Jump to content

Բիվա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բիվա
Բիվայի ընտրանի ճապոնական թանգարանում
Տեսակերաժշտական գործիքի տեսակ
ՈրակավորումEast Asian necked lute?, necked bowl lutes? և traditional Japanese musical instrument?
Հորնբոսթել-Զաքսի հանմակարգ321.321

Բիվա (ճապ.՝ 琵琶) ճապոնական կարճ պարանոցով փայտե լյուտնյա է, որը ավանդաբար օգտագործվում է պատմություններ պատմելիս։ Բիվան լարային գործիք է, որն առաջին անգամ հայտնի դարձավ Չինաստանում, նախքան ամբողջ Արևելյան Ասիայում տարածվելը, և որն ի վերջո հասավ Ճապոնիա Նառա ժամանակաշրջանում (710–794)։

Բիվայի չինական նախորդը պիպան էր (琵琶), որը Ճապոնիա ժամանեց երկու ձևով; Ճապոնիա մուտք գործելուց հետո, բիվայի տեսակները քառապատկվեցին։

Բիվան ժամանել է Ճապոնիա 7-րդ դարում, որը առաջացել է չինական կոկիկ-վիզով պիպայից (չինարեն՝ 曲項琵琶)[1], մինչդեռ պիպան ինքը հիմնված էր Հարավարևմտյան Ասիայում նմանատիպ գործիքների վրա։ Այնուամենայնիվ, բիվայի մեկ այլ տարբերակ, որը հայտնի է որպես մոսո-բիվա կամ կոջին-բիվա, նույնպես հայնտի է Ճապոնիայում՝ առաջին անգամ հայտնվելով Կյուսյու տարածաշրջանում։

Բենզայտենը (երաժշտության և բարի բախտի աստվածուհի) բիվա է նվագում, 1832 թ

Թեև նախկինում գործիքը լայնորեն տարածված էր, քիչ էր գրվել բիվայի կատարման և կիրառման մասին մոտավորապես 16-րդ դարից մինչև 19-րդ դարի կեսերը։ Հայտնի է, որ այս ընթացքում առաջացել են բիվա պրակտիկայի երեք հիմնական հոսքեր՝ զատո (պետության կողմից վերահսկվող կույր բիվա խաղացողների գիլդիայի ամենացածր մակարդակը), շիֆու (սամուրայ ոճ) և չոֆու (քաղաքային ոճ)։ Այս ոճերն ընդգծում էին բիվա-ուտան (琵琶歌)՝ վոկալիզացումը բիվայի նվագակցությամբ[2]։

Այս ոճերից առաջացան նաև բիվա ավանդույթի երկու հիմնական ճյուղերը՝ սացումա-բիվա և չիկուզեն-բիվա[3]։ Մոտավորապես Մեյջի ժամանակաշրջանից (1868–1912) մինչև Խաղաղօվկիանոսյան պատերազմը սացումա-բիվան և չիկուզեն-բիվան տարածված էին Ճապոնիայում, իսկ Շոուա ժամանակաշրջանի սկզբում (1925–1989)՝ ստեղծվեց նիշիկի-բիվան։ Հետպատերազմյան մնացած բիվա ավանդույթներից միայն հիգո-բիվան է այսօր տարածված, որը գրեթե միայն կատարվում է կույրերի կողմից։ Հիգո-բիվան սերտորեն կապված է հեիկե-բիվայի հետ և, նմանապես, հիմնվում է բանավոր պատմողական լեգենդների վրա, որը կենտրոնանում է պատերազմների և լեգենդների շուրջ։

Բիվա երաժշտության ոճերը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բիվան, որը համարվում է Ճապոնիայի հիմնական ավանդական գործիքներից մեկը, իր երկար պատմության ընթացքում ազդել է այլ ավանդական գործիքների և ստեղծագործությունների վրա. Որպես այդպիսին, գոյություն ունեն մի շարք տարբեր երաժշտական ​​ոճեր, որոնք նվագում են բիվայով։

  • Հոգակու (邦楽, ճապոնական ավանդական երաժշտություն). Հոգակուում երաժշտական ​​գործիքները սովորաբար ծառայում են որպես վոկալ կատարումների ուղեկցում[4]։
  • Գագակու (雅楽, Ճապոնական պալատական ​​երաժշտություն). Գագակուն սովորաբար հովանավորում էր կայսերական արքունիքի կամ սրբություններնի ու տաճարների կողմից։ Գագակու անսամբլները կազմված էին լարային, փողային և հարվածային գործիքներից։ Լարային գործիքների շարքում բիվան, կարծես, ամենակարևոր գործիքն էր նվագախմբային գագակու կատարումներում[5]։
  • Շոմյո (声明, Բուդդայական երգեր). Թեև բիվան չի օգտագործվում շոմյոյում, գործիքի երգելու ոճը սերտորեն կապված է շոմյոյի հետ, հատկապես մոսո և հեյկե ոճերը[6]։ Ե՛վ շոմյո, և՛ մոսո-բիվան արմատացած են բուդդայական ծեսերի և ավանդույթների մեջ։ Հեյկե-բիվան, որպես մոսո-բիվայի նախորդ, բիվա հոշիի հիմնական գործիքն էր, ովքեր կույր բուդդայական քահանաներ էին։

Օգտագործումը ժամանակակից երաժշտության մեջ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բիվայի օգտագործումը Ճապոնիայում զգալիորեն նվազել է Հեյանի ժամանակաշրջանից հետո։ Արտաքին ազդեցությունը, ներքին ճնշումները և սոցիալ-քաղաքական ցնցումները վերաիմաստավորեցին բիվայի կերպարը. Օրինակ՝ Մուրոմաչիի ժամանակաշրջանի Օնինի պատերազմը (1338–1573) և դրան հաջորդած Պատերազմող պետությունների շրջանը (15–17-րդ դարեր) խաթարեցին հեյկյոկուի ցիկլը։ Հեյկյոկուն ճապոնական ավանդական երաժշտության հնագույն ժանրերից է, որը ծագել է 13-րդ դարում։ Արդյունքում երիտասարդ երաժիշտները դիմեցին այլ գործիքների, իսկ բիվա երաժշտության նկատմամբ հետաքրքրությունը նվազեց։ Նույնիսկ բիվա հոշիներն անցան այլ գործիքների, ինչպիսին էր շամիսենը (եռալար լյուտա)[7]։

1868 թվականին Տոկուգավայի շոգունատը փլուզվեց՝ և ի հայտ եկան Մեյձի ժամանակաշրջանը և Մեյձի հեղափոխությունը, որի ընթացքում սամուրայների դասը վերացավ։ Մեյձի ժամանակաշրջանի սկզբում հաշվարկվում էր, որ Տոկիոյում կային առնվազն հարյուր ավանդական պալատական ​​երաժիշտներ։ Այնուամենայնիվ, 1930-ականներին այս թիվը Տոկիոյում նվազել էր մինչև 46-ի, և այդ երաժիշտների մեկ քառորդը հետագայում մահացավ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում։ Հետպատերազմյան Ճապոնիայում կյանքը դժվար էր, և շատ երաժիշտներ թողեցին իրենց գործը՝ հօգուտ ավելի կայուն ապրուստի[8]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. «Biwa | musical instrument». Encyclopedia Britannica. Վերցված է 21 April 2021-ին.
  2. Allan Marett 103
  3. Waterhouse 15
  4. Dean 156
  5. Garfias, Gradual Modifications of the Gagaku Tradition 16
  6. Matisoff 36
  7. Gish 143
  8. Garfias, Gradual Modifications of the Gagaku Tradition 18