Բրայան Բորու
Բրայան Բորու (941, Killaloe, Քլեր, Մանսթեր - ապրիլի 23, 1014, Կլոնտարֆ, Դուբլին, Լենստեր)
| Բրայան Բորու իռլանդերեն՝ Brian Bóruma mac Cennétig | |
|---|---|
_(crop).jpg) | |
| Ծնվել է | 941 |
| Ծննդավայր | Killaloe, Քլեր, Մանսթեր |
| Մահացել է | ապրիլի 23, 1014 |
| Մահվան վայր | Կլոնտարֆ, Դուբլին, Լենստեր |
| Գերեզման | St Patrick's Cathedral, Armagh |
| Քաղաքացիություն | Kingdom of Munster |
| Կրոն | կաթոլիկություն |
| Ամուսին | Gormflaith ingen Murchada?, Mor (?)?, Echrad (?)? և Dub Choblaig (?)? |
| Ծնողներ | հայր՝ Cennétig mac Lorcáin?[1], մայր՝ Bé Binn inion Urchadh?[1] |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | High King of Ireland? և King of Munster? |
| Երեխաներ | Donnchad mac Briain?[1], Tadc mac Briain?[1], Sláine ingen Briain?, Murchad mac Briain?[1] և Dearbforgail (?)?[1] |
 Brian Boru Վիքիպահեստում | |
Բրայան Բորայմե[2] - Մյունսթերի թագավոր (978-1014) և Իռլանդիայի բարձր թագավոր (Իռլանդիայի բարձր արքա) (1002-1014), Օ'Բրայենի դինաստիայի հիմնադիր[3]։ Իր իշխանության ներքո միավորեց Իռլանդիայի թագավորությունները։ 1014 թվականին նա հաղթեց դանիացիներին Կլոնտարֆում և դադարեցրեց նրանց ներխուժումը Իռլանդիա։ Բրայան Բորուն մահացավ այս ճակատամարտում։ Նրա մահից հետո Իռլանդիան կրկին փլուզվեց։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բրայան Բորուն թագավոր Թոմոնդ Քենեթիգ Մակ Լորկաինի (մահ. 951թվականին) տասներկու որդիներից մեկն էր։ Քենետագը՝ Թոմոնդի թագավորը, մահացել է վիկինգների հետ ճակատամարտում 951 թվականին՝ Լիմերիկի մոտ։ Լախտան՝ Քենեթիգի ավագ որդին, դարձավ Թոմոնդի նոր թագավորը։ 953 թվականին թշնամական կլանները սպանեցին Լախտային և նրա եղբայրներից մեկին։ Մատգամայնը՝ Քենեթիգի երրորդ որդին, վրեժխնդիր է եղել իր ավագ եղբայրների մահվան համար և ստանձնել Թոմոնդի թագը։ 960 թվականին Մաչունը՝ Քենեթիգի ավագ որդին և Բրայան Բորուի եղբայրը, ստանձնեց Մյունսթերի թագը, իսկ Բրայանը դարձավ Թոմոնդի կառավարիչը Հյուսիսային Մյունսթերում։
962 թվականին Բրայան Բորուն մի քանի հետևորդների հետ (200 հոգի) իր Դալ Կաիս կլանի հետ գնաց Քլեր լեռներ և սկսեց պարտիզանական պատերազմ Լիմերիկից վիկինգների դեմ։ 968 թվականին Դալ Կաիս կլանը արշավեց դեպի Կաշել, որտեղ վիկինգների պարտությունից հետո Լիմերիկից Մահունը (Մատգամայն) հռչակվեց Մյունսթերի թագավոր, իսկ Լիմերիկի թագավոր Իվարը (Դանիա) Մահունը վտարեց Իռլանդիայից։ 969 թվականին Իվարը վերադարձավ Լիմերիկ և դարձավ գետի վրա գտնվող մեծ կղզիների տիրակալը։ Շենոն՝ 976-ին Մյունսթերի արքա, Մատգամայն Մակ Սենեթհը (960-976)՝ Բրայան Բորուի ավագ եղբայրը, չարաչար սպանվեց Լիմերիկի Իվարի կողմից, որը միախառնված էր Էողանաչների հետ։ Սրանից հետո Դալ Քայիսի ողջ կլանը հայտնվել է Բրայան Բորուի ազդեցության տակ։
Մունսթերի թագավոր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
978 թվականին Բրայան Բորուն սպանել է Մյունսթերի արքա Մաելմուադ Մակ Բրանին (976-978), որը պատկանում էր Էողանաչի ճյուղին։ Բրայանը մի շարք պատերազմներ սկսեց Կոնախտի, Միդի, Լեյնստերի և Բրեյֆնի դեմ։ 984 թվականին Բրայան Բորուն դարձավ Իռլանդիայի հարավային մասի՝ Լեխ Մոգայի կառավարիչը։ Բրայանը նվաճված ցեղերին պարտադրեց անասունների տուրք, որը կոչվում էր «բորոմա» (այսինքն՝ հարկ, ժամանակակից Բորու արտասանությամբ), որտեղից էլ առաջացել է նրա մականունը։
Ամրապնդելով իր կապերը վիկինգ Դուբլինի հետ՝ Բրայան Բորուն իր դստերը՝ Սլեյնին կնության տվեց Սիհտրիկ Մետաքսե մորուքին (Օլավ Կվարանի և Գորմլայթի որդին)։
999 թվականին տեղի ունեցավ Գլենմայի ճակատամարտը։ Բրայան Բորուն կիրճը քշեց դանիացիների և լեյնստերմենների բանակը Մաելմորա թագավորի գլխավորությամբ, որը պարտությունից հետո թաքնվեց եղևնիի մեջ, որից Բրայան Բորուի որդի Մուրհադն անձամբ հեռացրեց նրան։
Իռլանդիայի բարձր թագավոր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ողջ տարածքը հպատակեցնելով՝ 1002 թվականին Բրայան Բորուն դարձավ Իռլանդիայի բարձր թագավոր։ Հետաքրքիր է, որ Արմագի գրքում նրան անվանում են ոչ թե «Արդ Ռի», այսինքն՝ «Բարձր թագավոր», այլ «Իմպերատոր Սկոտորում»՝ բառացիորեն «Շոտլանդիայի կայսր» («Սկոտորում» Իռլանդիայի համար ավելի ուշ տարածված տեղանունն էր։ Հիբերնիան, որը տարածված էր դասական հնությունում, փոխարինեց «Scotia Major», մինչդեռ ժամանակակից Շոտլանդիայի հողերը սկսեցին կոչվել «Փոքր Շոտլանդիա»՝ Կալեդոնիա անվան փոխարեն)։
Բրիանդն ամուսնացած էր Գորմլեթ Ինգեն Մուրչադայի հետ ամուսնություններից մեկում, ով ամուսնալուծությունից հետո կազմակերպեց դանիական հարձակումը հողերի վրա։ 1014 թվականի ապրիլի 23-ին Դուբլինի մոտ գտնվող Կլոնտարֆում վճռական հաղթանակ տարավ դանիացիների նկատմամբ, բայց սպանվեց մարտում։
Ամուսնություններ և երեխաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իռլանդիայի բարձրագույն թագավոր Բրայան Բորուն ամուսնացած էր չորս անգամ և ուներ վեց որդի և երեք դուստր։ Նրա առաջին կինը Մորն էր՝ Կոնախտի ենթահանձնաժողով Աիդնե Ուի Ֆիաչրաչի դուստրը։ Մորը ծնեց Բրիանային երեք որդի՝ Մուրչադին, Քոնորին (Կոնչոբար) և Ֆլանին (բոլորն էլ մահացան իրենց հոր հետ նույն օրը՝ 1014 թվականի ապրիլի 23-ին)։
988 թվականին Բրայան Բորուն նորից ամուսնացավ Էհրադի (իռլանդերեն՝ Էխրադ) դստեր՝ Օդբա Ուի Աեդայի դստեր հետ, որը պատկանում էր Օ՛Նիլի հյուսիսային ճյուղին։ Նրանց երեխաները։
Թադհգ Մակ Բրիանդը (? -1023), սպանվել է իր խորթ եղբոր՝ Դոնհադի հրամանով։ 999 թվականին Բրայան Բորուն ամուսնացել է Գորմլեթ Ինգեն Մուրչադայի (մոտ 960-1030 թվականներին)՝ Լեյնստերի թագավոր Մուրչադա Մակ Ֆինի դստեր և Լեյնստերի թագավոր Մաել Մորդա Մակ Մուրչադայի քրոջ, Դուբլինի թագավոր Օլաֆ Կվարանի (927-980թվականներին) նախկին կնոջ և Բարձր թագավորի քրոջ հետ։ Իռլանդիայի Mael Sechnaill mac Domnailla (948-1022): Նա ծնեց Բրիանայի կրտսեր որդուն։
Դոնհադ Մակ Բրիայնը (? - 1064), Մյունսթերի արքա (1014-1064) և Իռլանդիայի բարձրագույն թագավորը (1022-1064), մահացավ աքսորում Հռոմում 1064 թվականին։ Բրայան Բորուն բաժանվեց Գորմլեթից և չորրորդ անգամ ամուսնացավ Դուբհովլայի հետ՝ Կոնախտի արքա Կահալ Մակ Կոնչոբեյրի (973-1010 թվականներ) դստեր հետ։
Նա նաև ուներ վեցերորդ որդին՝ Դոմհնալը (մահ. 1010 թվականին), որի մայրն անհայտ է։
Բացի իր որդիներից, Բրայան Բորուն ուներ ևս երեք դուստր, բայց տարեգրություններից պարզ չէ, թե որ կանանցից։
- Սաիվե (իռլանդերեն՝ Sadb) (մահ. 1048թվականին), Էողանաչտի արքայազն Ցիանի՝ Մյունսթերի թագավոր Մաելմուադ Մակ Բրանի որդու կինը։
- Բե Բին (իռլանդերեն - Bé Binn) - ամուսնացած էր թագավոր Ֆլեյթբերտախ Օ'Նիլի (իռլանդերեն - Flaithbertach Ua Néill) հետ, Այլեքի թագավոր (մինչև 978-1036), Օ'Նիլի հյուսիսային ճյուղի ներկայացուցիչը։
- Սլեյնին (իռլանդերեն - Sláni), ամուսնացել է Դուբլինի վիկինգների թագավոր Սիհտրիկ IV Մետաքսե մորուքով, Բրայան Բորուի խորթ որդու հետ։
Ըստ սկանդինավյան սագաների՝ Բրայան Բորուն ուներ մեկ որդեգրած որդի՝ Կերտիալֆադը (իռլանդերեն՝ Kerthialfad)։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Бирн Фр. Дж. Короли и верховные правители Ирландии. — СПб.: Евразия, 2006. — 368 с. — ISBN 978-5-8071-0169-3.
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Lundy D. R. The Peerage
- ↑ Бриан Бору / Г. В. Бондаренко // Большой Кавказ — Великий канал. — М. : Большая российская энциклопедия, 2006. — С. 203. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 4). — ISBN 5-85270-333-8.
- ↑ Энциклопедия Британника в Викитеке(անգլ.)