Տորիչելլիի փորձ
Տորիչելլիի փորձ, մթնոլորտային ճնշման նպատակով 17-րդ դարում իտալացի ֆիզիկոս և մաթեմատիկոս Էվանջելիստա Տորիչելլիի կողմից իրականացած փորձ։ Փորձի հիմքում պատմության մեջ առաջին անգամ ստեղծված պարզագույն սնդիկային ճնշաչափն էր։
Փորձը մեծ հայտնիություն է ձեռք բերել կողմնակի երևույթի՝ վակուումի առաջացման շնորհիվ։ Վերջինս ստացել է «տորիչելյան դատարկություն» անվանումը։
Փորձի նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տորիչելլին մոտ 1 մետր երկարությամբ ապակե խողովակը, որը մի կողմից հալափակված էր, լցրել է սնդիկով և ձեռքով փակել։ Այնուհետև այդ խողովակը շրջված ընկղմել է սնդիկով լցված տարայի մեջ և բացել այն։ Սնդիկի մի մասը լցվում է տարայի մեջ և ապակե խողովակի վերին մասում առաջանում է անօդ տարածություն կամ, այսպես կոչված, տորիչելյան դատարկություն, ընդ որում, սնդիկի սյան բարձրությունը մնում է հաստատուն՝ մոտ 760 մմ՝ հաշված տարայի սնդիկի մակերեսից[1]։
Բացատրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մթնոլորտային ճնշումը տարայի սնդիկի վրա վերևից ներքև գործադրում է ճնշում, իսկ Պասկալի օրենքի համաձայն ապակե խողովակի սնդիկի վրա գործադրում է ճնշում՝ ներքևից վերև։ Հեղուկն ունի զանգված և այդ պատճառով ծանրության ուժի կողմից ձգվում է դեպի ներքև։ Երկու ուժերը հավասարակշռվում են այնպես, որ անոթում մնա այնքան հեղուկ,որպեսզի վերջինիս առաջացրած ճնշումը հավասարվի արտաքին մթնոլորտային ճնշմանը։ Յուրաքանչյուր հեղուկի համար իր ρ խտությունից կախված սյան բարձրությունը կլինի`
,
որտեղ P -ն մթնոլորտային ճնշումն է, իսկ g -ն՝ ազատ անկման արագացումը։ Այս բանաձևից հետևում է, որ ջրի սյան բարձրությունը հավասար է մոտ 10 մ։