Ծովոզնիներ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ծովոզնիներ
Ծիրանագույն ծովոզնի (Strongylocentrotus purpuratus)
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Կենդանիներ
Տիպ Փշամորթներ
Դաս Ծովոզնիներ
Լատիներեն անվանում
Echinoidea
Ենթադասերն ու կարգերը


Դասակարգումը
Վիքիցեղերում


Պատկերներ
Վիքիպահեստում

ITIS 157821
NCBI 7625
EOL 1971

Ծովոզնիներ[1] (լատին․՝ Echinoidea), փշամորթների տիպի անողնաշարավոր կենդանիների դաս։ Մարմինը մինչև 30 սմ է՝ ծածկված կմախքային թիթեղիկների շարքերով, որոնք զրահ են առաջացնում և կրում շարժունակ ասեղներ ու պեդիցելյարներ։ Բաժանվում են 2 ենթադասի՝ կանոնավոր և անկանոն ծովոզնիներ[2]։ Առաջինների բերանն ունի ծամող ապարատ, որով քարերի վրայից քերում, պոկում են ջրիմուռները։ Անկանոն ծովոզնիները սնվում են դետրիտով և չունեն ծամող ապարատ[3]։

Հատակային սողացող կամ տիղմի մեջ ընկղմված կենդանիներ են[4]։ Շարժվում են ամբուլակրալ ոտիկների և ասեղների միջոցով։ Բաժանասեռ են, զարգանում են հատակային էխինոպլուտեուս թրթուրով։ Առանձին ձևեր կենդանածին են[5]։

Հայտնի է ժամանակակից ծովոզնիների ավելի քան 800 տեսակ, որից 40-ը՝ նաև նախկին Խորհրդային Միության տարածքի շրջապատող ծովերում։ Տարածված են բնականոն աղայնություն ունեցող օվկիանոսներում և ծովերում (մինչև 7000 մ խորության վրա)[6]։

Ծովոզնիների որոշ տեսակներ ունեն արդյունագործական նշանակություն, օգտագործվում է խավիարը[7]։

Ծովոզնու տեսակ (բնակվում է Սարդինիա կղզու մոտակայքում)

Ծովաշուշաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծովաշուշանները կպչում են հատակին և ավելի շատ նմանվում են բույսերի, նրանք և՛ «ցողունիկ» ունեն, և՛ «ծաղիկ», իսկ «պսակաթերթիկներից» տարածվում են հովհարանման ծոպեր, որոնք ջուրը մղում են դեպի «ծաղկի» «պսակաթերթիկների» մեջ տեղավորված բերանը[8]։ Ջրի հետ ծովաշուշանի բերան են ընկնում մանր կենդանիներ, որոնցով նա սնվում է։ Ծովաշուշանները թշնամու հետ կռվելիս կարող են դեն նետել «ծաղիկը», որը հետագայում նորից աճում է[9]։

Ծովաստղեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծովաստղերը դանդաղ շարժվում են հատակով՝ հերթով շարժելով 5 ճառագայթները[10]։ Այս կենդանիները գիշատիչներ են, որոնց զոհերը հիմնականում փափկամարմիններն են։ Եթե զոհը չափազանց մեծ է, ծովաստղն իր բերանի խոռոչով դուրս է շրջում ստամոքսը, նրանով փաթաթում զոհին և մարսում մարմնից դուրս։ Ծովաստղը թշնամու հետ կռվելիս կարող է կորցնել իր ճառագայթներից մեկը և թաքնվել։ Ճառագայթը հետագայում նորից աճում է մի ճառագայթից կարող է նույնիսկ ամբողջ աստղ աճել[11]։

Ծովագլաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծովագլանների կմախքային թիթեղիկները քիչ են։ Նրանց բերանը շրջապատված է ճյուղավորված 10 շոշափուկներով։ Ծովային մանր կենդանիները կպչում են այդ շոշափուկներին, որոնց ծովագլանը հերթով տանում է բերանը[12]։ Ծովագլանների համար սարսափելի չէ անգամ իրենց մարմնի մեծ մասի (նույնիսկ ներքին օրգանների) կորուստը, որովհետև դրանք վերականգնվում են։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Bolʹshai︠a︡ rossiĭskai︠a︡ ėnt︠s︡iklopedii︠a︡. Osipov, I︠U︡. S. (I︠U︡riĭ Sergeevich), 1936-, Осипов, Ю. С. (Юрий Сергеевич), 1936-. Moskva: Большая российская энциклопедия. 2004-. ISBN 5-85270-320-6. OCLC 57660759.{{cite book}}: CS1 սպաս․ այլ (link)
  2. Ruppert, Edward E.,. Invertebrate zoology : a functional evolutionary approach. Barnes, Robert D.,, Fox, Richard S., (Seventh edition ed.). Delhi, India. ISBN 978-81-315-0104-7. OCLC 970002268. {{cite book}}: |edition= has extra text (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  3. Hubbs, Carl L (1920). «Notes on the Atherine fishes of Colombia». Occasional papers of the Museum of Zoology, University of Michigan. 88: 1–6. doi:10.5962/bhl.part.14454. ISSN 0076-8413.
  4. Vandepitte, Leen; Vanhoorne, Bart; Decock, Wim; Lanssens, Thomas; Dekeyzer, Stefanie; Verfaille, Kevin; Hernandez, Francisco; Horton, Tammy; Kroh, Andreas (2018 թ․ մարտի 13). «10 years of the World Register of Marine Species (WoRMS): where do we stand & where are we heading?». dx.doi.org. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 27-ին.
  5. Barnes, Robert D. (1980). Invertebrate zoology (4th ed ed.). Philadelphia: Saunders College. ISBN 0-03-056747-5. OCLC 5830048. {{cite book}}: |edition= has extra text (օգնություն)
  6. «Ислам М.С. Сложности и правовые вызовы для устойчивого использования космического пространства во имя мира и на благо всего человечества». Исследования космоса. 2 (2): 47–63. 2019-02. doi:10.7256/2453-8817.2019.2.32150. ISSN 2453-8817.
  7. [Wright, Anne] (1860). The observing eye; or, Letters to children on the three lowest divisions of animal life: the radiated, articulated, & molluscous. London,: Jarrold.{{cite book}}: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  8. «Alexis Soyer, The Pantropheon or a history of food and its preparation in ancient times, New York and London, Paddington Press, 1977, 8vo, pp. xvi, 470, illus., £6.95». Medical History. 22 (2): 219–219. 1978-04. doi:10.1017/s0025727300032580. ISSN 0025-7273.
  9. Канке; Kankye, Viktor (2017 թ․ հունիսի 8). Special and general philosophy of science. Encyclopedic dictionary. Москва: INFRA-M Academic Publishing LLC. ISBN 978-5-16-012809-2.
  10. Yoshimura, Kazuya; Iketani, Tomoaki; Motokawa, Tatsuo (2012 թ․ հունվարի 12). «Do regular sea urchins show preference in which part of the body they orient forward in their walk?». Marine Biology. 159 (5): 959–965. doi:10.1007/s00227-011-1874-5. ISSN 0025-3162.
  11. Edible sea urchins : biology and ecology. Lawrence, John M. (2nd ed ed.). Amsterdam: Elsevier. 2007. ISBN 978-0-08-046558-6. OCLC 162587956. {{cite book}}: |edition= has extra text (օգնություն)CS1 սպաս․ այլ (link)
  12. Frederick, Eva (2019 թ․ սեպտեմբերի 18). «Rock-munching sea urchins have self-sharpening teeth». Science. doi:10.1126/science.aaz5479. ISSN 0036-8075.


Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 139