Երկաթե հեղեղ (պատմվածք)
| Երկաթե հեղեղ ռուս.՝ Железный поток | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | գրական ստեղծագործություն |
| Ձև | վեպ |
| Հեղինակ | Ալեքսանդր Սերաֆիմովիչ |
| Բնագիր լեզու | ռուսերեն |
| Գրվել է | 1924 |
Երկաթե հեղեղ (ռուս.՝ Железный поток), խորհրդային գրող, Ստալինի 1-ին աստիճանի մրցանակի դափնեկիր (1943) Ալեքսանդր Սերաֆիմովիչի պատմվածքը։ Պատմվածքում ընդգրկված են քաղաքացիական պատերազմի իրական իրադարձություններ՝ 1918 թվականի ամռանը Թամանի բանակի արշավը Ե. Ի. Կովտյուխի հրամանատարության ներքո (Կոժուխի վեպում)։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ալեքսանդր Սերաֆիմովիչը «Երկաթե հեղեղ» պատմվածքի վրա 1921 թվականից աշխատել է երկու և կես տարի։ Նա կարողացել է ուսումնասիրել թեման. Քաղաքացիական պատերազմի տարիներին աշխատել է որպես «Պրավդա» թերթի թղթակից, ղեկավարել կրթության ժողովրդական կոմիսարիատի գրական բաժինը, եղել ռամաճակատում, որտեղ հանդիպել է Կարմիր բանակի զինվորների հետ և ուսումնասիրել մարտերի մանրամասները։ Ուղևորություններ է կատարել Կովկասի ափ և Նովոռոսիյսկ։
Պատմվածքում նկարագրվում են քաղաքացիական պատերազմի իրական իրադարձություններ։ 1918 թվականի ամռան վերջին կամ վաղ աշնանը Թամանի բանակը արշավանք է կատարել Ռուսաստանի հարավ։ Օգոստոսին Կուբանում սկսվեց ապստամբություն, Սպիտակ շարժման զորքերը գրավեցին Եկատերինոդարը, իսկ թամանները մնացին կտրված Հյուսիսային Կովկասի կարմիր ուժերից։ Որոշվեց բանակը դուրս բերել շրջափակումից։ Զինվորները շրջափակումից դուրս էին գալիս իրենց ընտանիքների հետ։ Նրանք հաղթահարեցին հինգ հարյուր վերստ՝ մարտի բռնվելով սպիտակ-կազակական ջոկատների հետ։ Արդյունքում, թամանցիները ճանապարհ հարթեցին դեպի իրենց զորքեր և մասնակցեցին Հարավային ճակատում հարձակմանը։
Սերաֆիմովիչը գիտեր Թամանի բանակի պատմությունը։ 1921 թվականին թամանցիների հրամանատար Եպիֆան Կովտյուխի հետ ծանոթանալուց հետո հետաքրքրություն է առաջացրել արշավի հանդեպ։ Գրողի պլանի համաձայն՝ «Երկաթե հեղեղ» պատմվածքը պետք է դառնար «Պայքար» դյուցազներգության մաս, սակայն, ըստ նրա խոստովանության, Սերաֆիմովիչը «չի սկսում կրկնօրինակել դաժանությունը»։ «Երկաթե հեղեղ» պատմվածքն առաջին անգամ հրատարակվել է 1924 թվականին։
Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստեղծագործության սյուժեն նկարագրում է Թամանի բանակի երթը Սև ծովի ափին՝ Արմավիր-Տուապսե երակթուղային ճանապարհի երկայնքով հիմնական ուժերի հետ կապելու և 1918 թվականին տեղի ունեցած փոփոխությունների կապակցությամբ։ Կիսաքաղց, հոգնած մարդկանց շարասյունը, որոնք չէին հասկանում իրադարձությունների էությունը և ընկալում էին միայն անձնական արժեքներն ու անհանգստանում միայն իրենց փրկության համար, Կոժուխի հրամանատարի ղեկավարությամբ աստիճանաբար վերածվում են լիարժեք գիտակցված բանակի, «երկաթե հեղեղի», որը վախ էր առաջացնում ապստամբող կազակների և Սպիտակ գվարդիայի հանդեպ։
Հեղինակն առաջ է տանում մարդկային ուժերի համախմբման միջոցով փրկելու և հաղթելու գաղափարը։ Չնայած հաղթանակի հեռանկարների ակնհայտ բացակայությանը, Կուժուխի արշավանքն ուղեկցվում էր բազմաթիվ արյունահեղություններով ու կորուստներով, մարդիկ ոչ միայն դեգրադացիայի չէին ենթարկվում, այլև նպատակ ու քաղաքացիական ուղեցույց էին գտնում։
Գործող անձինք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատմության սյուժեն հիմնված է զանգվածների ճակատագրի վրա, այլ ոչ թե անհատական հերոսների ճակատագրի։ Մարդկային «հոսքից» Սերաֆիմովիչն առանձնացնում է այնպիսի անձանց, ինչպիսիք են Գորպինը և նրա ամուսինը։ Գորպինի ներսում աստիճանաբար զարթնում է դասական գիտակցության և կոլեկտիվիզմի զգացումը։
«Երկաթե հեղեղի» հրամանատարը՝ Կոժուխը, բնութագրվում է հեղինակի կողմից համընդհանուր պլանում դիմանկարային մանրամասների, կենսագրականի, խոսքի առանձնահատկությունների միջոցով։
Ադապտացիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1967 թվականին ռեժիսոր Եֆիմ Ձիգանը Ալեքսանդր Սերաֆիմովիչի նույնանման պատմության վրա գունավոր գեղարվեստական մեծ ֆորմատով նկարահանել է «Երկաթե հեղեղ» ֆիլմը։ Ֆիլմի պրեմիերան տեղի է ունեցել 1967 թվականի նոյեմբերի 5-ին։ Վարձույթով ֆիլմը դիտել է 22200000 հանդիսատես։ Լենինգրադի համամիութենական կինոփառատոնում «Լավագույն պատմա-հեղափոխական ֆիլմի» համար արժանացել է առաջին մրցանակի, Պերուում Չիկլայո-70 միջազգային կինոփառատոնում՝ «Հին ինկերի ոսկե կուռք» գրանպրիի։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- А. С. Серафивович. Полное собрание сочинений в 11 тт., ред., предисл. и комментарии Г. Нерадова. изд. «Федерация» — «Советская литература», М., 1931—1933.
- Фатов Н. Н. А. С. Серафимович. Очерк жизни и творчества. Гиз, М. — Л., 1927.
- Нерадов Г. Художественное мастерства Серафимовича. «Изв. ЦИК СССР и ВЦИК», 1933, 20 января.
- Серафимович А. Как я писал «Железный поток». «На литературном посту», 1928, IV.
- Серафимович А. Как я работал над «Железным потоком». Профиздат, М., 1934.
Արձագանքներ «Երկաթե հեղեղի» մասին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Вешнев В. «Правда», 1924, № 57, 9 марта
- Фурманов Д. «Октябрь», 1924, II. О «Железном потоке» А. Серафимовича.
- Переверзев В. «Печать и революция», 1924, V
- Саввин Н. «Родной язык в школе», 1927, II (опыт проработки для учащихся)
- Полянский В. «Красная новь», 1925, III
- Ковтюх Е. «Октябрь», 1633, IV
- Кубиков И. Комментарии к повести А. Серафимовича «Железный поток». изд. «Мир», М., 1933
- Линин А. М. Серафимович — детский писатель // Линин А. М. «Литературные очерки». Ростов н/Д., 1935
- Писатели современной эпохи, т. I, ред. Б. П. Козьмина. М., 1928
- Владиславлев И. В. Литература великого десятилетия (1917—1927), т. I. М. — Л., 1928.