալարնա նահանգի Ֆուլուֆյելլետ լեռան վրա[3]։ Հազարամյակներ շարունակ ծառը հայտնվել է թփերի թփերի ձևավորման մեջ (նաև հայտնի է որպես կրումհոլցի ձևավորում)՝ շրջակա միջավայրի դաժան ծայրահեղությունների պատճառով, որտեղ նա ապրում է։ 20-րդ դարի տաքացման ժամանակ ծառը բողբոջել է և վերածվել է սովորական ծառի։ Ամուսինները, ովքեր հայտնաբերել են ծառը, Լեյֆ Կուլմանը (Ումեոյի համալսարանի ֆիզիկական աշխարհագրության պրոֆեսոր) և Լիզա Օբերգը (Ծառերի գիտնական, կենսաբանության և էկոլոգիայի դոկտորի կոչումով Շվեդիայի Միջին Շվեդիայի համալսարանից) այս աճը վերագրեցին գլոբալ տաքացմանը և ծառին տվեցին մականուն՝«Ծեր Տիկկո», իրենց հանգուցյալ շան անունով[2]։
Ծառը այսքան ժամանակ գոյատևել է վեգետատիվ կլոնավորման շնորհիվ։ Տեսանելի ծառը համեմատաբար երիտասարդ է, բայց այն ավելի հին արմատային համակարգի մի մասն է կազմում, որը հազարամյակներ շարունակ կա։ Ծառի բունը կարող է մի քանի անգամ մեռնել և նորից աճել, բայց ծառի արմատային համակարգը մնում է անփոփոխ և իր հերթին կարող է բողբոջել մեկ այլ բուն։
Բունը կարող է ապրել ընդամենը մոտ վեց հարյուր տարի, և երբ մի բուն մեռնում է, մյուսը, ի վերջո, նորից աճում է իր տեղում[4]։ Բացի այդ, ամեն ձմեռ, առատ ձյունը կարող է ծառի ցածրադիր ճյուղերը իջեցնել ներքև գետնի մակարդակ, որտեղ նրանք արմատ են գցում և գոյատևում, որպեսզի հաջորդ տարի նորից աճեն, որը հայտնի է որպես շերտավորում։ Շերտավորումը տեղի է ունենում, երբ ծառի ճյուղը շփվում է երկրի հետ, և շփման կետից նոր արմատներ են բուսնում։ Հայտնի է, որ այլ ծառեր, ինչպիսիք են ափամերձ կարմրածայտերը և արևմտյան կարմիր մայրիները, բազմանում են շերտավորմամբ[5]։ Ծառի տարիքը որոշվել է արմատային համակարգի ռադիոածխածնային թվագրում, որի արդյունքում հայտնաբերվել են 375, 5660, 9000 և 9550 տարի առաջվա արմատներ։ Ածխածնի թվագրումը բավականաչափ ճշգրիտ չէ՝ պարզելու համար, թե երբ է ծառը բողբոջել սերմերից։ Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով գնահատված տարիքը, ենթադրվում է, որ ծառը բողբոջել է մ.թ.ա. 7550 թվականին։ Համեմատության համար նշենք, որ գրի գյուտը (և, հետևաբար, արձանագրված պատմության սկիզբը) տեղի է ունեցել մինչև մ.թ.ա. մոտ 4000 թվականը։ Հետազոտողները նույն տարածքում հայտնաբերել են մոտ քսան եղևնիների մի խումբ, որոնց տարիքը գերազանցում է ութ հազարամյակը։
Հին Տիկկոյի գնահատված տարիքը մոտ է այս տարածքի համար հնարավոր առավելագույնին, քանի որ վերջին սառցե դարաշրջանի հեռացող ֆեննո-սկանդական սառցե շերտը միայն արձակեց Ֆուլուֆյելլեթ լեռը մոտ տասը հազարամյակ առաջ[6]։
Բնության պահպանության մարմինները մտածել են ծառի շուրջ ցանկապատ դնելու մասին, որպեսզի այն պաշտպանեն հնարավոր վանդալներից կամ որսորդներից[2]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «The world's oldest tree». National Parks of Sweden. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 2-ին.
- ↑ 2,0 2,1 2,2
{{cite news}}: Empty citation (օգնություն) - ↑ «Världens äldsta träd». Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 11-ին.
- ↑ Owen, James. «Oldest Living Tree Found in Sweden». National Geographic. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 6-ին.
- ↑ «World's Oldest Tree Discovered?». Western Institute for Study of the Environment. 2008 թ․ ապրիլի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 12-ին.
- ↑ Stroeven, Arjen P; Hättestrand, Clas; Kleman, Johan; Heyman, Jakob; Fabel, Derek; Fredin, Ola; Goodfellow, Bradley W; Harbor, Jonathan M; Jansen, John D (2016). «Deglaciation of Fennoscandia». Quaternary Science Reviews. 147: 91–121. Bibcode:2016QSRv..147...91S. doi:10.1016/j.quascirev.2015.09.016.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Parkar, Linda (2018 թ․ դեկտեմբերի 8). «10 Oldest Trees in the World». TripYoda - Travel Guide. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 27-ին.