Փհրա Մե Թհորանի

Փհրա Մե Թհորանի;
Տեսակ	աստվածուհի և մայր աստվածուհի
Դիցաբանություն	բուդդայականություն
Սեռ	իգական
	Phra Mae Thorani Վիքիպահեստում

Վասունդհարա կամ Դհարանի, խթոնյան աստվածուհի է Հարավարևելյան Ասիայի բուդդայական դիցաբանությունից։ Նմանատիպ երկրային աստվածությունների թվում են՝ Փրիթհիվին, Քսիթին և Դհարանին։

Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամբողջ Հարավարևելյան Ասիայում այն հայտնի է տարբեր անվանումներով։ Քհմերերենում այն հայտնի է Նանգ Քոնգհենգ անունով (քհմեր.՝ គង្ហីង, գրակ.՝ Տիկին արքայադուստր)^[1] կամ որպես Փրահ Թհորանի (ព្រះធរណី)^[2]։ Բիրմայերենում այն հայտնի է որպես Վաթհոնդարե կամ Վաթհոնդարա և տարբեր կերպ թարգմանվում է որպես Վաթհունդարի, Վաթհունդայե, Վասունդարի և այլն^[1]։ Թայերեն և թայերենի այլ լեզուներով այն հայտնի է որպես Թհորանի (փալիերենից՝ դհարանի, գրակ.՝ երկիր)^[3] տարբեր անվանումներով, այդ թվում՝ Նանգ Թհորանին, Մեյ Թորանին և Փհրա Մե Թհորանի^[1]։

Պատկերաբանություն և խորհրդանիշեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փհրա Մե Թհորանիի պատկերները տարածված են Բիրմայի, Կամբոջայի, Թաիլանդի և Լաոսի սրբավայրերում և բուդդիստական տաճարներում։ Բուդդայական առասպելների համաձայն, Փհրա Մե Թհորանին անձնավորված է որպես մի երիտասարդ կին, որն իր մազերից քամում էր սառը ջրերը Մառա դևին խեղդելու համար, որն ուղարկվել էր գայթակղելու Բուդդային, երբ նա մեդիտացիայով էր զբաղված Բոդհիի ծառի տակ։

Բոդհիսատվան նստած էր Բոդհիի ծառի տակ իր գահի վրա մեդիտացիայով զբաղված, Մառան, չար դևը, նախանձում էր և ուզում էր նրան արգելել հասնելու լուսավորությանը։ Իր մարտիկների, վայրի կենդանիների և դուստրերի օգնությամբ նա փորձում էր գահից հեռացնել Բոդհիսատվային։ Բոլոր աստվածները սարսափում են և փախչում, թողնելով Բոդհիսատվային մենակ՝ Մառայի մարտահրավերը դիմագրավելու համար։ Բոդհիսատվան իր աջ ձեռքը մեկնեց և շոշափեց երկիրը՝ կանչելով նրան իրեն վկա։ Գեղեցկուհու տեսքով երկրային աստվածությունը բարձրացավ գահի տակից և հաստատեց բոդհիսատվայի գահը գրավելու իրավունքը։ Նա քամեց իր երկար մազերը, և այնտեղ հավաքված ջրերը, որոնք հավաքվել էին դարեր շարունակ Բուդդայի անթիվ նվիրաբերված գրքերի հեղումներից, վերածվեցին ջրհեղեղի։ Ջրհեղեղը հեռացրեց Մառային և նրա զորքին, և բոդհիսատվան ազատվեց լուսավորությանը հասնելու համար։

- Հարավարևելյան Ասիայում բուդդայական երկրային աստվածության պատմության և մշակույթի ուսումնասիրություն^[4]

Տաճարային որմնանկարներում Փհրա Մե Թհորանին հաճախ պատկերված է Բուդդայի հետ մուդրայում, որը հայտնի է որպես երկրի վկայակոչություն։ Նրա երկար մազերից թափվող ջրերը հեղեղում են Մառայի զորքերը և խորհրդանշում են բոդհիսատվայի վեհանձնության կատարելության ջուրը (դանա պարամի)։

Երկրի վկայակոչում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լաոսում և Թաիլանդում Գաուտամա Բուդդայի պատկերագրության մեջ «երկրին դիպչելը» մուդրան (Մարավիջայի դիրքորոշում) վերաբերում է Բուդդայի կողմից երկիրը մատնանշելուն՝ Երկրագունդը վկայակոչելու համար, որպեսզի օգնության ձեռք մեկնի լուսավորություն ստանալու, ականատես լինելով իր անցյալի լավ գործերին^[5]։

Բուդդայական ջրի ազատագրում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բիրմայի բուդդիզմում ջրային արարողությունը (yay zet cha), որը ներառում է բաժակից ջուրը սկահակի մեջ լցնելը, կաթիլ առ կաթիլով, եզրափակելով բուդդայական արարողությունների մեծ մասը, ներառյալ՝ նվիրատվության տոնակատարությունները և խնջույքները։ Այս արարողակարգային ձոնումն արվում է,
որ կուտակված արժանիքները բոլոր այլ կենդանի էակների հետ կիսեն գոյության բոլոր 31 հարթություններում^[6]։ Մինչ ջուրը թափվում է, հավատքի խոստովանությունը, որը կոչվում է hsu taung imaya dhammanu, ասմունքվում և առաջնորդվում է վանականների կողմից^[7]։ Այնուհետև, պատվանշանները բաշխվում են նվիրատուների կողմից, որը կոչվում է ahmya wei, ասելով Ahmya ahmya ahmya yu daw mu gya ba gon օրենքը երեք անգամ, լսարան thadu պատասխանով, պալիերեն՝ «լավ լինի»։ Երկրային աստվածուհին, որը բիրմայերենում հայտնի է Վաթհոնդարա կամ Վաթհոնդարե անուններով, կանչվում է ականատես լինելու այդ արժանի գործերին^[7]։ Դրանից հետո ազատագրված ջուրը թափվում է դրսում գտնվող հողի վրա, ջուրը աստվածուհուն վերադարձնելու համար։

Ժամանակակից օգտագործում որպես խորհրդանիշ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փհրա Մե Թհորանին պատկերված է հետևյալ պատկերանիշերի վրա՝

Բանգկոկի մետրոպոլիտենի ջրային տնտեսության մարմնի պատկերանիշի,
Դեմոկրատական կուսակցության (Թաիլանդ) պատկերանիշի, ընդգծելու համար Թաիլանդի համար երկրի և ջրի կարևորությունը՝ պալիերեն sachamwe amatta wacha (ส จฺ จํ เว อม ตา วาจา) «ճշմարտությունն իսկապես անհերքելի խոսք է» ասացվածքի հետ միասին, կուսակցության արժեքները խորհրդանշելու համար^[8]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փհոսոփ

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Guthrie, էջ 2
↑ Headley, Robert K. (1977). Cambodian-English Dictionary. Catholic University Press.
↑ Turner, 2006, էջ 385
↑ Guthrie, 2004, էջ 1
↑ Cooler, 2009
↑ Spiro, Melford E. (1996). Burmese supernaturalism. Transaction Publishers. էջեր 44–47. ISBN 978-1-56000-882-8.
↑ ^7,0 ^7,1 Spiro, Melford E. (1982). Buddhism and society: a great tradition and its Burmese vicissitudes. University of California Press. էջեր 213–214. ISBN 978-0-520-04672-6.
↑ Guthrie, 2004, էջ 175

Մատենագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Cate, Sandra (2003). Making Merit, Making Art: A Thai Temple in Wimbledon. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-2357-3.
Cooler, Dr. Richard M. (2009). «The Enlightened Buddha». The art and culture of Burma, Chapter III The Pagan period : Burma's classic age - 11th To 14th centuries, Part 4 D. Sculpture, 2. A thematic discussion of iconography and meaning. SEAsite, Center for Southeast Asian Studies, Northern Illinois University. Արխիվացված է օրիգինալից (Illustrated study guide) 2012 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 20-ին.
Guthrie, Elizabeth (2004), «A Study of the History and Cult of the Buddhist Earth Deity in Mainland Southeast Asia», Thesis submitted in partial fulfillment of the requirements for the Degree of PhD in Religious Studies at the University of Canterbury, University of Canterbury, Christchurch, New Zealand, էջ 2 {{citation}}: Invalid |ref=harv (օգնություն)
Holt, John (2009). Spirits of the Place: Buddhism and Lao Religious Culture. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-3327-5.
Marshall (2005). Gods, Goddesses, and Mythology. Marshall Cavendish. ISBN 978-0-7614-7563-7.
Mishra, P. K. (1999 թ․ հունվարի 1). Studies in Hindu and Buddhist Art. Abhinav Publications. ISBN 978-81-7017-368-7.
Roveda, Vittorio (2005). Images of the Gods: Khmer Mythology in Cambodia, Thailand and Laos. River Books. ISBN 978-974-9863-03-9.
Stratton, Carol (2004). Buddhist Sculpture of Northern Thailand. Serindia Publications, Inc. ISBN 978-1-932476-09-5.
Swearer, Donald K. (1995 թ․ հունվարի 1). The Buddhist World of Southeast Asia. SUNY Press. ISBN 978-1-4384-2165-0.
Terwiel, B. J. (1994). Monks and magic: an analysis of religious ceremonies in central Thailand. White Lotus.
Turner, Sir Ralph Lilley; Dorothy Rivers Turner (2006) [1962]. A comparative dictionary of the Indo-Aryan languages (Accompanied by three supplementary volumes: indexes, compiled by Dorothy Rivers Turner: 1969. – Phonetic analysis: 1971. – Addenda et corrigenda: 1985. ed.). London: Oxford University Press. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 4-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Փհրա Մե Թհորանի կատեգորիայում։

[Guthrie———2-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Guthrie, էջ 2

[2] Headley, Robert K. (1977). Cambodian-English Dictionary. Catholic University Press.

[Turner—2006——385-3] Turner, 2006, էջ 385

[Guthrie—2004——1-4] Guthrie, 2004, էջ 1

[Cooler—2009——-5] Cooler, 2009

[6] Spiro, Melford E. (1996). Burmese supernaturalism. Transaction Publishers. էջեր 44–47. ISBN 978-1-56000-882-8.

[spi-7] 7,0 ^7,1 Spiro, Melford E. (1982). Buddhism and society: a great tradition and its Burmese vicissitudes. University of California Press. էջեր 213–214. ISBN 978-0-520-04672-6.

[Guthrie—2004——175-8] Guthrie, 2004, էջ 175

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]