Հյում ամրոց

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հյում ամրոց
Նկարագրություն
Տեսակդղյակ
Վարչական միավորՍքոթիշ Բորդերս
Երկիր Միացյալ Թագավորություն
Իրադարձություններslighting?
Քարտեզ
Քարտեզ
 Hume Castle Վիքիպահեստում

Հյում ամրոց, մեծ փոփոխությունների ենթարկված պարսպապատ ամրոցի ավերակ Շոտլանդիայում, որը կառուցվել է 12-րդ դարի վերջին ու 13-րդ դարի սկզբին։ Պատկանել է հզոր Հյում կամ Հոում ընտանիքին, որոնք եղել են արևելյան սահմանագոտու պահապանները, հետագայում դառնալով Հոում լորդեր ու Հոում կոմսեր։ Հոում գյուղը տեղակայված է Գրինլոյի և Քեսլոյի միջև, Ստիչիլ գյուղից երկու մղոն դեպի հյուսիս, Շոտլանդիայի Բերվիքշայր պատմական կոմսությունում (OS ref.- NT704413)։ «Շոտլանդիայի պատմական շրջակայք» կազմակերպության կողմից հռչակվել է ազգայնորեն կարևոր կառույց։

Գտնվում է համանուն քաղաքային բնակավայրից վեր, մի տպավորիչ բարձունքի վրա, որտեղից տեսարան է բացվում դեպի Մերզ ու Քարթեր Բարի անգլիական սահմանը։ Պատմության ընթացքում օգտագործվել է որպես փարոս՝ ներխուժումների մասին ահազանգելու համար։ Հսկայական պարիսպները կառուցվել են 18-րդ դարում, կարելի է նաև տեսնել կենտրոնական դոնժոնի ու այլ կառույցների հետքեր։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծագում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուիլյամ դե Հոումը՝ սըր Պատրիք դե Գրինլոյի որդին, ձեռք է բերել Հոումի տարածքները 13-րդ դարի սկզբին, ամուսնանալով իր զարմուհի Ադայի հետ (Դանբարի կոմս Պատրիք I-ի դստեր)։ Իր ազգանունն ստացել է կալվածքի անունից, որն այդ ժամանակի համար խորթ երևույթ չէր։ Ենթադրվում է, որ նա է այս վայրում կառուցել առաջին քարե պաշտպանական շինությունները։

Ջեյմս II-ը գիշերել է Հոում ամրոցում դեպի Ռոքսբուրգ ամրոց մեկնելիս, որտեղ գտնվում էր անկախության պատերազմներից հետո Շոտլանդիայում մնացած վերջին անգլիական կայազորը (Ջեյմսն սպանվել է պաշարման ժամանակ տեղի ունեցած հրանոթի պայթյունից)։

Հուշատախտակ այն բլրի ստորոտին, որի վրա կառուցված է Հյում ամրոցը

Տասնվեցերորդ դար ու «կոշտ սիրահետում»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1515 թվականի օգոստոսին գահապահ Ալբանին Հյում ընտանիքի անդամներին Հյում ամրոցի կոնստեբլ Ադամ Թինմոյի հետ բանտարկել է Դանֆերմլայնում։ Այդ ժամանակ Շոտլանդիայի ղեկավար գահապահ Ալբանին պլանավորում էր բանակ հանել Հյում ընտանիքի դեմ շոտլանդական սահմանի վրա։ Նա գրավել էր Հյում ամրոցը, բայց համաձայն կարդինալ Ուոլսեյի կապլան Ուիլյամ Ֆրանկելայնի զեկույցի, լորդ Հյումը, լորդ Չեմբերլեյնը հետ են նվաճել ամրոցն օգոստոսի 26-ին ու Ալբանիի կապիտանին՝ լորդ Ֆլեմինգի հորեղբորը, գերի վերցրել։ Հետո լորդ Հյումը քանդել է իր սեփական ամրոցն ու հիմնահատակ արել պարիսպները և "ավելի մեծ վնաս հասցրել ջրհորին"[1]։

Նախքան հրետանու կիրառումը Հյում ամրոցը համարվում էր համարյա անխոցելի։ Սակայն 1547 թվականին «կոշտ սիրահետում» պատերազմի ժամանակ լորդ պրոտեկտոր Սոմերսեթը գրավել է այն։ Գահապահ Առանը 1547 թվականի օգոստոսին 12 հրաձիգ էր ուղարկել ամրոց[2]։ Հոումի 4-րդ լորդ Ջորջ Հոումը վիրավորվել է Փինքիի ճակատամարտում, իսկ նրա որդի Ալեքսանդրը՝ գերեվարվել։ Հոումի տիրուհի Մարիոտա (կամ Մարիոն) Հալիբուրթոնի կողմից ուժեղ դիմադրությունից հետո ամրոցն ընկել է ու այնտեղ տեղակայվել անգլիական կայազոր։ Ըստ մի անգլիական հաշվետվության, ամրոցը հանձնվել է լեդի Հոումի հետ բանակցություններից հետո, երբ անգլիացիական բանակը ճամբար է դրել Հիրզելի մոտակայքում։ Չնայած անգլիական թնդանոթներ էին տեղադրվել ռմբակոծություն սկսելու համար, երկու կողմերից ոչ մեկը կրակոց չի արձակել։ Սըր Էդվարդ Սաթթոնը, որը Վարվիքի կոմսի զարմիկն էր, դարձել է Հյումի կապիտան ու 1547 թվականի սեպտեմբերի 22-ի հինգշաբթի օրը ստացել բանալիները Էնդրյու Հոումից՝ Ջեդբուրգի ու Ռեստենետի հրամանատարից։ Ներսում եղել են յոթանասուն ութ շոտլանդացի, և Էդվարդ Սաթթոնը գտել է զինամթերք, այդ թվում՝ 2 ատրճանակ, մեկ սաքեր (թնդանոթի տեսակ), 3 ֆալկոնետ (թնդանոթի տեսակ) և ութ պողպատե հրացան[3] ։ Ավելի շատ զինամթերք էր բերվել ամրոց, և 1547 թվականի դեկտեմբերի 31-ի անգլիական գույքագրումն արձանագրել է 21 թնդանոթ, այդ թվում 4 վեգուգեր և 40 հրացան[4]։ Ռազմական ինժեներ Ուիլյամ Ռիջվեյի խորհրդով անգլիացիները կատարել են փոքրածավալ ամրացման աշխատանքներ, բայց ծախսվել է միայն £734, քանի որ տեղի քարը հարմար չէր, իսկ Ռոքսբուրգի կրաքարը՝ չափազանց հեռու օգտագործելու համար[5]։

Հոումի տիրուհի Մարիոտան 1547 թվականի նոյեմբերի 2-ին գանգատվել է Սոմերսեթին, որ "իրեն շատ խիստ էին զննել Հյումը հանձնելիս", և մեղադրել գումար վերցնելու մեջ։ Նրա կարծիքով հրաշալի էր, որ մարդիկ կարծում էին, թե ինքը կարողացել է անգլիական բանակի դեմ պահել Հյումն այն դեպքում, երբ Շոտլանդիայի բոլոր ազնվականները չէին կարողացել պահել դաշտը[6]։ Հյումը համարյա անհետացել էր 1548 թվականի փետրվարին, երբ կապիտան Փելհամը ճամփորդում էր դեպի Վարկվորթ ամրոցը, որպեսզի վարձ հավաքի իսպանական վարձկան կայազորի համար։ Զինվորները որոշել էին թալանել նրան ու անցնել հակառակորդի կողմը։ Կայազորի հավատարիմ անդամները վառել են փարոսն ու սըր Ջոն Էլեկերի մարդիկ ձերբակալել են ապագա դասալիքներին։ Փախչելիս նրանցից մեկն սպանվել է, իսկ Ուիլյամ Գրեյը որոշել է կախել նրանցից վեցին, բայց երկու առաջնորդները փախել են Շոտլանդիա[7]։

1548 թվականի դեկտեմբերին Թաուերում գերի պահվող իրենց հոր մահից հետո երիտասարդ 5-րդ լորդ Ալեքսանդր Հոումը, իր եղբայր Էնդրյուի հետ, վերանվաճել է ամրոցը։ Առաջինն ամրոց ոտք է դրել Թուլլոչը՝ Բուքլեուչի կալվածատիրոջ ծառան[8]։ Էդվարդ Սաթթոնը մեղադրվել է գիշերային հարձակման պայմաններում անփույթ կերպով ամրոցը կորցնելու մեջ։ Ֆրանսիացի զինվոր ու գրող Ժան դե Բյուգյուեն նկարագրել է վերանվաճման մանրամասները։ Ըստ նրա պատմածի, ներսում գտնվողներից մեկը ներս է թողել յոթ շոտլանդացու, իսկ գիշերը ութերորդն է ներս մտել։ Հետո նրանք չեզոքացրել են կայազորը։ Ժանի նկարագրության մեջ պարսպով բարձրացածը 60 տարեկան Հոում է եղել[9]։ Պատերազմի ավարտին Սաթթոնը դեռ բանտարկյալ էր, և Շրուզբերիի կոմսին հանձնարարվել է կազմակերպել նրա ազատումը՝ նրան փոխանակելով ֆրանսիացի պատանդների հետ[10]։

Էդինբուրգից 1548 թվականի դեկտեմբերի 28-ին Հոումի տիրուհի Մարիոտան այս նորությունը հայտնել է Մերի Գուայզին։ Գահակալ Առանը շնորհակալություն է հայտնել Քոուդենքնոուզի Ջոն Հոումին իր ծառայության համար՝ վերականգնելով ամրոցը։ 1549 թվականի փետրվարին անգլիացիներն անհաջող փորձ ն արել վերանվաճել Հոումը[11]։ Լեդի Հոումը նորից բնակություն է հաստատել ամրոցում 1549 թվականի մարտին ու նույն ամսին գանգատվել Մերի Գուայզին ֆրանսիական ու իսպանական կայազորի վարքագծից, որոնք գյուղացիներից գումար էին հափշտակում[12]։ Երբ անգլիացիները լքել են Լաուդերի իրենց բերդը, այնտեղի գնդացիրները եզներից կապած բերվել են Հյում ամրոց[13]։

Մերի Գուայզը Բերվիքի ու Լաուդերդեյլի շերիֆության բնակչությանը հրամայել է տրամադրել 320 եզ, որպեսզի 1558 թվականի փետրվարին Հյում ամրոցից հեռացնեն գնդացիրները։ Թնդանոթները տեղափոխվել են Այմութ բերդը[14]։ 1569 թվականին ամրոցը նորից պաշարվել է Սասեքսի կոմսի կողմից՝ դեպի Շոտլանդիա իր արշավանքի ընթացքում։ Պաշտպաններն անձնատուր են եղել տասներկու ժամվա ընթացքում՝ կոմսի գերակշռող զինտեխնիկայի ու զինվորների վախից։ Գահապահ Մորթոնը 1570-ական թվականներին գումար է տվել Հոումի տիրուհի Ագնես Գրեյին, որպեսզի ամրոցում կայազորը մնա Ջեյմս VI-ի համար[15]։

Անկում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

17-րդ դարում Հյում ամրոցը դադարել է բնակելի դղյակ լինելուց։ Հոումի կոմսերը մինչև 1611 թվականն արդեն նոր նստավայր էին հաստատել Հիրզելում։ 1650 թվականին Երեք թագավորությունների պատերազմի ընթացքում ամրոցը վերջնականապես ենթարկվել է Կրոմվելի զորքերին։ Հոումի 3-րդ կոմս Ջեյմսը Քիրք կուսակցության նշանավոր անդամ էր, ու երբ Կրոմվելը հաջողությամբ գրավել էր Էդինբուրգ ամրոցը, նա գնդապետ Ջորջ Ֆենվիքին երկու զորագնդով ուղարկել է կոմսի ամրոցը պաշարելու։ Ուեդդերբուրնի տիրուհի Քեթրին Մորիսոնը Հյումը պաշտպանելու նպատակով թնդանոթ բերելու համար վճարել է £6[16]։ Ամրոցի շոտլանդացի կառավարիչ գնդապետ Ջոն Քոքբուրնը[17], հրաժարվել է հանձնել ամրոցը։ Նա ձևացրել է, թե չգիտեր ով է Կրոմվելը և որ ամրոցը գտնվում էր ժայռի վրա։ Հետո նա Ֆենվիքին մի երկտող է ուղարկել հետևյալ ոտանավորով․

"Ես եմ թագավորն իմ ամրոցի
Ու բոլոր շները մեր քաղաքի
Պետք է ոհմակով իրենց
Փորձեն գլորել ինձ ցած!"[18]

Սակայն երբ ռմբակոծությունն սկսվել է, պարզ է դարձել, որ բացի հանձնվելուց այլ տարբերակ չկար։ Ֆենվիքի զորաջոկատները մտել են ամրոց ու ընդունել Քոքբուրնի անձնատուր լինելը։ Քոքբուրնի ու իր մարդկանց կյանքը խնայել են։ Նրանք նահանջել են ու Ֆենվիքը կազմաքանդել է ամրաշինությունները[19]։

Վերակառուցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հյումի ատամնավոր պարիսպը

18-րդ դարասկզբին Հյումն ու իր շրջկայքը անցել են Մարչմոնտ կոմսերի տիրապետության տակ, որոնք հանդիսանում էին հիմնական ընտանիքի ավելի հարուստ ու ազդեցիկ կրտսեր ճյուղը։ Այդ ժամանակ ամրոցը գտնվում էր հողին հավասար վիճակում։ Մինչև 1794 թվականին իր մահը, Մերչմոնտի 3-րդ կոմս Հաֆ Հյում-Քեմփբելը, որը նաև Փոլվարթի 3-րդ լորդն էր, ամրոցի կուրտինայի տեղում ամրոցի փլատակների մնացորդներից ֆոլլի է կառուցել։ Նա զարդարել է պարիսպների վերնամասերը հսկայական ատամնապարիսպով, որն ավելի շատ դեկորատիվ բնույթ ուներ, քան թե գործնական։

Մեծ տագնապ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քանի որ ամրոցը միջնադարում ծառայել էր որպես ազդանշանային համակարգ, Նապոլեոնյան պատերազմների ընթացքում այն նորից է օգտագործվել որպես փարոս։ 1804 թվականի հունվարի 31-ի գիշերը Բերվիքշայրի կամավորների սերժնտը, որը պատասխանատու էր փարոսի համար, մոտակայքում գտնվող Դիրինգթոն Գրեյթ Լո բլրի փայտածուխի կրակարանների կրակը սխալմամբ ընդունել է որպես ազդանշան։ Նա վառել է Հյոում ամրոցի փարոսը, որին շղթայաբար հետևել են դեպի արևմուտք ձգվող շոտլանդական սահմանի բոլոր փարոսները և 3,000 կամավորներ պատրաստվել են Մեծ Տագնապին, ինչպես այն հետո անվանվել է[18]։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում ամրոցը կրկին ծառայել է որպես ժամապահի հսկակետ և նաև պետք է հանդես գար որպես դիմադրության կենտրոն, եթե հանկարծ գերմանացիները ներխուժեին։

Այսօր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շոտլանդիայում ու արտասահմանում գտնվող Հյումներն այսօր էլ ամրոցը համարում են իրենց հոգևոր տունը։ 1929 թվականին պետությունը գնել է ամրոցն ու 1985 թվականին Բերվիքշայրի քաղաքացիական հասարակություն կազմակերպությունը, ֆինանսավորվելով շոտլանդական գրասենյակի կողմից, վերանորոգում է ձեռնարկել։ 1992 թվականին ամրոցը վերաբացվել է հանրության համար։ 2006 թվականին այդ կազմակերպությունը ամրոցը հանձնել է Պատմական Շոտլանդիա կազմակերպության հովանու ներքո գործող բարեգործական մի ընկերության, որպեսզի ապահովի նրա պահպանությունը ապագայում[20]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Շոտլանդական սահմանի տեղավայրերի ցուցակ
  • Հոում տոհմ
  • Հյում (ազգանուն)

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Letters & Papers of Henry VIII, vol.2 (1864), no.861.
  2. ↑ Accounts of the Lord High Treasurer of Scotland, vol. 9, (1911), 100.
  3. ↑ Patten, William, The Expedition into Scotland, 1547, London (1548): Pollard, A. F., Tudor Tracts, Constable (1903), 142-145.
  4. ↑ Starkey, David, ed., The Inventory of Henry VIII, vol. 1, Society of Antiquaries, (1998), 143.
  5. ↑ Colvin, Howard, ed., The History of the King's Works, vol. 4 part 2, HMSO (1982), 699, 706, citing PRO SP15/2 f.81, SP10/15/11.
  6. ↑ Calendar State Papers Scotland, vol. 1 (1898), 36, no. 75.
  7. ↑ Calendar of State Papers Scotland, vol. 1 (1898), 76-7, 101: Calendar of State Papers Spain, vol. 9, (1912), 260.
  8. ↑ Cameron, Annie, I., Scottish Correspondence of Mary of Lorraine, (1927), 280-281, 283, 288, Tulloch was killed while firing the gate of Ferniehirst Castle in Feb. 1549.
  9. ↑ Beaugué, Jean de, History of the Campaigns of 1548 and 1549, (1707), 77-82.
  10. ↑ John Roche Dasent, Acts of the Privy Council, vol. 2, HMSO (1890), 421.
  11. ↑ Accounts of the Lord High Treasurer of Scotland, vol. 9, (1911), 264, 285.
  12. ↑ Cameron, Annie, I., ed., Scottish Correspondence of Mary of Lorraine, SHS, (1927), 280-281, 283 & n., 296-297, no. CCVI.
  13. ↑ Accounts of the Lord High Treasurer of Scotland, vol. 9, (1911), 421, 423.
  14. ↑ Accounts of the Lord High Treasurer of Scotland, vol. 10, (1913), lxxi, 333-334.
  15. ↑ HMC, 12th report appendix part VIII, Earl of Home, (1891), 100
  16. ↑ HMC, Home of Wedderburn, (1902), 102
  17. ↑ Cockburn, Sir Robert, and Harry A. Cockburn, The Records of the Cockburn Family, T. N. Foulis, London, 1913.
  18. ↑ 18,0 18,1 «Castle History». Hume Castle Preservation Trust. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 4-ին.
  19. ↑ «Hume Castle». Canmore. Historic Environment Scotland. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 4-ին.
  20. ↑ «Welcome to the Hume Castle Preservation Trust». Hume Castle Preservation Trust. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 4-ին.

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Ordnance Gazetteer-Scotland Vol IV,ed. F.H. Groome, Edinburgh, 1883

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիիքպահեստ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հյում_ամրոց&oldid=9886868» էջից