Կոստանդնուպոլսի երկրաշարժ (557)
557 թվականի Կոստանդնուպոլսի երկրաշարժը տեղի է ունեցել դեկտեմբերի 14-ի գիշերը։ Այս երկրաշարժը, որը նկարագրված է Ագաթիոսի, Հովհաննես Մալալասի և Թեոփանոս Խոստովանողի գրություններում, մեծ վնաս է հասցրել Կոստանդնուպոլիսին՝ Բյուզանդական կայսրության այն ժամանակվա մայրաքաղաքին տարածաշրջանում, որը հաճախ էր «տառապում» երկրաշարժերից[1]։ Խոշոր իրադարձությանը նախորդել են նաև այլ մանր երկրաշարժեր, այդ թվում՝ երկուսը՝ համապատասխանաբար ապրիլին և հոկտեմբերին[2]։ Դեկտեմբերի գլխավոր երկրաշարժն աննախադեպ էր ուժով և «գրեթե ամբողջությամբ ջնջեց քաղաքը», այն վնասեց Այա Սոֆիայի տաճարին, ինչը նպաստեց հաջորդ տարի նրա գմբեթի փլուզմանը, ինչպես նաև վնասեց Կոստանդնուպոլսի պատերը այն աստիճանի, որ հոները զավթիչները կարողացան հեշտությամբ ներթափանցել դրա միջով երկու տարի անց[2]։
Տեկտոնական իրավիճակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կոստանդնուպոլսի հատվածը գտնվում է Մարմարա ծովի հյուսիսային ափին, որը «փուլ-ապարտ» տիպի ընկճվածություն է, որը կապված է հյուսիս-անատոլիական խզվածքի մի շարք հատվածների ակտիվ խզվածքների հետ, անատոլիական սալաքարի և Եվրասիական սալաքարի միջև սահմանը։ Խզվածքի գոտին ամեն տարի այս սահմանի երկայնքով ունենում է մոտավորապես 24 մմ աջ կողային տեղաշարժ և պատասխանատու է բազմաթիվ ավերիչ պատմական երկրաշարժերի համար, ինչպիսիք են 1509 և 1766 թվականների երկրաշարժերը։
Նախորդող իրադարձություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երկրաշարժերը համեմատաբար հաճախակի են եղել Հուստինիանոս I-ի օրոք (527-565 թվականներ)։ 533 թվականի նոյեմբերի երկրաշարժը ստիպեց ամբոխին ապաստան փնտրել Կոնստանտինի ֆորումում, բայց իրական զոհեր չեղան։ Փոքր երկրաշարժեր են գրանցվել նաև 540-541, 545, 547, 551 և 554-555 թվականներին[2]։
557 թվականի ուժեղ երկրաշարժն ուներ երկու նախորդող երկրաշարժ. 557 թվականի ապրիլի 16-ին քաղաքը ցնցեց այդ տարվա առաջին երկրաշարժը, բայց ոչ մի իրական վնաս չի հասցրել։ 557 թվականի հոկտեմբերի 19-ին տեղի ունեցավ երկրորդ երկրաշարժը՝ վնասի նույն բացակայությամբ[2]։
Իրադարձություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երրորդ և ամենաուժեղ երկրաշարժը տեղի է ունեցել դեկտեմբերին։ Ըստ Ագաֆիոսի՝ Կոստանդնուպոլիսը «գրեթե ամբողջությամբ ջնջվել է երկրի երեսից» երկրաշարժի հետևանքով։ Այն նկարագրում է այն որպես աննախադեպ մեծությամբ և տևողությամբ։ Նա նշում է, որ դա տեղի է ունեցել Բրումալիայի (անունների տոն) տոնակատարության ժամանակ՝ ձմեռային արևադարձից և արևի՝ Այծեղջյուրի նշան մտնելուց անմիջապես առաջ։ Նա նաև ասում է, որ երկրաշարժից առաջ քաղաքը տուժել է դաժան ձմռան պատճառով[3]։
Ստորգետնյա ցնցումները սկսվել են կեսգիշերին մոտ, երբ Կոստանդնուպոլսի բնակիչների մեծ մասը քնած է եղել։ Ստորգետնյա ցնցումները արթնացրել են քաղաքացիներին, և երբ շենքերը դողում էին, լսվում էին աղաղակներ և ողբեր։ Հաջորդական ցնցումները ուղեկցվել են գետնի տակից որոտացող ձայներով։ Հաղորդվում է, որ օդը «մթագնել է անհայտ աղբյուրից բարձրացող մշուշի գոլորշիացումից և փայլել է աղոտ փայլով»[3]։
Վախեցած բնակիչները սկսել են տարհանվել տներից՝ հավաքվելով փողոցներում և նրբանցքներում։ Ագաֆիոսը նշում է, որ քաղաքում շատ քիչ «լայն բաց տարածքներ կային, որոնք ամբողջովին զերծ էին խոչընդոտներից», ինչը նշանակում էր, որ բնակիչները ապահովագրված չէին թափվող բեկորներից, նույնիսկ դրսում։ Ձնախառն անձրևը թրջել է դրսում գտնվողներին, և բոլորը «շատ էին տառապում ցրտից»։ Շատերը ապաստան էին փնտրում քաղաքի եկեղեցիներում[3]։
Ագաթին նշում է, որ խառնաշփոթ էր տիրում։ Փողոցներում կային բազմաթիվ կանայք՝ և անճանաչելի, և ազնվական։ Տղամարդիկ և «կանայք ազատորեն խառնվում էին», ինչը ինքնին անսովոր էր։ Քչերն էին շտապում ուշադրություն դարձնել կոչմանը և արտոնություններին՝ վնասվածքներից խուսափելու համար։ Ստրուկները, օրինակ, ուշադրություն չէին դարձնում իրենց տերերի հրամաններին[3]։
Ռեգիա թաղամասը, որը գտնվում է Կոստանդնուպոլսի նավահանգստի մոտ, կրել է տների ամենամեծ կորուստները։ Շատ այլ շենքեր ավերվել են կամ կառուցվածքային վնասներ են կրել։ Ագաֆին նշում է, որ զոհվել են «մեծ թվով հասարակ մարդիկ», իսկ սենատոր Անատոլին հասարակության բարձրաստիճան պաշտոնյաների շրջանում միակ զոհն էր[3]։
Լուսաբացին երկրաշարժը դադարել էր։ Ուրախացած մարդիկ սկսել էին փնտրել իրենց ամենամոտ և սիրելի մարդկանց՝ «համբուրվելով և գրկելով և հրճվանքից ու զարմանքից լաց լինելով»[3]։
Հետևանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սուրբ Սոֆիայի գմբեթը թուլացել է երկրաշարժից և ամբողջությամբ փլուզվել 558 թվականի մայիսին։ Կոստանդնուպոլսի պատերը խիստ վնասվել են։ 559 թվականի սկզբին հարձակվող հոներին հաջողվեց անցնել պատերի վնասված հատվածներով։ Վնասվել են տարբեր այլ եկեղեցիներ և շենքեր[2]։ Հետցնցումները շարունակվել են ևս տասը օր[4]։ Կոստանդնուպոլսի Երեց Լեոնտիոսը երկրաշարժին արձագանքել է քարոզով, որը հասել է մինչև մեր օրերը։ Նրա կարծիքով, երկրաշարժը պայմանավորված էր Կոստանդնուպոլսի ժողովրդի մեղքով[4]։
Հուստինիանոս I-ը բացեց սգո կարճ ժամանակահատված։ Նա երկրաշարժից հետո քառասուն օր թագ չի կրել։ Ավելի ուշ երկրաշարժի հիշատակը նշվեց ամենամյա աղոթքով, որը ներառում էր երթ և տոնախմբություն՝ ի պատիվ Սուրբ Ֆիրսի, որի հիշատակը նույնպես նշվեց դեկտեմբերի 14-ին[4]։ Ագաթիոսը նաև պնդում էր, որ դա կարճաժամկետ ազդեցություն ունեցավ բնակչության վրա. հարուստները սկսեցին բարեգործություն անել, կասկածողները՝ աղոթել, իսկ չարագործները՝ առաքինի, և այս ամենը քավող զոհաբերության բացահայտ փորձ էր։ Ագաթին հայտնում է, որ շուտով բոլորը վերադարձան իրենց նախկին տեսակետներին[2]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Martindale, John R.; Jones, A.H.M.; Morris, John (1992), The Prosopography of the Later Roman Empire, Volume III: AD 527–641, Cambridge University Press, էջ 72, ISBN 978-0-521-20160-5
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Maas, Michael (2005), The Cambridge Companion to the Age of Justinian, Cambridge University Press, էջեր 70, 71, ISBN 978-0-521-81746-2
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Agathias; Frendo, Joseph D. (1975), The Histories, Walter de Gruyter, էջեր 137–139, ISBN 978-3-11-003357-1
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Roosien, Mark. “The Liturgical Commemoration of Earthquakes in Late Antique Constantinople: At the Intersection of Ritual, Environment, and Empire.” Ph.D. Diss. University of Notre Dame, College of Arts and Letters, 2018. [1]