Հասարակաբանություն

Հասարակաբանություն, սովորաբար բարբառային ծագում ունեցող բառեր, արտահայտություններ, քերականական ձևեր և դարձվածքներ, որոնք հիմնակնում գրական լեզվի նորմաների տեսակետից այս կամ այն չափով խոցելի լինելով հանդերձ տարածված ու գործածական են առօրյա ընդհանուր լեզվում^[1]։

Նկարագրություն

Հասարակաբանությունը բնորոշ է լեզվի քիչ կրթված կրողներին, այն ակնհայտորեն շեղվում է գրական լեզվի գոյություն ունեցող կանոններից։ «Հասարակաբանություն» տերմինի հեղինակը Դմիտրի Ուշակովն է. նա տերմինն օգտագործել է «անկիրթ կամ քիչ կրթված քաղաքային բնակչությունը նկարագրելու համար, որը չի տիրապետում գրական կանոններին»։ Երբեմն խոսակցական լեզվի բառերն օգտագործում են դիտմամբ, օրինակ՝ քաղաքական գործիչները կամ բարձրաստիճան պաշտոնյաները^[2]. նրանք այդ անում են ամբողջ լսարանի հետ ընդհանուր լեզու գտնելու համար։

Տարածքային բարբառներից հասարակաբանությունը տարբերվում է գործածման կոնկրետ սահմանների բացակայությամբ, իսկ գրական լեզվից (ներառյալ խոսակցական լեզուն)՝ օգտագործվող լեզվական միջոցների խառը բնույթով, ոչ նորմատիվությամբ։

Հասարակաբանությունն իրականանում է բանավոր խոսքում. ընդ որում՝ այն կարող է արտացոլվել գեղարվեստական գրականության մեջ և մարդկանց՝ հասարակաբանությունը կրողների մասնավոր նամակագրություններում։ Ընդհանուր առմամբ, հասարակաբանության գործածության ոլորտը բավականին նեղ է և սահմանափակվում է տնային և կենցաղային հաղորդակցմամբ։

Ժամանակակից հասարակաբանության մեջ առանձնացվում են երկու ժամանակային շերտեր՝ հին և ավանդական շերտը, որը պարզ ցույց է տալիս իր բարբառային ծագումը, և համեմատաբար նոր շերտը, որը հասարականության մեջ է եկել հիմնականում սոցիալական ժարգոններից։ Սրան համապատասխան՝ տարբերակում են երկու հասարակաբանություն՝ հասարակաբանություն 1 և հասարակաբանություն 2։

Հասարակաբանություն 1-ի կրողները ցածր կրթամշակութային մակարդակ ունեցող ծեր քաղաքացիներ են։ Իսկ հասարակաբանություն 2-ի կրողները ոչ բավարար կրթություն և ցածր կրթամշակութային մակարդակ ունեցող միջին կամ երիտասարդ սերնդի ներկայացուցիչներն են։ Տարիքային տարբերությունից բացի հասարակաբանության մեջ գործում է նաև սեռային տարբերությունը. հասարակաբանություն 1-ի կրողները հիմնականում ծեր կանայք են, իսկ հասարակաբանություն 2-ի կրողները՝ տղամարդիկ։ Լեզվաբանական մոտեցմամբ հասարակաբանության այս երկու շերտերի միջև տարբերությունները դրսևորվում են բոլոր մակարդակներում՝ հնչյունաբանությունից մինչև ձևաբանություն^[3]։ «Ընդհանուր սլենգ» տերմինը կիրառվում է նաև հասարակաբանություն 2-րդը բնորոշելու համար^[4]։

1980-ական թվականների վերջին և 1990-ական թվականների սկզբին, Վերակառուցման ժամանակ սոցիոլոգիայի ոլորտում լայն տարածում է ստացել «հասարակ մարդ» տերմինը^[5], որը տրվում էր ցածր կրթական մակարդակ ունեցող և ոչ ինտելեկտուալ աշխատանքով զբաղվող մարդկանց։ Այս ռուսալեզու խումբը տարբերվում էր երեք հիմնական հատկանիշներով՝ գործունեության ոլորտով, արժեհամակարգով և նպատակներով։ Հատկանիշները որոշված են անհատի սոցիալական պատկանելության նշանակալիության կարգով։ Մարդու՝ «հասարակ մարդկանց» խմբին պատկանելը որոշելու գործում մեծ դեր է խաղում գործունեության ոլորտը։

Հասարակաբանության հիմնական գծերը հնչյունաբանական մակարդակում հետևյալն են՝

խոսքի ընդհանուր անփութություն, արտաբերականության և լսելիականության առումով խոսքի աղճատված պատկերը,
ցածր ձայն, արագ տեմպ, բերանի մինիմալ բացում, անհասկանալի խոսք,
բաղաձայնների խմբի չափազանաց պարզեցում,
ոչ արտահայտիչ ինտոնացիա։

Ծանոթագրություններ

↑ Энциклопедический словарь-справочник лингвистических терминов и понятий. Русский язык: в 2 т./ A. Н. Тихонов, Р. И. Хашимов, Г. С. Журавлёва и др.; под общ ред. A. Н. Тихонова, Р. И. Хашимова, Москва, ФЛИНТА, 2014, ISBN 978-589349-788-5 (общ.), ISBN 978-589349-894-3 (1 том),С. 438
↑ «Российская газета» — Федеральный выпуск № 4587 от 13 февраля 2008 г. «Дом ветеранов против „Дома-2“. Ветераны попросили Дмитрия Медведева навести порядок в СМИ.»: «В Интернете тоже не только мура, но есть и отличные сайты»
↑ Крысин Л. П. О некоторых изменениях в русском языке конца XX века // Исследования по славянским языкам. — № 5. — Сеул, 2000. — С. 63-91
↑ Кудрявцева Л. А. Язык города: общий сленг Արխիվացված 2008-08-19 Wayback Machine // «Русская община». 20.12.2005
↑ Дьячок М. Т. Русское просторечие как социолингвистическое явление // Гуманитарные науки. — Вып. 21. — М., 2003. — С. 102—113.

Գրականություն

Просторечие // Большая российская энциклопедия. Том 27. — М., 2015. — С. 616.
Бельчиков Ю.А. Просторечие // Лингвистический энциклопедический словарь. — М.: СЭ, 1990. — С. 402.
Грузберг Л. А. Городское просторечие // Научно-методический, культурно-просветительский журнал «Филолог». — № 13. ISSN 2076-4154
Дьячок М. Т. Русское просторечие как социолингвистическое явление // Гуманитарные науки. — Вып. 21. — М., 2003. — С. 102—113.

[1] Энциклопедический словарь-справочник лингвистических терминов и понятий. Русский язык: в 2 т./ A. Н. Тихонов, Р. И. Хашимов, Г. С. Журавлёва и др.; под общ ред. A. Н. Тихонова, Р. И. Хашимова, Москва, ФЛИНТА, 2014, ISBN 978-589349-788-5 (общ.), ISBN 978-589349-894-3 (1 том),С. 438

[2] «Российская газета» — Федеральный выпуск № 4587 от 13 февраля 2008 г. «Дом ветеранов против „Дома-2“. Ветераны попросили Дмитрия Медведева навести порядок в СМИ.»: «В Интернете тоже не только мура, но есть и отличные сайты»

[3] Крысин Л. П. О некоторых изменениях в русском языке конца XX века // Исследования по славянским языкам. — № 5. — Сеул, 2000. — С. 63-91

[4] Кудрявцева Л. А. Язык города: общий сленг Արխիվացված 2008-08-19 Wayback Machine // «Русская община». 20.12.2005

[5] Дьячок М. Т. Русское просторечие как социолингвистическое явление // Гуманитарные науки. — Вып. 21. — М., 2003. — С. 102—113.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]