Լակշմի
| Լակշմի | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | Դևի, wealth deity? և love deity? |
| Դիցաբանություն | հինդուիզմ |
| Սեռ | իգական |
| Ամուսին | Վիշնու[1][2][3] |
 Lakshmi Վիքիպահեստում | |
Լակշմի (սանսկրիտ՝ लक्ष्मी, Lakṣmī IAST - «երջանկություն»), Հինդուիզմում բարգավաճման, առատության, հարստության, բախտի և երջանկության աստվածուհին է[4]: Նա շնորհի, գեղեցկության և հմայքի մարմնացումն է։ Լակշմին Վիշնուի կինն է և մարմնավորում է նրա էներգիան։ Վայշնավներները կարծում են, որ Լակշմիին երկրպագելը կպաշտպանի իրենց աշխարհիկ բոլոր դժբախտություններից և աղքատությունից։ Լակշմին խոստացել է ամուսնուն, երեք աշխարհներում որտեղ էլ որ նա լինի, որ միշտ նրա կողքին է լինելու։ Երկրային կյանքում ամուսնացած է Ավատար Վամանայի (ինչպես Պադման կամ Կամալան[5]), Ռամի (ինչպես Սիտա) և Կրիշնայի (ինչպես Ռադխա, իսկ ավելի ուշ որպես Ռուկմինին)։ Լակշմին երբեմն անվանում են «Շրի» («բարեկեցություն», «երջանկություն» և «փառք»[6]), թեև վաղ վայշնավիզմում Շրին եղել է առանձին աստվածուհի, որի կերպարը հետագայում միաձուլվել է Լակշմիի հետ։
Պատկերագրության մեջ Լակշմին պատկերված է լոտոս ծաղկի վրա նստած կամ կանգնած։ Ունի սպիտակ կամ ոսկեգույն մաշկ և չորս ձեռքեր։ Դրանցից երկուսում պահում է լոտոսներ, իսկ մյուսներով ցույց է տալիս մուդրաներ (ձեռքի շարժումներ), որոնք օրհնում են երջանկություն և բարգավաճում։ Ավանդաբար Լակշմին պատկերվում է երկու երկնային փղերի ուղեկցությամբ, որոնց կոճղերից բխում են ջրի շատրվաններ (պատկերը կոչվում է «Գաջա-Լակշմի» կամ Լակշմի փղերով)[7]: Վիշնուի հետ միասին, Լակշմին պատկերված է երկու ձեռքերով, որոնցով նա մերսում է ամուսնու ոտքերը, կամ նստած է նրա գրկում կամ ամուսնու ոտքերի մոտ։ Երբ Վիշնուն պատկերվում է որպես Յագնա-պուրուշա (Yagna-purusha) կամ զոհաբերության աստված, Լակշմին պատկերվում է որպես Դակշինա (Dakshina)՝ զոհաբերության աստվածուհի։
Լակշմին հանդիսանում է կին աստվածություն, որի պաշտնում են ջայնիզմում[5]: Նախկինում Լակշմին բուդդայականության մեջ եղել է առատության և բարգավաճման աստվածուհին։ Տիբեթի, Նեպալի և Հարավարևելյան Ասիայի բուդդայական աղանդներում Լակշմիի փոխեն Վասուդհարա աստվածուհին է։
Սվաստիկայի խորհրդանիշը, քաղցր սնունդը, սիսեռը (ոլոռը) և ուրբաթ օրը, երբ աստվածուհուն պուջա են անում, այդ ամեն կապված է Լակշմիի հետ։ Հնդկական լույսերի փառատոնը, որը հայտնի է որպես Դիվալի կամ Դիպավալի, նշվում է հոկտեմբերին կամ նոյեմբերին և նվիրված է Լակշմիին։ Լակշմիի նվիրյալները աստվածուհուն սնունդ, փող, հագուստ և զարդեր են նվիրաբերում։ Կանայք տունը զարդարում են վառվող լամպերով Լակշմիի խորհրդանիշներով, տղամարդիկ խաղում են փողի համար, քանի որ Լակշմին բախտի աստվածուհին է[5]: Ժամանակակից հնդկական հասարակության մեջ սանսկրիտ «Շրի» խորհրդանիշն օգտագործվում է որպես բարենպաստ խորհրդանիշ շենքերի, գրքերի, ապրանքների և այլնի վրա։ «Շրի» պատվավոր նախածանցը ավելացվում է նշանավոր մարդկանց անուններին և օգտագործվում է նաև հարգալից դիմելու համար, օրինակ որպես՝ «պարոն»։
Ծագում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պտղաբերության լոտոսի աստվածուհու պաշտամունքը՝ լոտոսի ծաղիկը ձեռքին կամ մազերին, տարածված է եղել Հին Հնդկաստանի գյուղատնտեսական մշակույթներում։ Լոտոսի աստվածուհիները կանանց շրջանում սիրված աստվածություններ են եղել, նրանք հայտնվել են ծեսերի ժամանակ։ Տեսողական արվեստում և ավելի քիչ, գրավոր տեքստերում հայտնի են կոմպոզիցիաներ, որտեղ լոտոսի աստվածուհին նստած է տղամարդ աստծո գրկում կամ գրկել նրա ոտքերը։
Լակշմին և Շրի, որպես երկու տարբեր աստվածուհիներ, հայտնվում են յաջուրվեդայի ուշ վեդական գրականության մեջ և, ըստ երևույթին, փոխառված են նախաարիական պաշտամունքից։ Լակշմին եղել է հավանաբար հարստության և երջանիկ նախանշանների աստվածուհին իսկ Շրին՝ պտղաբերության և առատության աստվածուհին։ Երկու պատկերները սկսում են միաձուլվել Ուպանիշադների դարաշրջանում։ Այնուամենայնիվ, Մահաբհարատայում որոշակի տարբերություն կա Լակշմիի և Շրի-ի միջև՝ որպես նույն աստվածուհու երկու հիպոստասներ[6]:
Ամենատարածված համոզմունքի համաձայն՝ Լակշմին Վիշնուի կինն է։ Վիշնուի դիցաբանության մեջ Լակշմին դիտվում է որպես նրա կինը, ինչպես նաև Ոսկե լոտոսի անձնավորումը, որը աճում է Վիշնուի տիեզերական մարմնից և նույնացվում Տիեզերքի հետ[6]: Հնագույն գրվածքներում՝ Մահաբհարաթայում, Լակշմին ամուսնացած է Պրաջապատիի, Բրահմայի, Կուբերայի, Դհարմայի, Ինդրա հետ։ Մահաբհարաթայում (գիրք I, գրվածք 189) Դրաուպադին համարվում է Լակշմիի մարմնացումը։ Նա պանչալ ցեղի թագավորի դուստրն է և պանդավ եղբայրների կինը։ Բացի այդ, Մահաբհարատայում իսկ Մարկանդեյա պուրանում, Դրաուպադին նույնացվում է Շրի աստվածուհու երկրային մարմնավորման հետ[6]:
Բացի Մահաբհարաթայից, Հարիվանշայից (գրվածք 200), Կամասիրո աստվածը նծվում է որպես Լակշմիի և Դհարմայի որդի[6]: Լակշմին երբեմն նույնացվում է իմաստության աստվածուհի Սարասվաթիի հետ։ Այնուամենայնիվ, որոշ աղբյուրներում Լակշմին և Սարասվատին Բրահմա աստծո երկու մրցակից կանայք են[6]: Վիշնուի և արևի աստված Սուրյայի պատկերների միաձուլման արդյունքում Լակշմին հարգվում է որպես Սուրյայի կին[6]:
Լակշմիի ծննդյան մասին մի քանի առասպելներ կան։ Նրանցից մեկի համաձայն՝ Լակշմին իմաստուն Բհրիգուի և Խյատիի դուստրն է։ Մեկ ուրիշի համաձայն, երբ աստվածներն ու ասուրաները կաթի օվկիանոսն էին թափահարում (սանսկրիտ՝ समुद्रमन्थन), Լակշմին ծնվել է ջրերից՝ լոտոսը ձեռքին (կամ լոտոսի վրա նստած)։ Այլ գաղափարների համաձայն, Լակշմին առաջացել է ստեղծագործության սկզբում՝ լոտոսի ծաղկի վրա անաղարտ ջրերից դուրս գալով։ Նրա լոտոսի հատկանիշները բացատրում են Լակշմիի էպիթետները։ Նրա մյուս հայտնի անունների թվում են Ինդիրան («գեղեցիկ» կամ «հզոր»), Չանչալան և Լոլան («անկայուն») և Լոկամատան («աշխարհի մայրը»)։
Լակշմի-Նարայանա զույգը անձնավորում է գոյության հիմնական տիեզերական սկզբունքներն ու տարրերը։ Ավելի ուշ վայշնավիզմում Լակշմին հարգվում է որպես Վիշնուի շակտի (էներգիա)։ Նա ուղեկցում է Վիշնուին բոլոր ավատարներում՝ մարմնավորվելով որպես նրա երկրային կինը։ Մասնավորապես, Սիտան դիտվում է որպես Լակշմիի ավատար։ Սկզբում Սիտան համարվել է Ինդրայի կինը (նրա մարմնավորման մեջ որպես անձրևի աստված Փարջանյա)։ Հարե Կրիշնայի որոշ ավանդույթներում Ռադան հարգվում է որպես Լակշմիի մարմնավորում։ Այլ ավանդույթներում Կրիշնայի առաջին կինը՝ Ռուկմինին են համարում Լակկշմիի մարմնավորումը[6]:
- Լակշմին ուղեկցում է Վիշնուի ծնունդը երկրային մարմնավորումներում՝ որպես նրա կինը
-
Ռաման, Սիտան և Լակշմանան ճգնավորությունում, հնդկական մանրանկարչական ջրաներկ, 1830-ականներ, Փենջաբ -
Կրիշնա և Ռադա, հնդկական մանրանկարչական ջրաներկ, 1750-ականներ, Ֆիլադելֆիայի արվեստի թանգարանի հավաքածու -
Դրաուպադին, Լակշմիի մասնակի մարմնավորումը, շրջապատված նրա հինգ պանդավա ամուսիններով: Մահաբհարատայի նկարազարդում, Հնդկաստան, Փենջաբ, 1730 թվական
Լակշմիի ծնունդը կաթի օվկիանոսի ջրերից[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լակշմիի տեսքը նկարագրված է Վիշնու Պուրանայում, թեև լեգենդի տարբերակները կարելի է գտնել նաև Ռամայանայում և Մահաբհարատայում։ Վիշնու Պուրանան պարունակում է առասպելներ Վիշնուի, ինչպես նաև նրա կնոջ՝ Լակշմիի մասին։ Վիշնու Պուրանան պարունակում է տիեզերական առասպել արարչագործության ծագման մասին։ Պատմությունը պտտվում է ամրիտա՝ անմահության նեկտար փնտրելու շուրջ, որն իր ծագումն ունի ավելի վաղ վեդայական ծեսերից՝ առաջարկելով սուրբ բույս, որը հայտնի է սոմա անունով։ Կաթնային օվկիանոսի՝ առասպելական տիեզերական համաշխարհային օվկիանոսի փոթորկի մասին լեգենդը հինդուիզմի գլխավոր տիեզերական առասպելներից մեկն է, որը հետագայում ընդունվել է վաղ բուդդիզմի կողմից։ Պատմությունը նաև պատմում է հնագույն խորհրդանիշների մասին, ինչպիսիք են՝ բախտի կրիան, Նագա օձ արքա Վասուկին, թանկարժեք փիղն ու ձին, ցանկություն հայտնող ծառը, գոհարն ու կովը, միրոբալան և կուշա խոտը, տիեզերական լեռը և գլխավոր աստվածները[8]:
- Կաթի օվկիանոսի թափահարում
-
Ռելիեֆ Մալիկարջունա տաճարում, 8-րդ դար -
Անգկոր Վաթի խորաքանդակ, 12-րդ դար։ Արևելյան արվեստի ազգային թանգարան (Փարիզ) -
1820 թվականի նկարազարդում, Բրիտանական թանգարան -
Ժամանակակից տեղադրում
Պատմությունն ասում է, որ աստվածները (դևաները), հոգնած դևերի (ասուրաների) հետ անվերջ պատերազմից, դիմել են Վիշնուին՝ խնդրելով նրանց շնորհել անմահության շնորհը։ Վիշնուն նրանց խորհուրդ է տվել ընդհանուր լեզու գտնել ասուրաների հետ և միասին խարխափել մեծ տիեզերական օվկիանոսը։ Նրա թրթռումը ջրի երես դուրս կբերեր զարդեր, խոտաբույսեր և «անմահության նեկտար»՝ թաքնված կաթնագույն ջրերի խորքերում։ Բրահմայի և մեծ օձ Վասուկիի օգնությամբ նրանք կարողացել են արմատախիլ անել Մանդարան մեծ լեռը, որպեսզի այն օգտագործեն որպես խրճիթ (կլոր ծայրով գավազան՝ հավանգի մեջ զարկելու համար) ցցելու համար։ Օվկիանոսի խորքերից Վիշնուն հայտնվել է մեծ կրիայի տեսքով և բարձրացել մակերես։ Կրիայի պատյանի գագաթին Մանդարա լեռն է, որը Բրահման ամրացրել է՝ սեղմելով վրան վերեւից։ Մեծ օձ Վասուկին պարանով փաթաթել է լեռան շուրջը, և աստվածներն ու ասուրաները հերթով քաշում էին այն երկու ծայրերից՝ պտտելով լեռը և փոթորկելով մեծ օվկիանոսը։ Ջրերի խառնաշփոթը քաոս է առաջացրել օվկիանոսում, և աստիճանաբար ջուրը վերածվել է կաթի, այնուհետև պարզեցված կարագի կամ յուղի։ Օվկիանոսից առաջինը դուրս է եկել արևը հազար ճառագայթներով և զով լուսինը (Սոմա), որը Շիվան վերցրել է իր համար որպես զարդարանք իր դիադեմի համար։ Հաջորդը հայտնվել է թանկարժեք սպիտակ ձի Ուչչայխշրավասը և սպիտակ փիղ Աիրավատան վեց ժանիքներով՝ նրանց հեծել էր Ինդրան։ Հետո հայտնվել են մաղթանք մատուցող ծառը կամ պարիջատան և փայլող Կաուստուբհա քարը։ Աստվածները պահանջել են ծառի նկատմամբ իրենց իրավունքները, և Վիշնուն կրել է քարը որպես կրծքավանդակի զարդարանք։ Վերջում ջրերի խորքից հայտնվել է աստվածուհի Լակշմին (Շրի), որին Վիշնուն առել է որպես իր կին։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ https://books.google.com/books?id=UxGEy6m4N9kC&pg=PA167 — P. 167.
- ↑ Лакшми (ռուս.) // Большая советская энциклопедия / под ред. О. Ю. Шмидт — 1 — М.: Акционерное общество «Советская энциклопедия», 1920.
- ↑ Вс. М. Лакшми (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1896. — Т. XVII. — С. 272.
- ↑ Klostermaier, 2003, էջ 175
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Ellwood, Alles, 2006, էջ 262
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 Мифы народов мира, 2008
- ↑ Jones, 2007, էջ 256
- ↑ Бир, 2013
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լակշմի» հոդվածին։ |
| ||||||
