Լյանո դե Չախնանտոր աստղադիտարան
| Լյանո դե Չախնանտոր աստղադիտարան | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | աստղագիտական աստղադիտարան |
| Կազմված է | Ատակամայի միլիմետրային միջակայքի ալեհավաքների մեծ ցանց, Atacama Pathfinder Experiment?, Atacama Submillimeter Telescope Experiment?, NANTEN2 Observatory?, Atacama Cosmology Telescope?, Q/U Imaging ExperimenT?, POLARBEAR? և University of Tokyo Atacama Observatory? |
| Երկիր |  Չիլի[1] |
| Տարածքաշրջան | Q119107529? |
| Վայր | Անտոֆագաստա |
| ԲԾՄ | 4800 մետր |
| Հիմնադրվել է՝ | 1999 |
 Llano de Chajnantor Observatory Վիքիպահեստում | |
Լյանո դե Չախնանտոր աստղադիտարան (իսպ.՝ Observatorios del Llano de Chajnantor), աստղագիտական աստղադիտարանների խմբի անվանումն է, որը տեղակայված է Չիլիի հյուսիսում գտնվող Ատակամա անապատում ավելի քան 4800 մ բարձրության վրա։ Կայքը գտնվում է Անտոֆագաստա շրջանում Սան Պեդրո դե Ատակամա քաղաքից մոտավորապես 50 կմ արևելք։ Տարածքի բացառիկ չոր կլիման անհյուրընկալ է մարդկանց համար, բայց հիանալի վայր է աստղագիտության համար[2]]։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ ջրի գոլորշին կլանում և թուլացնում է ենթամիլիմետրային ճառագայթումը։ Լյանո դե Չախնանտոր աստղադիտարանը աշխարհի ամենամեծ և ամենաթանկ աստղագիտական աստղադիտակի նախագիծն է։ Լյանո դե Չախնանտոր աստղադիտարանը և շրջակա տարածքը Չիլիի կառավարության կողմից նշանակվել են որպես Չախնանտոր գիտական արգելոց (իսպ.՝ Reserva Científica de Chajnantor)[3]։
Տարածքի նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լյանո դե Չախնանտոր աստղադիտարանը գտնվում է Պունա դե Ատակամա սարավանդի արևմտյան կողմում, որը Ալտիպլանոյի հարավային մասի մեկ այլ անուն է։ Անդերի գլխավոր լեռնաշղթան գտնվում է ավելի քան 200 կմ դեպի արևելք, ավելի Արգենտինային մոտ։ Լյանո դե Չախնանտոր տեղանքն ինքնին սահմանափակված է Պուրիկո համալիրի հրաբխային գագաթներով, որոնք ակտիվ են եղել Հոլոցենում, բայց չեն ժայթքել պատմական ժամանակներում[4]։
Նոսր մթնոլորտը դժվարացնում է մարդկանց աշխատանքը, ուստի Ատակամայի մեծ միլիմետրայինի ցանցի գործունեության մեծ մասը անց է կացվում Սալար դե Ատակամա ավազանում գտնվող բազային ճամբարում՝ մոտավորապես 2,900 մ բարձրության վրա։ Ատակամայի մեծ միլիմետրայինի ցանցի տեղամասում տեղումների քանակի տարեկան միջինը կազմում է 100 մմ[5]։
Աստղադիտակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լյանո դե Չախնանտոր լեռան աստղադիտակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Ատակամայի միլիմետրային միջակայքի ալեհավաքների մեծ ցանց (ALMA)
- Ատակամայի հետախուզական փորձից (Atacama Pathfinder Experiment, APEX)
Պամպա լա Բոլա լեռան աստղադիտակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Ատակամայի ենթամիլիմետրային աստղադիտակի փորձարկում (ASTE)
- NANTEN2 Աստղադիտարան (NANTEN2)
Աստղադիտակներ հարակից գագաթների վրա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Ատակամա տիեզերագիտական աստղադիտակ (ACT)
- Տոկիոյի համալսարանի Ատակամայի աստղադիտարան (TAO)
- Սերո Չայնանտորի Ատակամայի աստղադիտակ (CCAT)
- Խուան Տրան աստղադիտակ (HTT)
Նախկին աստղադիտակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- QU Պատկերման փորձ (QUIET)
- Տիեզերական ֆոնային պատկերիչ (CBI)
- Շարժական անիզոտրոպային աստղադիտակ (MAT կամ MAT/TOCO)
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ GeoNames — 2005.
- ↑ Bustos, R.; Rubio, M.; Otárola, A.; Nagar, N. (2014). «Parque Astronómico de Atacama: An Ideal Site for Millimeter, Submillimeter, and Mid-Infrared Astronomy». Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 126 (946): 1126. arXiv:1410.2451. Bibcode:2014PASP..126.1126B. doi:10.1086/679330. S2CID 118539242.
- ↑ «Topographical Map of CONICYT Science Preserve» (PDF). National Radio Astronomy Observatory. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 26-ին.
- ↑ «Purico Complex». Global Volcanism Program. Smithsonian Institution. Վերցված է 2012-01-26-ին.
- ↑ Garreaud, René D.; Molina, Alejandra; Farias, Marcelo (2010). «Andean uplift, ocean cooling and Atacama hyperaridity: A climate modeling perspective». Earth and Planetary Science Letters. 292 (1–2): 39–50. Bibcode:2010E&PSL.292...39G. doi:10.1016/j.epsl.2010.01.017. hdl:10533/141752.