Բարոյական շոկ
Բարոյական շոկ, սոցիոլոգիայում կոգնիտիվ և զգացմունքային գործընթաց, որը խթանում է մասնակցությունը։ Ջեյմս Մակդոնալդ Ջասփերը, որն այս եզրույթի հեղինակն է, օգտագործել է այն բացատրելու համար, թե ինչու մարդիկ հնարավոր է միանան սոցիալական շարժումներին, նույնիսկ դրա անդամների հետ նախկինում չունենալով սոցիալական կապեր։ Բարոյական շոկը նաև անորոշ ներքին անհանգստություն է, որն առաջանում է անձնական կամ հասարակական կյանքում տեղի ունեցող իրադարձություններին ի պատասխան։ Այս անհանգստությունը գրավում է մարդկանց ուշադրությունը և դառնում խթանիչ գործոն սոցիալական շարժումներում նրանց ներգրավվման համար։ Բարոյական շոկը հաճախ մարդկանց ստիպում է դրսևորել իրենց բարոյական բնազդները։ Սա հետաքրքիր հասկացություն է, քանի որ միավորում է տարբեր տարրեր՝ հուզական, բարոյական և ճանաչողական[1]։ Ըստ Դևիդ Ա. Սնոուի և Սառա Ա. Սոուլի, որոնք «Սոցիալական շարժումների հիմունքներ» աշխատության հեղինակներն են, բարոյական շոկի ժամանակ որոշ իրադարձություններ կարող են այնքան էմոցիոնալ հուզիչ կամ բարոյապես դատապարտելի լինել, որ մարդիկ, անկախ իրենց կամքից, կզգան իրենց՝ գործին միանալու կամ այդ նախաձեռնության անդամների հետ կապ հաստատելու կարիքը[2]։ Բարոյական շոկը շատ առումներով նման է նաև շոկային գովազդին, որն օգտագործում է նմանատիպ տեխնիկա՝ ապրանքանիշի հաջողությունն ու ճանաչումը բարձրացնելու համար։ Ապացուցված է, որ բարոյական շոկն օգնում է մարդկանց ներգրավել կենդանիների իրավունքների շարժման[3], Կենտրոնական Ամերիկայում խաղաղասիրական շարժումների[4], աբորտների դեմ քարոզարշավների[2] և հակառասիստական շարժումների[5] մեջ։
Դեբորա Գուլդն առանձնացրել է բարոյական շոկի ևս մեկ գործառույթ. բողոքի շարժման մեջ այն կարող է երկակի նպատակի ծառայել՝ արմատականացնել որոշ անհատների՝ նրանց մղելով ավելի ծայրահեղ քայլերի և ավելի ամրապնդել շարժման մեջ ակտիվորեն ներգրավված անձանց նվիրվածությունը։ Գուլդը նշում է, որ 1986 թվականին ԱՄՆ Գերագույն դատարանի՝ Բոուերսն ընդդեմ Հարդվիքի գործով որոշումն նմանատիպ ազդեցություն ունեցավ Միացյալ Նահանգներում գեյերի և լեսբիների իրավունքների շարժման վրա։ Հարդվիքը ԼԳԲՏ համայնքի ներկայացուցիչներին ասում էր, որ ամերիկյան կառավարությունն աջակցում է իրենց իսկ ճնշմանը[6]։ Սեփական կառավարության հանդեպ վրդովմունքը կարող է շատ ավելի ցայտուն լինել, քանի որ դա կարող է դավաճանված լինելու զգացում արթնացնել։ Ավելին, խաղաղ ցույցերի բռնի ճնշումը հաճախ բարոյական շոկի աղբյուր է դառնում։
Բարոյական շոկի ազդեցությունը ներկայացված է «ԱՄՆ-ում չծնվածները» ֆիլմում, որտեղ ProLife on Campus կազմակերպությունն այցելում է ամերիկյան համալսարանական քաղաքներ։ Այցելող խումբը, օգտագործելով աբորտների և դրանց իրականացման ընթացակարգերի վերաբերյալ չափազանց մեծ գրաֆիկական պատկերներ, փորձում է աբորտների դեմ իրենց գաղափարները տարածել համալսարանական քաղաքներում՝ թիրախավորելով երիտասարդներին, որոնք, իրենց կարծիքով, հատկապես հակված են դրան։ Նրանց կարծիքով իլյուստրատիվ պատկերները շատ արդյունավետ միջոց են՝ լույս սփռելու նրա վրա, թե ինչ է անում աբորտն անմեղ երեխաների հետ։ Ըստ իրենց կայքում հրապարակված հայտարարությունների, եթե հանրությունը տեղյակ չլինի այս ենթադրյալ անարդարության մասին, այն երբեք չի ավարտվի։ Խմբի կարգախոսն է. «Շահել սրտեր… փոխել մտքեր… և փրկել կյանքեր…»[7]։
Ըստ Բրայան Լոուի՝ բարոյական շոկը հատկապես հավանական է, երբ ինչ-որ մեկն արմատական շարժման գաղափարախոսության հետևորդ է և այդ շարժումն ընդունում է «պսևդո կրոնի» ձև[8]։
Ջասփերը բարոյական շոկի մասին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Բարոյական բողոքի արվեստը» աշխատության 5-րդ գլխում Ջասփերը բարոյական շոկը սահմանում է հետևյալ կերպ․ «Անսպասելի իրադարձություն կամ տեղեկատվություն, որը մարդու մոտ վրդովմունքի այնպիսի զգացում է առաջացնում, որը նրան դրդում է քաղաքական գործողությունների՝ անկախ մոբիլիզացիայի որոշ տեսություններում ընդգծված անձնական շփումների կամ առանց դրանց»[9]։ Օրինակ՝ անօրինական բանկային գործառնությունների մասին վավերագրական ֆիլմը կարող է անհատին դրդել ներգրավվել ֆինանսական բարեփոխումների գործում։ Բարոյական շոկից առաջացած մոտիվացիան իր բնույթով բարոյական է. այն գործում է նորմատիվային ուժի մակարդակում, որը դուրս է զուտ կոգնիտիվ կամ հուզական սահմաններից։
Այդուհանդերձ, կարևոր է նշել, որ որպեսզի բարոյական շոկը հանգեցնի բողոքի, այն պետք է ունենա բացահայտ կոգնիտիվ, բարոյական և զգացմունքային բաղադրիչ[10]։ Բարոյական շոկը բարոյական է այնքանով, որքանով դա առաջացնում է զայրույթի կամ վրդովմունքի զգացում, հուզական է այնքանով, որքանով վրդովմունքն ուղեկցվում է զայրույթով կամ հիասթափությամբ, և ճանաչողական է այնքանով, որքանով շոկը փոխանցվում է բառերի և խորհրդանիշների միջոցով։ Օրինակ՝ վերոհիշյալ վավերագրական ֆիլմն իր ուղերձը փոխանցելու համար օգտագործում է նմանատիպ ճանաչողական տեխնիկա, բայց այն նաև հիմնվում է հուզական գրավչության վրա և դրա արդյունքում բարոյական վրդովմունքն ուժեղանում է։
Բարոյական շոկը, որպես հայեցակարգ, հատկապես կարևոր է, քանի որ այն յուրահատուկ մոտիվացիոն գործոն է, որը դրդում է անհատներին բողոքել, և որը հեշտությամբ չի բացատրվում ռեսուրսների մոբիլիզացման և քաղաքական գործընթացների տեսություններում ընդգծված գործոններով, օրինակ՝ սոցիալական ցանցերով, նախկինում գոյություն ունեցող համոզմունքներով։ «Բարոյական բողոքի արվեստը» աշխատությունը ցույց է տալիս, որ պոտենցիալ ցուցարարները միշտ չէ, որ ճանաչում են մյուս ցուցարարներին և հաճախ նրանց համոզմունքները ծնվում են հենց այդ պահին։ Ուստի, Ջասփերի հայեցակարգը ներառում է բողոքի ցույցերին մասնակցելու մեկ այլ մեթոդ՝ ընդգծելով տվյալ իրադարձությունների նշանակությունը և դրանց սկզբնական ազդեցությունն անհատների գիտակցության բարձրացման վրա։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ James M. Jasper, The Art of Moral Protest (Chicago: University of Chicago Press, 1997).
- ↑ 2,0 2,1 Snow, David A., and Sarah Anne Soule. A Primer on Social Movements. New York, NY: W. W. Norton, 2010. Print.
- ↑ James M. Jasper and Jane Poulsen, "Recruiting Strangers and Friends: Moral Shocks and Social Networks in Animal Rights and Antinuclear Protest," Social Problems 42 (1995), pp. 493-512.
- ↑ Sharon Erikson Nepstad, Convictions of the Soul (New York: Oxford Univ. Press, 2004).
- ↑ Mark R. Warren, Fire in the Heart: How White Activists Embrace Racial Justice (New York: Oxford University Press, 2010).
- ↑ Deborah Gould, Moving Politics (Chicago: University of Chicago Press, 2009).
- ↑ ProLife on Campus." Pro Life On Campus - Pro Life on Campus. 2009. Web. 04 Dec. 2011. http://www.prolifeoncampus.com/home.
- ↑ Brian M. Lowe, Emerging Moral Vocabularies (Lanham, MD.: Rowman and Littlefield, 2006).
- ↑ The Art of Moral Protest, 106.
- ↑ The Art of Moral Protest, 180.