Հոգեկան վիճակներ
Հոգեկան վիճակներ, տևական ժամանակահատվածում հոգեկան պրոցեսների ընթացքը և նրա համեմատական կայունությունը, հոգեկան բաղադրիչների միջև փոխադարձ ամբողջականությունը։ Հոգեկան վիճակները հարաբերականորեն կայուն, ոչ ինտենսիվ և ցածր շարժունակությամբ օժտված հոգեկան երևույթներ են։ Սակայն մեծ մասամբ այդ արտաքին և ներքին պատճառները չեն գիտակցվում կամ գիտակցվում են մասամբ, և անհատը գիտակցում է միայն տվյալ վիճակը։
Հոգեվիճակը կարող է լինել գրգռված, ճնշված, ծույլ, գործուն և այլն։ Այդ բնորոշումները կարող են վերաբերել մտավոր, հուզական և գործնական ակտիվությանը։ Հոգեվիճակներ են՝ սթրեսը, խռովահույզը կամ անհանգիստ վիճակը, ֆրուստրացիան, ոգեշնչվածությունը, շփոթվածությունը, որոշակի գործունեության համար ներքին պատրաստականության վիճակը, հագեցվածությունը, սպասման վիճակ ը, լքվածության զգացումը, հանգիստ հայեցական վիճակը և այլն։ Հոգեվիճակները լինում են՝ անհատական և խմբային, մասնավորապես՝ զանգվածային (օրինակ, խուճապի վիճակը)։
Հոգեկան վիճակների մեկնաբանությունը փիլիսոփայության մեջ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մ.թ.ա. 4-րդ դարում Հերակլիտը նշել է, որ «վիճակ» բառը վկայում է կայունություն և հարատևություն։ Միևնույն ժամանակ նա նշել է հոգեկան վիճակների դինամիկության, պրոցեսային բնույթի մասին և ավելացրել, որ «հոգու վիճակը» կարող է անցում կատարել մի որակից մեկ այլ որակի։ Հին հելլենիստական ժամանակաշրջանի ներկայացուցիչներից Ալկմեոնը, Էմպեդոկլեսը, Դեմոկրիտը և այլք գտնում էին, որ հոգեկան վիճակը՝ որպես մարդու հոգու վիճակ, պայմանավորված է արտաքին և ներքին գործոններով։ Իսկ Սոկրատեսը, Պլատոնը և նրանց հետևորդները գտնում էին, որ մարդու հոգու վիճակը ինդետերմինացված է։
Հին ժամանակների բժիշկ և փիլիսոփա Հիպոկրատը նշում է, որ պաթոլոգիկ պրոցեսներ՝ այդ թվում նաև հոգեկանի պաթոլոգիկ վիճակը, պաշտպանական ռեակցիա է, որն ունի առաջնային նորմալ վիճակին անցնելու և կորցրած հավասա-րակշռությունը վերականգնելու ֆունկցիա։
Առավել ճշգրիտ հոգեկան վիճակները ներկայացրել է Արիստոտելը։ Նա գտնում էր, որ հոգեկան վիճակները հոգու առանձնահատուկ վիճակներ են, որոնք ձևավորվում են արտաքին ազդեցություններով։ Ավիցենան և Դեկարտը գտնում էին, որ հույզերը կապված են մարմնական փոփոխությունների հետ։ Նրանք նշում էին նաև մարդու հոգեկան վիճակների և մարմնական հիվանդությունների միջև կապը։
Հոգեկան վիճակների հատկությունները
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Ամբողջականություն։ Տվյալ հատկությունը դրսևորվում է նրանում, որ այս կամ այն վիճակն արտացոլում է հոգեկան բոլոր բաղադրիչների միջև կապը և բնութագրում ողջ հոգեկան գործընթացը ժամանակի որոշակի պահին։
- Շարժունակություն։ Հոգեկան վիճակները փոխվում են ժամանակի ընթացքում։ Դրանք ունեն սկիզբ, զարգացում, ընթացք։
- Հակադրություն։ Յուրաքանչյուր հոգեկան վիճակ ունի իր հակադիր վիճակը։ Օրինակ՝ հետաքրքրվածություն-անտարբերություն, առույգություն-պասիվություն, ֆրուստրացիա-տոլերանտություն և այլն։
- Համեմատաբար կայուն։ Հոգեկան վիճակների դինամիկությունն արտահայտվում է բավականին փոքր աստիճանով, քան հոգեկան պրոցեսների դինամիկան։
Հոգեկան վիճակների դասակարգումը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մարդու հոգեկան վիճակները կարելի է բաժանել 3 մեծ խմբի՝
- տիպիկ-դրական (ստենիկ) վիճակներ
- տիպիկ-ժխտական(աստենիկ) վիճակներ
- մասնավոր վիճակներ[1]
Տիպիկ-դրական վիճակներից կարելի է առանձնացնել մարդու առօրյա կյանքին և գործունեության որոշակի տիպին վերաբերող վիճակներ։ Առօրյա կյանքին վերաբերող տիպիկ-դրական վիճակներից են ուրախությունը, երջանկությունը, սերը, որոնք արտահայտված են բավականին վառ նկարագրով։ Ուսուցողական կամ պրոֆեսիոնալ գործունեության մեջ առանձնացնում են հետաքրքրասիրությունը, ստեղծագործական ներշնչանքը, վճռականությունը և այլն։ Հետաքրքրասիրության վիճակը ստեղծում է մոտիվացիա գործունեությունը հաջող իրականացնելու համար։ Ստեղծագործական ոգեշնչման վիճակն իրենից ներկայացնում է ինտելեկտուալ և հուզական բաղադրիչների բարդ կոմպլեքս։ Այն պայմանավորում է գործունեության առարկայի նկատմամբ կենտրոնացումը, սուբյեկտիվ ակտիվությունը, ընկալումը, մտածողությունը։ Վճռականությունը հասկացվում է որպես որոշման ընդունման և դրա իրագործման պատրաստակամություն։ Տիպիկ-ժխտական հոգեկան վիճակներին համապատասխանում են սթրեսը, լարվածությունը, ֆրուստացիան։ Սթրեսն առավել շատ դիտարկվում է հոգեկանի հուզական դաշտում։ Եթե շեշտը դրվում է հուզական սթրես վրա, ապա այս դեպքում սթրեսը հասկացվում է որպես բացասական ազդեցությունների ռեակցիա։ Ֆրուստրացիան բացասական հուզական վիճակների ապրումն է, երբ պահանջմունքները բավարարելիս սուբյեկտը հանդիպում է անսպասելի արգելքների։ Ֆրուստրիացիայի տիպիկ ռեակցիաներից են ագրեսիան, ֆիքսացիան, դեպրեսիան և այլն։ Լարված վիճակները ևս բացասական վիճակներ են, որոնք ծագում են անձի համար դժվարին իրավիճակներում.
- Սուբյեկտը չի տիրապետում որոշակի ինֆորմացիայի, որպեսզի կարողանա որոշում ընդունել և կառուցել իր վարքի մոդելը։
- Մարդը գտնվում է այնպիսի վիճակում, որը առաջացնում է հակասական հույզեր։
- Մարդն իրականացնում է բարդ գործունեություն՝ առավելագույնս իրացնելով իր հնարավորությունները;
Մասնավոր հոգեկան վիճակներից են քնի–արթնության, գիտակցության փոփոխվող վիճակները և այլն։
Հոգեկան վիճակների տեսակները
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- երկարատև վիճակ (տարի, ամիս)։
- արճատև վիճակ՝ ժամեր, րոպեներ, վայրկյաններ։
- Անձնային և իրավիճակային վիճակ։ Առաջին հերթին, արտացոլում են մարդու անհատական հատկությունները, երկրորդ՝ իրավիճակային առանձնահատկությունները։
- Ավելի խորքային և ավելի մակերեսային վիճակներ՝ կախված մարդու ապրումների ուժի ազդեցությունից և մարդու վարքից՝։
- Դրական և բացասական վիճակներ՝ համաձայն մարդու գործունեությանը։
- Շատ կամ քիչ գիտակցված վիճակներ։ Օրինակ՝ ցրվածությունն ավելի շատ ոչ գիտակցական հոգեկան վիճակ է, իսկ որոշման ընդունումը՝ գիտակցական։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Дмитриева Н. Ю.‚ Общая психология‚ Москва‚ 2007г.‚ 75с
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- П.А.Сорокун. Основы психологии։ Псков, ПГПУ, 2005 (ռուս.)
- Նալչաջյան Ա․ Ա․ (1984 թ.). Հոգեբանական բառարան (Լույս ed.). Երևան. էջ 240.