Դիրիժորական փայտիկ
Դիրիժորական փայտիկ, առարկա, որն օգտագործում է դիրիժորը նվագախումբը կառավարելու համար։ Դիրիժորության մեջ օգտագործվում է 19-րդ դարից[1]։ Նախկինում չափ տալու համար օգտագործվում էր բատուտան։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մինչև դիրիժորական փայտիկի հայտնվելը կային նվագախմբի ղեկավարման տարբեր ձևեր. ժամանակագրական կարգով միմյանց փոխարինել են մեներգը, որը կատարել է երգչախմբի առաջատարը, քեյրոնոմիան (ձեռքի և մատների պայմանական շարժումներ), տակտավորումը (չափ տալը բատուտայով), կոնցերտմայստերական ղեկավարումը (երաժիշտ, որպես կանոն՝ կլավեսինահար, որն իր հետևից էր տանում նվագախումբը)։ Ժամանակ առ ժամանակ կոնցերտմայստերը կարող էր դադարեցնել նվագը և չափ տալու համար օգտագործել օժանդակ առարկաներ՝ աղեղ, գլանաձև փաթաթված թուղթ, փայտիկ[2]։
19-րդ դարում սիմֆոնիկ երաժշտության զարգացումը և նվագախմբի կազմի բարդացումը պահանջում էին դիրիժորի ազատումը կատարողական գործունեությունից և նրա ամբողջական կենտրոնացումը դիրիժորական գործընթացի վրա[2]։ Հենց այս ժամանակաշրջանում էլ ընդունվել է դիրիժորական փայտիկի համընդհանուր օգտագործումը։ Այնպիսի երաժիշտներ, ինչպիսիք են Իգնաց Ֆրանց ֆոն Մոզելը (1812, Վիեննա), Կարլ Մարիա ֆոն Վեբերը (1817, Դրեզդեն), Լուի Շպորը (1817, Մայնի Ֆրանկֆուրտ)[3] գրեթե միաժամանակ դիմեցին դիրիժորության նոր ոճին։
Բնութագրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դիրիժորական փայտիկը սովորաբար պատրաստվում է թեթև փայտից, երկաթածխածնային համաձուլվածքներից կամ ապակեպլաստիկից։ Ամենից հաճախ այն ներկված է սպիտակ, բայց կարող է ունենալ նաև բնական փայտի գույն։ Երբեմն փայտիկը լուսավորվում է բռնակի մեջ թաքնված մարտկոցի միջոցով[4]։ Բռնակը պատրաստված է խցանափայտից կամ փրփրապլաստից, որպեսզի այն լինի խորդուբորդ, քանի որ դա մեծացնում է մատների շփումը մակերեսի հետ[5]։
Դիրիժորական փայտիկը միջինն ունի մոտ 40-42 սմ երկարություն, սակայն երկարությունը և քաշը կարող են տարբեր լինել՝ կախված դիրիժորի անհատական նախասիրություններից, նրա ձեռքի ձևից, կատարվող աշխատանքի բնույթից և չափսերից, նվագախմբի մեծությունից[4][6]։
Կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դիրիժորական փայտիկի հիմնական դերը նվագախմբի անդամների համար ձեռքի շարժումներն ավելի նկատելի դարձնելն է։ Բացի այդ, այն թույլ է տալիս հասնել ավելի մեծ էքսպրեսիայի և ժեստի արտահայտչության[5]։
Գոյություն ունի փայտիկը բռնելու մի քանի բնորոշ եղանակ։ Իլյա Մուսինն իր «Դիրիժորական տեխնիկա» աշխատության մեջ նկարագրում է երեք հիմնական դիրքեր, որոնք տարբերվում են ոչ միայն մատների դիրքով, այլև կիրառման ոլորտով և արտահայտչական հատկություններով[5]։ Փայտիկը սովորաբար պահվում է աջ ձեռքում, թեև որոշ ձախլիկ դիրիժորներ այդ նպատակով օգտագործում են ձախ ձեռքը[7]։
Շատ դիրիժորներ իրենց գործունեության մեջ նախընտրում են աշխատել առանց փայտիկի։ Նրանց թվում են Պիեռ Բուլեզը, Վալերի Գերգիևը[8], Դիմիտրիոս Միտրոպուլոսը, Լեոպոլդ Ստոկովսկին և այլք։ Բացի այդ, փայտիկը, որպես կանոն, չեն օգտագործում խմբերգային դիրիժորները[9][7]։ Ջազային նվագախմբերում փայտիկը շատ հազվադեպ է օգտագործվում (դա առաջին հերթին պայմանավորված է նրանով, որ այս նվագախմբերի դիրիժորները՝ բենդլիդերները, հաճախ իրենք են նվագում ինչ-որ երաժշտական գործիք, ինչի պատճառով էլ նրանց ձեռքերը զբաղված են, իսկ երբեմն էլ երգում են կանգնած՝ մեջքով դեպի նվագախումբը) և կատարում է բավականին խորհրդանշական դեր։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Brown, 2015, էջ 156
- ↑ 2,0 2,1 Каюков В. Эволюция дирижирования: формы и типы музыкального управления // Музыкальная академия. — 2013. — № 4. — С. 156-160.
- ↑ Музыка / Гл. ред. Г.В. Келдыш. — Москва: Большая российская энциклопедия, 1998. — С. 175. — 672 с. — ISBN 5-85270-254-4
- ↑ 4,0 4,1 Brown, 2015, էջ 33
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Мусин, 1967
- ↑ Мусин, 1967, էջ 33
- ↑ 7,0 7,1 The Cambridge Companion, 2003
- ↑ «Двойной юбилей Валерия Гергиева». Театрал. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
- ↑ Brown, 2015
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Каюков В.А. Дирижёр и дирижирование. — М.: ДПК Пресс, 2014. — С. 48-52. — 214 с. — ISBN 978-5-91976-055-9
- Мусин И.А. Техника дирижирования. — Л.: Музыка, 1967. — С. 27-33. — 352 с.
- José Antonio Bowen. The Cambridge Companion to Conducting. — Cambridge University Press, 2003. — С. 3-5. — 346 с. — ISBN 0521527910
- Emily Freeman Brown. A Dictionary for the Modern Conductor. — Scarecrow Press, 2015. — С. 33-34, 156. — 432 с. — ISBN 0810884011
- Eckhard Roelcke. Der Taktstock: Dirigenten erzählen von ihrem Instrument. — Wien: Zsolnay, 2000. — ISBN 3-552-04985-1