Ժանդարմերիա (Ռուսաստան)
Ռուսաստանում «ժանդարմերիա» տերմինն օգտագործվում էր երկու իմաստով՝ պահակային հեծելազոր և ռազմական ոստիկանություն։ Այլ երկրներում ժանդարմերիա-հեծելազոր (տե՛ս ժանդարմերիա (հեծելազոր))։ Այլ երկրներում ռազմական ոստիկանություն (տե՛ս ժանդարմերիա)։
Քաղաքային կազակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռուսական թագավորությունում և ավելի ուշ Ռուսական կայսրությունում ժանդարմական գործառույթները կատարում էին քաղաքային կազակները։ Քաղաքային կազակները չպետք է շփոթվեն «ազատ կազակների» հետ, որոնք ազատ մարդիկ էին, որ կամավոր կերպով կամ հանգամանքների բերումով իրենց սեփական կառավարության հետ բոլորից անկախ ստեղծեցին հատուկ համայնքներ։ Քաղաքային կազակները ստեղծվել են կառավարության կողմից՝ որպես հատուկ ծառայությունների դասակարգ և ամբողջովին ենթարկվում էին կառավարությանը։ Իվան IV-ի օրոք նրանք մուտք գործեցին Ստրլեցկի կարգի իրավասություն, և ի տարբերություն աշխարհազորայինների, որոնք համարվում էին շարքայիններ, նետաձիգների հետ միասին համարվում էին ռուսական կանոնավոր բանակի հատուկ տեսակ։ Միխայիլ Ֆեոդորովիչի օրոք Մոսկվայում արդեն գոյություն ուներ հատուկ կազակական հրաման, որը ղեկավարում էր քաղաքային ողջ կազակությունը։ Քաղաքային կազակները ծառայում էին մոսկովյան նահանգի ուկրաինական քաղաքների կայարաններում։
17-19-րդ դարերում ստեղծվեցին հատուկ քաղաքային կազակական գնդեր` Ազովի, Տագանրոգորի, Բախմուտսկի, Աստրախանի, Խոպերսկի, Մոզդոկի, Կիզլյարի, Տոբոլսկի, Սբ. Դիմիտրի Ռոստովսկի (Դիմիտրիևսկի), Տոմսկի, Ենիսեյի, Իրկուտսկի և Յակուտի, ինչպես նաև կազակների քաղաքային թիմեր։ Քաղաքային կազակներից կազմավորվել են նաև Չուգուվսկոյի, Վոլգայի (Վոլգա) և Իսեցկոյի կազակական զորքերը։ Քաղաքային կազակի թիմեր գոյություն ունեին նաև Մոսկվայի և Սանկտ Պետերբուրգի լեգեոններներում, որոնք ձևավորվել էին Եկատերինա II-ի օրոք։ 1822 թվականի հունիսի 22-ին լույս տեսավ «Սիբիրի քաղաքային կազակական գնդերի կանոնակարգը», համաձայն որի սիբիրյան կազակները սկսեցին պատկանել մարզային և շրջանային ոստիկանությանը և գտնվում էին քաղաքացիական վարչությունում։ Նույն 1822 թվականին սիբիրյան ազնվականներ և բոյարական երեխաներ ընդգրկվեցին Սիբիր քաղաքի կազակների կազմի մեջ, կազակները պարտավոր էին պարեկություն անել քաղաքներում, աշխատել պահակային կետերում և քաղաքի ոստիկանությունում, մասնակցել փախստականների հայտնաբերմանը և ուղեկցել աքսորյալներին, ինչպես նաև պահպանել աղի արդյունահանման վայրերը։ Սիբիրյան կազակների քաղաքային ծառայությունը տևում էր մեկ տարի, որից հետո իրենց հերթին հերթապահող կազակները վերադառնում էին տուն և կատարում իրենց տնային աշխատանքները։ 1920 թվականին Կարմիր բանակի ցուցումով Ռուսաստանում ավարտում է քաղաքային կազակների գոյության դարաշրջանը։
Գվարդիական հեծելազոր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռուսաստանում «ժանդարմերիա» տերմինն առաջին անգամ հիշատակվում է 1792 թվականին, երբ ցարաժառանգ Պավել Պետրովիչի գատչինյան զորքերի կազմում հաստատվեց հեծյալ թիմ, որը կոչվում էր կամ կիրասիրսկի, կամ ժանդարմական գունդ[2]։ Կայսեր Պավել I-ի գահակալումից հետո այս թիմը դարձավ ձիավորների լեյբգվարդիայի գնդի մաս։
Այդ ժամանակ Ռուսաստանում «ժանդարմերիա» բառը չի օգտագործվել մինչև 1815 թվականը։
1815 թվականի վերջին հին գվարդիայի իրավունքով կազմավորվել է ժանդարմի լեյբգվարդիայի կիսահեծելազորային։ Ավելի ուշ՝ 1876 թվականին, այս կիսահեծելազորային ջոկատը վերածվեց լեյբգվարդիայի դաշտային ժանդարմերի ջոկատի, որը գոյություն ուներ մինչև միապետության տապալումը[3]։ Հեծալազորի զենքն ու զինամթերքը համապատասխանում էր կիրասիրների սպառազինությանը։ Ըստ էության, նա իրականացնում էր կայսեր պաշտպանությունը, բայց մեկից ավելի անգամ մասնակցում էր ռազմական գործողություններին (մասնավորապես՝ ռուս-թուրքական երկու պատերազմների)։ 1918-ի ապրիլի 3-ին այն լուծարվեց։
Ռազմական ոստիկանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1815 թվականին Բորիսագլեբսկի դրագունական գունդը վերանվանվեց ժանդարմերիական և մտցրվեց բանակի կազմ՝ զորամասերում, ճակատային մասում, մասնակցում էին երթին և քարոզարշավին։ Ի վերջո, XX դարի սկզբին տեղակայվել են վեց դաշտային ժանդարմերիական հեծելազորեր, որոնք որոշ ժամանակ կոչվում էին դաշտային ժանդարմերիական թիմեր։ Մինչ այդ, բանակում ոստիկանական գործառույթները հերթապահությամբ իրականացրել են դրագունյան գնդերը։ Այսպիսով, Բորոդինոյի դաշտում, Բարկլա դե Տոլի 1-ին բանակում ռազմական ոստիկանության պարտականությունները կատարում էր Ինգերմանլանդական դրագունյան գունդը։
1817 թվականին ստեղծվեց «Ներքին պահակության ժանդարմիան», որոնք մայրաքաղաքներում (Սանկտ Պետերբուրգ և Մոսկվա) ձևավորեցին ժանդարմերիայի բաժիններ, իսկ շրջանի քաղաքներում՝ ժանդարմների թիմեր։
Ժանդարմների առանձին մասնաշենք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1827 թվականին ստեղծվեց ժանդարմների հատուկ կորպուս, որի առաջին ղեկավարը նշանակվեց կոմս Ալեքսանդր Բենկենդորֆը, որը առաջին տարիներին նշանակվեց կայսերական Էգոյի III բաժնի պետ։ Ժանդարմների կորպուսը դարձել է 3-րդ բաժանմունքի գործադիր մարմինը։
Ամբողջ Ռուսաստանը բաժանվեց նախ հինգ, իսկ հետո՝ ութ ժանդարմիական շրջանների, որոնք էլ իրենց հերթին բաժանվեցին բաժանմունքների։ Յուրաքանչյուր շրջան վերահսկում էր մի գեներալ, որը ուղղակիորեն ենթարկվում էր ժանդարմների պետին. յուրաքանչյուր նահանգում նշանակվում էր շտաբի սպա՝ իր շրջանի գեներալի ենթակայությամբ։
Այս տեղական կազմակերպությունը փոխվեց 1867 թվականի կանոնակարգով։ Շրջանների մեծ մասը վերացվեց, իսկ մարզային շտաբային սպաները վերանվանվել են նահանգային ժանդարմական վարչությունների պետերի։ 1880 թվականին, III վարչությունը վերացնելով, ժանդարմերիայի կորպուսի ղեկավարի պաշտոնը վստահվեց ՆԳ նախարարին, քանի որ ժանդարմների պետը, այնուամենայնիվ, ռազմական առումով, ժանդարմերիայի կորպուսը մնացին պաշտպանության նախարարի ենթակայության տակ։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Կաղապար:Գիրք:Висковатов А.В.:Историческое описание
- ↑ Охрана царской резиденции / В. И. Яковлев. — Л.: Упр. дворцами-музеями при л. о. Главнауки, 1926. — 169 с., [2] л. план. : ил.; 17 см.., стр. 9
- ↑ Бегунова А. И. От кольчуги до мундира. — М.: «Просвещение», 1992.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Алексушин Г. В. История правоохранительных органов. Самара: Издательство АНО «ИА ВВС» и АНО «Ретроспектива», 2005.
- Рыбников В. В., Алексушин Г. В. История правоохранительных органов Отечества. М.: Издательство «Щит-М», 2007.
- Краткий систематический свод действующих законоположений и циркулярных распоряжений, относящихся до обязанностей чинов Губернских Жандармских Управлений по наблюдению за местным населением и производству дознаний / Сост. полк. Добряков. — СПб.: Тип. отд. корп. жанд, 1903. — 650 с.
- Яновский А. Е. (1890–1907). «Жандармы». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - А. И. Колпакиди, М. Л. Серяков Щит и меч. Руководители органов государственной безопасности Московской Руси, Российской империи, Советского Союза и Российской Федерации. Энциклопедический справочник. — Москва: «ОЛМА-ПРЕСС Образование»; СПб.: Издательский Дом «Нева», 2002. — 734 с. — ISBN 5-7654-1497-4. — ISBN 5-94849-024-6.