Ֆանագորիայի ապստամբություն
| Ֆանագորիայի ապստամբություն | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Երրորդ Միհրդատյան պատերազմ | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| Հակառակորդներ | |||||||||||
| Բոսպորյան թագավորություն | Ֆանագորիացիներ | ||||||||||
| Հրամանատարներ | |||||||||||
| Միհրդատ VI | Կաստոր | ||||||||||
Ֆանագորիայի ապստամբություն (մ․թ․ա․ 63 թվական), Ֆանագորիա քաղաքի բնակիչների ապստամբությունը Միհրդատ VI թագավորի դեմ։
Իրադարձությունների ընթացք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մ․թ.ա. 65 թ. աշնանը Միհրդատը ժամանել է Բոսֆոր, որտեղ գրավել է Պանտիկապեյը, իսկ նրա «խմբապետները» դեռևս մ.թ.ա. 70-ին զբաղվել են Միհրդատից նահանջած այլ բոսֆորյան քաղաքների հպատակությամբ։ Թագավորը խաղաղության առաջարկներով բանագնացներ ուղարկեց հռոմեացի հրամանատար Պոմպեոսի մոտ, բայց նա կրկին պահանջեց անվերապահ հանձնվել։ Միհրդատը լայնածավալ նախապատրաստություններ սկսեց Հռոմի դեմ նոր արշավանքի համար։ Ընդօրինակելով Հաննիբալին՝ թագավորը հույս ուներ ներխուժել Իտալիա իր դաշնակիցների՝ սարմատների, դակերի և գալերի հողերով՝ հռոմեացիներին հաղթելու համար ճանապարհին նրանցից հավաքագրելով հսկայական բանակ։ Այնուամենայնիվ, Բոսֆորի գյուղատնտեսությունը, արհեստը և առևտուրը դժվարություններ են ունեցել հռոմեացիների կողմից կազմակերպված Բոսֆորի ծովային շրջափակման պատճառով[1]։
Մ.թ.ա. 63 թվականին Միհրդատը կազմեց երեսունվեց հազարանոց բանակ։ Սակայն բոսֆորացիներն ու Միհրդատի վետերանները չցանկացան շարունակել պատերազմը և երկար երթը դեպի Իտալիա։ Ամրապնդելով իր իշխանությունը և ապահովելով հարկերի անխոչընդոտ հավաքագրումը՝ Միհրդատը սկսեց մեծացնել բոսֆորյան քաղաքների կայազորները։ Այս նպատակով մ.թ.ա. 63 թվականի գարնանը լրացուցիչ ջոկատ է ուղարկվել Ֆանագորիա ամրոց (տեղակայված է Ֆոնտալովսկի ավանում)։ Այս ջոկատում, որը ղեկավարում էր ներքինի Տրիֆոնը, ընդգրկված էին Միհրդատի 4 որդիներն ու 2 դուստրերը (ջոկատի հետ ուղարկվել էր, ըստ երևույթին, փորձ ձեռք բերելու համար)։ Այն բանից հետո, երբ Միհրդատի նշված երեխաների հետ ստորաբաժանումը գրավեց Ֆանագորիայի մոտակայքում գտնվող ամրոցը, Տրիֆոնը փորձեց մտնել հենց Ֆանագորիա։ Բայց Ֆանագորիացի Կաստորը, որին նախկինում մարմնապես վիրավորել էր Տրիֆոնը, հարձակվեց նրա վրա և սպանեց նրան, իսկ հետո սկսեց կոչ անել Ֆանագորիացիներին վերադարձնել քաղաքին ազատությունը։ Ֆանագորիացիները պաշարել են ամրոցը Միհրդատի երեխաների հետ և, որպեսզի ստիպեն նրանց հանձնվել, այրել են ամրոցի պատերը ծածկող ծառերը։ Պաշարումից ու կրակից վախեցած թագավորի զավակները՝ Արտաֆեռնեսը, Դարեհը, Քսերքսեսը, Օքսատերը և Եվպատրան հանձնվեցին ֆանագորիացիներին, իսկ ֆանագորիացիները հետագայում նրանց հանձնեցին հռոմեացիներին[2]։ Սակայն Միhրդատի դուստրերից մեկը՝ Կլեոպատրան, մնաց պաշարված Ֆանագորիայի ամրոցում և դիմադրություն ցույց տվեց ֆանագորիացիներին, մինչև նրան հաջողվեց տեղափոխվել նավի վրա (քանի որ Ֆանագորիայի ամրոցի հարավային պատը գտնվում էր Կորոկոնդամի լճի ջրերի ափին, ուստի հրդեհի ազդեցության տակ չէր), որը ներառված էր Միհրդատի կողմից Կլեոպատրային փրկելու համար ուղարկված բիրեմների նավատորմի մեջ[3]։
Միհրդատի դեմ ապստամբած Ֆանագորիայի օրինակին հետեւեցին բոսֆորյան այլ քաղաքներ, որոնք աջակցեցին թագավորական զորքի ապստամբությանը Ֆարնակի (Միհրդատի որդի) գլխավորությամբ, ինչը հանգեցրեց Միհրդատի մահվան։
Հնագիտական պեղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆանագորիական ամրոցը, որի մասին խոսվում է Ապպիանոսի պատմության մեջ մ.թ.ա. 63 թվականի Ֆանագորիական ապստամբության մասին, դա «Գարկուշի մարտկոց»-ն է (4 անկյունային և 2 դարպասային աշտարակներով, ընդհանուր պահպանված մոտ 0,7 հա տարածքով, չնայած այն բանին, որ «նրա հարավային կողմն արդեն ընկել է ծովը»[4]), որը գտնվում է Փանագորիա հնագույն բնակավայրի կողքին (սխալմամբ կոչվում է Պատրեուս), տեղակայված է Գարկուշի արվարձանում[5]։ Գարկուշի մարտկոցը (Ֆանագորիայի ամրոց) եղել է մ.թ.ա. 63 թվականի հրդեհի մեջ, ինչի մասին վկայում է 1950 թվականին[6] այդ ամրոցի հրդեհի շերտից հայտնաբերված մետաղադրամների դրամապանակի ամսաթիվը[7]։
2013 թվականի օգոստոսին Հերմոնասում ռուս հնագետների կողմից իրականացված պեղումների ժամանակ (որը գտնվում է Սեննա կայարանի մոտ և որը սխալմամբ կոչվում է Ֆանագորիա[5]) Ակրոպոլի տեղում հայտնաբերվել են մ.թ.ա. 90-ական թվականների երկրորդ կեսի հրդեհի հետքեր, ինչի մասին վկայում են դրամապանակները և դրանց առանձին գտածոները, որոնք հայտնաբերվել են հրդեհի շերտում։ Սեննայի (այսինքն՝ Հերմոնասի) մոտակայքում չկա որևէ ամրոց, որը կարող էր համապատասխանել Ապպիանոսի պատմությանը մ.թ.ա. 63 թվականի Ֆանագորյան ապստամբությանը։
Սեննայի (այսինքն՝ Հերմոնասայի) մոտ գտնվող քաղաքի ջրհեղեղի վայրում հայտնաբերվել է որպես շինարարական քար օգտագործված գերեզմանատախտակի մարմարե հիմք, որը նվիրված է Հիպսիկրատիայի թագավորի հարսնացուի արձանին, ով զոհվել է մ.թ.ա. 65-64 թվականներին Բոսֆորի քաղաքների Միհրդատի «պարագլուխների» հրամանատարության ներքո։ Հիպսիկրատիայի գերեզմանաքարը ոչ մի կապ չունի Միհրդատի դեմ մ.թ.ա. 63 թվականի Ֆանագորիական ապստամբության հետ, քանի որ թագավորը չէր հասցնի այդ ապստամբության հետեւանքով այդ գերեզմանաքարը ոչ կառուցել, ոչ էլ դնել իր դեմ ապստամբած Ֆանագորիայում։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Гёрц К. К. 1870. Археологическая топография Таманского полуострова // Труды Московского археологического общества. II. Москва: Синодальная типография.
- Крушкол Ю. С. 1952. Монеты с монограммами из Патрейского клада 1950 г. // Вестник Древней истории (3), 137—147.
- Зубарев В. Г. 1999. Азиатский Боспор (Таманский полуостров) по данным античной письменной традиции // Древности Боспора, 2, 123—145.
- Зубарев В. Г. 2005. Историческая география Северного Причерноморья по данным античной письменной традиции. Москва: Языки славянской культуры.
- Молев Е. А. Властитель Понта. Монография. — Нижний Новгород: ННГУ, 1995. — 195 с. — ISBN 5-86-218273-X
- Наумов Л. Митридатовы войны. — М.: Волшебный фонарь, 2010. — 512 с. — ISBN 978-5-903505-38-8
- Паромов Я. М. 1993. Археолого-топографический план Патрея. // Паромов Я. М. (ред.). — Боспорский сборник, 3. Москва: Динамит, 136—162.