Վյետրենիցա
| Վյետրենիցա | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | ռելիեֆի ձև և էքսկուրսիոն անձավ |
| Երկիր |  Բոսնիա և Հերցեգովինա |
| Վարչատարածք | Zavala? |
| Մասն է | Protected landscape Vjetrenica - Popovo polje? |
| ԲԾՄ | 286 մետր[1] |
 | |
 | |
Վյետրենիցա կամ Քամու քարայր (սերբ.՝ Вјетреница, արտասանվում է [ʋjɛtrɛ̌nitsa], այսինքն՝ «քամու քարանձավ» կամ «փչվող փոս») Բոսնիա և Հերցեգովինայի ամենամեծ քարանձավն է և աշխարհի ամենակենսաբազմազան քարանձավը։ Մտնում է Դինարյան բարձրավանդակի մեջ, որը հայտնի է իր կարստային և քարանձավածին ընդերքով։ Քարանձավը գտնվում է Բոսնիա և Հերցեգովինայի Դաշնության Հերցեգովինա-Ներետվա շրջանում՝ Ռավնո քաղաքի Պոպովո դաշտում։
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վյետրենիցան գտնվում է Պոպովո դաշտում (արտասանվում է [pɔ̌pɔʋɔ pɔ̂ʎɛ], նշանակում է «քահանայի դաշտ», որտեղ polje նշանակում է կարստային հարթավայր), որն ինքնին գտնվում է Բոսնիա և Հերցեգովինայի ամենահարավային շրջաններում՝ Արևմտյան Հերցեգովինայում, Ադրիատիկ ծովի ափին մոտ։ Նրա մուտքը Զավալա գյուղի մոտ է, արևմուտքում՝ դաշտի հարավարևմտյան մասում։ Տարվա տաք շրջաններին նրա մուտքից փչում է սառը օդի ուժեղ հոսանք, որն արտասովոր է քարքարոտ, տաք և անջուր տեղանքի մեջտեղում։
Պոպովո դաշտը Բոսնիա և Հերցեգովինայի և աշխարհի ամենամեծ կարստային հարթավայրերից մեկն է, որը հայտնի է իր բազմաթիվ կարստային երևույթներով և առանձնահատկություններով, և հատկապես իր Տրեբիշնիցա գետով, որը հոսում է դաշտի կենտրոնական մասով որպես ամենամեծ «անհետացող» գետը, ինչպես նաև Վյետրենիցա քարանձավային համակարգը, որը գտնվում է հովտի արևմուտքում՝ հարավարևմտյան հատվածում։
Քարանձավը հետազոտվել և նկարագրվել է 7014 մ ընդհանուր հեռավորության վրա. գլխավոր ալիքը մոտ 2,47 կմ երկարություն ունի։ Այն ձգվում է Պոպովո դաշտի եզրից դեպի հարավ, և տեղանքի վերլուծության հիման վրա երկրաբանները կանխատեսել են, որ Վյետրենիցան կարող է ձգվել դեպի Ադրիատիկ ծով՝ Խորվաթիայի Հանրապետությունում՝ նրա սահմանից 15–20 կմ հեռավորության վրա։ Հիդրոլոգիական փաստարկների հետ մեկտեղ, այս ենթադրությունը հաստատում է նաև Վյետրենիցայի «անբնական» վերջը քարե բլոկների հսկայական կույտի տեսքով, որոնք ընկել են ներս։
Վյետրենիցան աշխարհի ամենահարուստ քարանձավն է ստորգետնյա կենսաբազմազանությամբ. ավելի քան երկու հարյուր տարբեր տեսակների մեջ գրանցված են նրանում, գրեթե հարյուրը անձավաբնակ կենդանիներ են, նրանցից շատերը խիստ էնդեմիկ են, 15-ը՝ ստենոէնդեմիկ, և մոտ 37-ը հայտնաբերվել են առաջին անգամ հենց այստեղ[2]։ Նրանում հայտնաբերվել են ութ քարացած կենդանիների մնացորդներ, որոնցից ամենամեծը քարանձավային արջն է (Carnivoria, Ursus spelacus) և ընձառյուծի մեկ ամբողջական կմախք (Carnivoria, Panthera pardus):
Տարվա տաք եղանակներին քարանձավի մուտքից սառը օդ է փչում։ Կան մի քանի մշտական և ժամանակավոր առուներ և լճեր, որոնցից ամենամեծը մոտ 180 մ երկարություն ունի։ Քարանձավի ներսում բազմաթիվ հոսքաքարեր, կասկադներ և ժայռագոյացման այլ ձևեր կան։ Քարանձավի մուտքի ժայռերի վրա կան երկու փորագրված քարեր, որոնք բնորոշ են տարածաշրջանի միջնադարյան տապանաքարերին։ Գիտական առումով Վյետրենիցան եղել է բազմաթիվ հետազոտությունների տարբեր ձևերի վայր, որոնք կարող են հետագծվել մինչև 16-րդ դարը։ Պլինիոս Ավագն իր «Historia naturalis» աշխատության մեջ նշում է մի անանուն քարանձավ, որտեղից ուժեղ մրրիկ է փչում, և նա իրականում նկատի ուներ Վյետրենիցան։ Այն այցելել են հազարավոր զբոսաշրջիկներ մինչև 1991 թվականը, երբ մարտական գործողությունների ժամանակ ոչնչացվել է զբոսաշրջային ենթակառուցվածքը։
Բնական և ճարտարապետական համալիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գտնվելով Ռավնո համայնքի Պոպովո դաշտում, Զավալա գյուղն իր հին ճարտարապետությամբ և քարաշենությամբ, Վյետրենիցա քարանձավի հետ միասին կազմում են բնական և ճարտարապետական համույթը, որը պահպանվում է որպես Բոսնիա և Հերցեգովինայի ազգային հուշարձան և որպես այդպիսին՝ այն տեղադրված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի նախնական ցանկում[3][4]։
Վյետրենիցա քարանձավը համարվում է ամենահարուստ քարանձավային կենդանական աշխարհը՝ էնդեմիզմի ամենաբարձր մակարդակով[2]։ Վյետրենիցա քարանձավը նաև համբավ է ձեռք բերել ամբողջ աշխարհի երկրաբանական և կենսաբանական գիտական համայնքներում, ինչպես նաև ողջ երկրի և աշխարհի շրջակա միջավայրի համայնքներում իր վտանգված և անորոշ ապագայի պատճառով, որը պայմանավորված է ոչ պրոֆեսիոնալ կառավարման և պետական և հատկապես տեղական մակարդակով անորոշ կարգավիճակով։
Չնայած բոլոր անհաջողություններին, Բոսնիա և Հերցեգովինայի կառավարությունը, թեև դանդաղորեն, առաջադրեց Վյետերնիցային (Զավալա գյուղի հետ) ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի նախնական ցանկում[5]՝ հստակորեն արտահայտելով քարանձավը և նրա կենսաբազմազանությունը պաշտպանելու և, ի վերջո, այն ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ում գրանցելու մտադրությունը[2][6]։
Քարանձավի հանրաճանաչության ծրագիրը ներառում էր ինտերնետային կայքի ստեղծում և բնության հուշարձանի մասին տեղեկության հասանելիության ապահովում, որից հետո Վյետրենիցայում մեկնարկեցին մշակութային հանդիպումներ, տպագրվեցին հուշադրամներ, նկարահանվեցին չորս դրվագներով երկու վավերագրական ֆիլմեր։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ GeoNames — 2005.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 «Vjetrenica (official page)». vjetrenica.com/. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 10-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 4-ին.
- ↑ «Zavala graditeljska cjelina». Commission to preserve national monuments. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 4-ին.
- ↑ «Pećina Vjetrenica u Zavali». Commission to preserve national monuments. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 4-ին.
- ↑ «Vjetrenica cave». UNESCO World Heritage Convention.
- ↑ «Vjetrenica Cave (Tentative List)». UNESCO. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 4-ին.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վյետրենիցա» հոդվածին։ |
|
