Անահիտա

Արդվիսուրա Անահիտա (ավեստերեն՝ Arədvī Sūrā Anāhitā), իրանական դիցաբանությունում ջրի և պտղաբերության աստվածուհի։ Հեթանոս աստվածություն զրադաշտականության մեջ։ Ավեստայում Արդվիսուրային է նվիրված առանձին հատված՝ Յաշտ V՝ Արդվիսուր-Յաշտ կամ Աբան Յաշտ^[1]։ Հնարավոր է աստվածուհու անունը Արդվի («խոնավություն») մշտապես ուղեկցվում է Սուրա «ուժեղ» և Անահիտա «անպիղծ» մակդիրների հետ։

Պատմությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անահիտան հին պարսկական ձևն է իրանական աստվածուհու, որը հայտնվում է առավել ընդհանուր և նախնական Արդվի Սուրա Անահիտա (Arədvī Sūrā Anāhitā) ձևով։ Արդվի Սուրա Անահիտան ջրի, պտղաբորության, բժշկության և իմաստության աստվածության ավեստերեն անունն է հնդիրանական դիցաբանությունում։ Անահիտայի պաշտամունքում միավորվել են Արդվի Սուրա Անահիտան և Անահիտի պաշտամունքները^[2]։

Արդվի Սուրա Անահիտան համապատասխանում է Արդվիշուր Անահիտին կամ Նաիդին միջին պարսկական և ժամանակակից պարսկական լեզուներում, ինչպես նաև Անահիտին հայերենում^[3]։ Արդվի Սուրա Անահիտի պաշտամունքը ծագել է Ք․ա․ IV դարում և շարունակվել մինչև չի ճնշվել հակապատկերապաշտական շարժմամբ Սասանյանների օրոք^[4]։ Դասական շրջանի անտիկ պատմիչները հիշատակում են կա՛մ Արդվի Սուրա Անահիտա կա՛մ Անահիտիս կա՛մ էլ ասոցացնում են հունահռոմեական պանթեոնի աստվածութթյունների հետ։

Արդվի Սուրա Անահիտայի պաշտամունքի հայտնիությունը սկսվել է Աքեմենյանների (Ք․ա 558—330) գահակալման տարիներին նրա՝ արևմտաիրանական աստվածուհի Անահիտի (հունական աղբյուրներում հայտնի է որպես Անահիտիս) նույանականացման հետևանքով^[5]։ Առաջին Աքեմենյան արքան, ով ընդունել է Անահիտային, եղել է Արտաքսերքսես II (Ք․ա 404—359)^[6]։

Աստղագիտության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անահիտան С կարգի աստերոիդ է, որը կոչվել է ի պատիվ Անահիտա աստվածուհու։ Բացահայտվել է 1887 թվականի հոկտեմբերի 8 -ին Քրիստիան Պետերսի կողմից Քլինտոնում՝ Նյու-Յորք^[7]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անահիտ

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Ардвисур-Яшт Արխիվացված 2010-08-30 Wayback Machine, другой перевод
↑ M. Boyce, M. L. Chaumont, C. Bier (1984 թ․ դեկտեմբերի 15). «ANĀHĪD» (անգլերեն). Iranica. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
«Anāhit(a)»—that is, the composite being born of the assimilation of Arədvī Sūrā Anāhitā and *Anāhiti…
↑ Boyce, Mary (1968), «Bībī Shahrbānū and the Lady of Pārs», Bulletin of the School of Oriental and African Studies, London: University of London, 30 (1): 30–44
↑ Boyce, 1975, էջ 454
↑ M. Boyce, M. L. Chaumont, C. Bier (1984 թ․ դեկտեմբերի 15). «ANĀHĪD» (անգլերեն). Iranica. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
Arədvī Sūrā’s striking growth in popularity seems to have begun in Achaemenid times, through her identification with the Western Iranian divinity *Anāhiti, known from Greek sources as Anaitis (see below).
↑ M. Boyce, M. L. Chaumont, C. Bier (1984 թ․ դեկտեմբերի 15). «ANĀHĪD» (անգլերեն). Iranica. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
The first Achaemenid king known publicly to have acknowledged «Anāhit(a)»—that is, the composite being born of the assimilation of Arədvī Sūrā Anāhitā and *Anāhiti—was Artaxerxes II (404—359 B.C.), who in inscriptions invoked her after Ahura Mazdā and Mithra, (qq.v.) and who also set up cult-statues in her honor (see further under Anaitis); and it was presumably after this that verses were composed and incorporated in Yašt 5 which apparently describe a temple statue (see Ābān Yašt). In these Arədvī Sūrā Anāhitā is invoked, not as the personification of a rushing river, but as a magnificently static being, richly arrayed in high-girt robe and jewel-encrusted mantle, with golden shoes and earrings, necklace, and crown.
↑ «Анагита». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անահիտա» հոդվածին։

[1] Ардвисур-Яшт Արխիվացված 2010-08-30 Wayback Machine, другой перевод

[2] M. Boyce, M. L. Chaumont, C. Bier (1984 թ․ դեկտեմբերի 15). «ANĀHĪD» (անգլերեն). Iranica. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
«Anāhit(a)»—that is, the composite being born of the assimilation of Arədvī Sūrā Anāhitā and *Anāhiti…

[3] Boyce, Mary (1968), «Bībī Shahrbānū and the Lady of Pārs», Bulletin of the School of Oriental and African Studies, London: University of London, 30 (1): 30–44

[Boyce—1975——454-4] Boyce, 1975, էջ 454

[5] M. Boyce, M. L. Chaumont, C. Bier (1984 թ․ դեկտեմբերի 15). «ANĀHĪD» (անգլերեն). Iranica. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
Arədvī Sūrā’s striking growth in popularity seems to have begun in Achaemenid times, through her identification with the Western Iranian divinity *Anāhiti, known from Greek sources as Anaitis (see below).

[6] M. Boyce, M. L. Chaumont, C. Bier (1984 թ․ դեկտեմբերի 15). «ANĀHĪD» (անգլերեն). Iranica. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
The first Achaemenid king known publicly to have acknowledged «Anāhit(a)»—that is, the composite being born of the assimilation of Arədvī Sūrā Anāhitā and *Anāhiti—was Artaxerxes II (404—359 B.C.), who in inscriptions invoked her after Ahura Mazdā and Mithra, (qq.v.) and who also set up cult-statues in her honor (see further under Anaitis); and it was presumably after this that verses were composed and incorporated in Yašt 5 which apparently describe a temple statue (see Ābān Yašt). In these Arədvī Sūrā Anāhitā is invoked, not as the personification of a rushing river, but as a magnificently static being, richly arrayed in high-girt robe and jewel-encrusted mantle, with golden shoes and earrings, necklace, and crown.

[7] «Анагита». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]