«Մշակ (թերթ, Թիֆլիս)»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

17:29, 23 Օգոստոսի 2013-ի տարբերակ

«Մշակ», հասարակական-քաղաքական, գրական թերթ։ Հրատարակվել է 1872-1921թթ. Թիֆլիսում: Թերթի հիմնադիր և առաջին խմբագիր` Գրիգոր Արծրունի: Հետագայում «Մշակի» խմբագիրներն են եղել Ալեքսանդր Քալանթարը, Ա. Առաքելյանը. Լեոն:

«Մշակ»-ը եղել է «Հյուսիսափայլ» ամսագրի ժառանգորդն ու շարունակողը, որը, ի տարբերություն, «Հյուսիսափայլ»-ի հրատարակվում էր հայկական միջավայրի անմիջական մոտակայքում, Անդրկովկասի մշակութային կենտրոն` Թիֆլիս քաղաքում։ Հիմնադիրը եղել է լիբերալ հրապարակախոս ու քննադատ Գրիգոր Արծրունին։ Կրթություն ստանալով Հեյդելբերգյան համալսարանում, Գերմանիայում, Արծրունին վերադառնում է հարազատ երկիր, հրապարակվում է «Հայկական Աշխարհում», սակայն երազում է սեփական լրագրի մասին։ Լինելով հարուստ ռազմական գործիչ` Երեմիա Արծրունու որդի, Գրիգորն այնուամենայնիվ բախվում է ֆինանսական խնդիրների, քանի որ հայրը թերթի խմբագրի կարիերան համարում էր ոչ բավականաչափ պատվավոր իր որդու համար։ Մի անգամ Թիֆլիսում, «Եվրոպա» սրճարանում Արծրունին հանդիպում է երկու երիտասարդների` Միհրդատ Ամերիկյանի և Գևորգ Չմշկյանի հետ, ովքեր, պարզվեց, երազում էին հայկական թատրոն ստեղծելու մասին։ Այդ օրն ընդունված է համարել «Մշակ» թերթի հիմնադրման օր։ Թերթը սկսեց լույս տեսնել շաբաթական մեկ անգամ, այնուհետև` երկու, երեք ու հինգ անգամ։

«Մշակ»-ի հրատարակման տարիները համընկնում են Արևելյան ճգնաժամի, ճնշված ազգերի ազատագրական շարժման, ռուս-թուրքական պատերազմի, Բեռլինյան կոնգրեսի ու Հայկական հարցը փակուղու բերելու հետ։ Ժամանակաշրջանը հարուստ էր պատմական իրադարձություններով։ Թերթը հանդես էր գալիս լիբերալ-բուրժուական դիրքերից ռեակցիոն հոգևորականության, պահպանողականների կարծրամտության դեմ, գրում էր Թուրքիայում հայերի ծանր կացության մասին, բարձրացնում էր ժողովրդի լուսավորության, կանանց էմանսիպացիայի, հայ գրականության ու արվեստի զարգացման հարցերը։ Գյուղացիների ու բանվորների ճնշված իրավիճակը նույնպես իր արտացոլումն էր գտնում «Մշակ»-ի էջերում։

Թերթն ուներ նաև օտարերկրյա թղթակիցներ, ովքեր տեղեկություններ էին հաղորդում արտասահմանում տեղի ունեցող իրադարձությունների մասին։ Գրիգոր Արծրունուն հետաքրքրում էր Գերմանիան, որտեղ նա ապրում և սովորում էր։ «Մշակ»-ի էջերին Արծրունին հիանում էր Ջուզեպե Գարիբալդիով և համարում, որ նման ազգային հերոս անհրաժեշտ էր նաև հայ ժողովրդին։ Որպես ժողովրդավարական պետական կառույցի օրինակ նա բերում էր Շվեյցարիան։ Արծրունին եղել է բարեփոխումների կողմնակից, բացասաբար էր վերաբերվում հեղափոխական շարժումներին։ Թերթում տպագրվում էին Րաֆֆու, Ռ. Պատկանյանի, Ա. Շիրվանզադեի և այլոց ստեղծագործությունները։ «Մշակ»-ի հետ նաև համագործակցում էր Անդրիաս Արծրունին` Գրիգոր Արծրունու եղբայրը, երկրաբան-ճարտարապետ, ով վեր էր հանում ընդերքի օգտագործման հարցերը, հսկայական նշանակություն էր դարձնում լեռնարդյունահանմանը Հայաստանի տնտեսության մեջ։ Ինքը` Գրիգոր Արծրունին, ունենալով տնտեսագիտական կրթություն, իր թերթում մեծ տեղ էր հատկացնում տնտեսագիտական հարցերին։

1858-1886 թվականներին Թիֆլիսում լույս տեսնող պահպանողական ուղղվածություն ունեցող «Մեղու Հայաստանի» թերթը եղել է և’ «Հյուսիսափայլ»-ի, և՜ «Մշակ»-ի գլխավոր ընդդիմախոսը։ Հատկանշական է նաև այդ թերթերի ևս մեկ նմանություն. երկուսի խմբագիրները եղել են լիբերալներ` Ստեփանոս Նազարյանն ու Գրիգոր Արծրունին, իսկ գլխավոր աշխատակիցներ` դեմոկրատներ Միքայել Նալբանդյանն ու Րաֆֆին: Ինքը` Րաֆֆին, խոսելով «Մշակ»-ի նախորդների մասին, առանձնացնում է «Հյուսիսափայլ»-ը, և, ինչպես և Արծրունին, ընդգծում է իրենց ժառանգականությունը։ «Հյուսիսափայլ»-ի ուղղվածությունը Րաֆֆին անվանում է իդեալիստական, իսկ «Մշակ»-ինը` իրատեսական, դրանով իսկ ցույց տալով հայ լուսավորչական մտքի անցումը դեպի պոզիտիվիստական սոցիոլոգիա։

1884 թվականին տեղի ունեցավ Արծրունու և Րաֆֆու միջև վաղուց հասունացած հակամարտության սրացումը։ Ֆինանսական ճգնաժամը հարցի տակ է դրել թերթի հետագա գոյությունը։ Րաֆֆին առաջարկեց շարունակել թերթի գործունեությունը, խմբագրություն ընդունելով իր մարդկանց (Գ. Միրզոյան, Ն. Աբելյան), դրանով իսկ փոխել թերթի ուղղվածությունը։ Արծրունին մնաց անսասանդ։ Րաֆֆին հիասթափված էր և մտածում էր սեփական հրատարակություն ստեղծելու մասին։

1892 թվականին Արծրունու մահից հետո «Մշակ»-ը խմբագրում էին Ա. Քալանթարը, Ա. Առաքելյանը։ 1917-20թթ.-ին «Մշակ»-ը դարձավ բուրժուական ազգայնականության բարձրախոսը։

Աղբյուրներ

Հայկական հարց, հանրագիտարան, Երևան, 1996:

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
-'''«Մշակ»''',  հասարակական-քաղաքական, գրական թերթ: Հրատարակվել է 1872-1921թթ. [[Թիֆլիս]]ում: Թերթի հիմնադիր և առաջին խմբագիր` [[Գրիգոր Արծրունի]]: Հետագայում «Մշակի» խմբագիրներն են եղել Ալեքսանդր Քալանթարը, Ա. Առաքելյանը. [[Լեո]]ն:
+'''«Մշակ»''', հասարակական-քաղաքական, գրական թերթ։ Հրատարակվել է 1872-1921թթ. [[Թիֆլիս]]ում: Թերթի հիմնադիր և առաջին խմբագիր` [[Գրիգոր Արծրունի]]: Հետագայում «Մշակի» խմբագիրներն են եղել Ալեքսանդր Քալանթարը, Ա. Առաքելյանը. [[Լեո]]ն:
-«Մշակ»-ը եղել է «Հյուսիսափայլ» ամսագրի ժառանգորդն ու շարունակողը, որը, ի տարբերություն, «Հյուսիսափայլ»-ի հրատարակվում էր հայկական միջավայրի անմիջական մոտակայքում, [[Անդրկովկաս]]ի մշակութային կենտրոն` Թիֆլիս քաղաքում: Հիմնադիրը եղել է լիբերալ հրապարակախոս ու քննադատ Գրիգոր Արծրունին: Կրթություն ստանալով Հեյդելբերգյան համալսարանում, Գերմանիայում, Արծրունին վերադառնում է հարազատ երկիր, հրապարակվում է «Հայկական Աշխարհում», սակայն երազում է սեփական լրագրի մասին: Լինելով հարուստ ռազմական գործիչ` Երեմիա Արծրունու որդի, Գրիգորն այնուամենայնիվ բախվում է ֆինանսական խնդիրների, քանի որ հայրը թերթի խմբագրի կարիերան համարում էր ոչ բավականաչափ պատվավոր իր որդու համար: Մի անգամ Թիֆլիսում, «Եվրոպա» սրճարանում Արծրունին հանդիպում է երկու երիտասարդների` Միհրդատ Ամերիկյանի և Գևորգ Չմշկյանի հետ, ովքեր, պարզվեց, երազում էին հայկական թատրոն ստեղծելու մասին: Այդ օրն ընդունված է համարել «Մշակ» թերթի հիմնադրման օր: Թերթը սկսեց լույս տեսնել շաբաթական մեկ անգամ, այնուհետև` երկու, երեք ու հինգ անգամ:
+«Մշակ»-ը եղել է «Հյուսիսափայլ» ամսագրի ժառանգորդն ու շարունակողը, որը, ի տարբերություն, «Հյուսիսափայլ»-ի հրատարակվում էր հայկական միջավայրի անմիջական մոտակայքում, [[Անդրկովկաս]]ի մշակութային կենտրոն` Թիֆլիս քաղաքում։ Հիմնադիրը եղել է լիբերալ հրապարակախոս ու քննադատ Գրիգոր Արծրունին։ Կրթություն ստանալով Հեյդելբերգյան համալսարանում, Գերմանիայում, Արծրունին վերադառնում է հարազատ երկիր, հրապարակվում է «Հայկական Աշխարհում», սակայն երազում է սեփական լրագրի մասին։ Լինելով հարուստ ռազմական գործիչ` Երեմիա Արծրունու որդի, Գրիգորն այնուամենայնիվ բախվում է ֆինանսական խնդիրների, քանի որ հայրը թերթի խմբագրի կարիերան համարում էր ոչ բավականաչափ պատվավոր իր որդու համար։ Մի անգամ Թիֆլիսում, «Եվրոպա» սրճարանում Արծրունին հանդիպում է երկու երիտասարդների` Միհրդատ Ամերիկյանի և Գևորգ Չմշկյանի հետ, ովքեր, պարզվեց, երազում էին հայկական թատրոն ստեղծելու մասին։ Այդ օրն ընդունված է համարել «Մշակ» թերթի հիմնադրման օր։ Թերթը սկսեց լույս տեսնել շաբաթական մեկ անգամ, այնուհետև` երկու, երեք ու հինգ անգամ։
-«Մշակ»-ի հրատարակման տարիները համընկնում են Արևելյան ճգնաժամի, ճնշված ազգերի ազատագրական շարժման, ռուս-թուրքական պատերազմի, Բեռլինյան կոնգրեսի ու Հայկական հարցը փակուղու բերելու հետ: Ժամանակաշրջանը հարուստ էր պատմական իրադարձություններով: Թերթը հանդես էր գալիս լիբերալ-բուրժուական դիրքերից ռեակցիոն հոգևորականության, պահպանողականների կարծրամտության դեմ, գրում էր Թուրքիայում հայերի ծանր կացության մասին, բարձրացնում էր ժողովրդի լուսավորության, կանանց էմանսիպացիայի, հայ գրականության ու արվեստի զարգացման հարցերը: Գյուղացիների ու բանվորների ճնշված իրավիճակը նույնպես իր արտացոլումն էր գտնում «Մշակ»-ի էջերում:
+«Մշակ»-ի հրատարակման տարիները համընկնում են Արևելյան ճգնաժամի, ճնշված ազգերի ազատագրական շարժման, ռուս-թուրքական պատերազմի, Բեռլինյան կոնգրեսի ու Հայկական հարցը փակուղու բերելու հետ։ Ժամանակաշրջանը հարուստ էր պատմական իրադարձություններով։ Թերթը հանդես էր գալիս լիբերալ-բուրժուական դիրքերից ռեակցիոն հոգևորականության, պահպանողականների կարծրամտության դեմ, գրում էր Թուրքիայում հայերի ծանր կացության մասին, բարձրացնում էր ժողովրդի լուսավորության, կանանց էմանսիպացիայի, հայ գրականության ու արվեստի զարգացման հարցերը։ Գյուղացիների ու բանվորների ճնշված իրավիճակը նույնպես իր արտացոլումն էր գտնում «Մշակ»-ի էջերում։
-Թերթն ուներ նաև օտարերկրյա թղթակիցներ, ովքեր տեղեկություններ էին հաղորդում արտասահմանում տեղի ունեցող իրադարձությունների մասին: Գրիգոր Արծրունուն հետաքրքրում էր Գերմանիան, որտեղ նա ապրում և սովորում էր: «Մշակ»-ի էջերին Արծրունին հիանում էր Ջուզեպե Գարիբալդիով և համարում, որ նման ազգային հերոս անհրաժեշտ էր նաև հայ ժողովրդին: Որպես ժողովրդավարական պետական կառույցի օրինակ նա բերում էր Շվեյցարիան: Արծրունին եղել է բարեփոխումների կողմնակից, բացասաբար էր վերաբերվում հեղափոխական շարժումներին: Թերթում տպագրվում էին Րաֆֆու, Ռ. Պատկանյանի, Ա. Շիրվանզադեի և այլոց ստեղծագործությունները: «Մշակ»-ի հետ նաև համագործակցում էր Անդրիաս Արծրունին` Գրիգոր Արծրունու եղբայրը, երկրաբան-ճարտարապետ, ով վեր էր հանում ընդերքի օգտագործման հարցերը, հսկայական նշանակություն էր դարձնում լեռնարդյունահանմանը Հայաստանի տնտեսության մեջ: Ինքը` Գրիգոր Արծրունին, ունենալով տնտեսագիտական կրթություն, իր թերթում մեծ տեղ էր հատկացնում տնտեսագիտական հարցերին:
+Թերթն ուներ նաև օտարերկրյա թղթակիցներ, ովքեր տեղեկություններ էին հաղորդում արտասահմանում տեղի ունեցող իրադարձությունների մասին։ Գրիգոր Արծրունուն հետաքրքրում էր Գերմանիան, որտեղ նա ապրում և սովորում էր։ «Մշակ»-ի էջերին Արծրունին հիանում էր Ջուզեպե Գարիբալդիով և համարում, որ նման ազգային հերոս անհրաժեշտ էր նաև հայ ժողովրդին։ Որպես ժողովրդավարական պետական կառույցի օրինակ նա բերում էր Շվեյցարիան։ Արծրունին եղել է բարեփոխումների կողմնակից, բացասաբար էր վերաբերվում հեղափոխական շարժումներին։ Թերթում տպագրվում էին Րաֆֆու, Ռ. Պատկանյանի, Ա. Շիրվանզադեի և այլոց ստեղծագործությունները։ «Մշակ»-ի հետ նաև համագործակցում էր Անդրիաս Արծրունին` Գրիգոր Արծրունու եղբայրը, երկրաբան-ճարտարապետ, ով վեր էր հանում ընդերքի օգտագործման հարցերը, հսկայական նշանակություն էր դարձնում լեռնարդյունահանմանը Հայաստանի տնտեսության մեջ։ Ինքը` Գրիգոր Արծրունին, ունենալով տնտեսագիտական կրթություն, իր թերթում մեծ տեղ էր հատկացնում տնտեսագիտական հարցերին։
-[[1858]]-[[1886]] թվականներին Թիֆլիսում լույս տեսնող պահպանողական ուղղվածություն ունեցող «[[Մեղու Հայաստանի]]» թերթը եղել է և’ «Հյուսիսափայլ»-ի, և՜ «Մշակ»-ի գլխավոր ընդդիմախոսը: Հատկանշական է նաև այդ թերթերի ևս մեկ նմանություն. երկուսի խմբագիրները եղել են լիբերալներ` [[Ստեփանոս Նազարյան]]ն ու Գրիգոր Արծրունին, իսկ գլխավոր աշխատակիցներ` դեմոկրատներ [[Միքայել Նալբանդյան]]ն ու [[Րաֆֆի]]ն: Ինքը` Րաֆֆին, խոսելով «Մշակ»-ի նախորդների մասին, առանձնացնում է «Հյուսիսափայլ»-ը, և, ինչպես և Արծրունին, ընդգծում է իրենց ժառանգականությունը: «Հյուսիսափայլ»-ի ուղղվածությունը Րաֆֆին անվանում է իդեալիստական, իսկ «Մշակ»-ինը` իրատեսական, դրանով իսկ ցույց տալով հայ լուսավորչական մտքի անցումը դեպի պոզիտիվիստական սոցիոլոգիա:
+[[1858]]-[[1886]] թվականներին Թիֆլիսում լույս տեսնող պահպանողական ուղղվածություն ունեցող «[[Մեղու Հայաստանի]]» թերթը եղել է և’ «Հյուսիսափայլ»-ի, և՜ «Մշակ»-ի գլխավոր ընդդիմախոսը։ Հատկանշական է նաև այդ թերթերի ևս մեկ նմանություն. երկուսի խմբագիրները եղել են լիբերալներ` [[Ստեփանոս Նազարյան]]ն ու Գրիգոր Արծրունին, իսկ գլխավոր աշխատակիցներ` դեմոկրատներ [[Միքայել Նալբանդյան]]ն ու [[Րաֆֆի]]ն: Ինքը` Րաֆֆին, խոսելով «Մշակ»-ի նախորդների մասին, առանձնացնում է «Հյուսիսափայլ»-ը, և, ինչպես և Արծրունին, ընդգծում է իրենց ժառանգականությունը։ «Հյուսիսափայլ»-ի ուղղվածությունը Րաֆֆին անվանում է իդեալիստական, իսկ «Մշակ»-ինը` իրատեսական, դրանով իսկ ցույց տալով հայ լուսավորչական մտքի անցումը դեպի պոզիտիվիստական սոցիոլոգիա։
-[[1884]] թվականին տեղի ունեցավ Արծրունու և Րաֆֆու միջև վաղուց հասունացած հակամարտության սրացումը: Ֆինանսական ճգնաժամը հարցի տակ է դրել թերթի հետագա գոյությունը: Րաֆֆին առաջարկեց շարունակել թերթի գործունեությունը, խմբագրություն ընդունելով իր մարդկանց (Գ. Միրզոյան, Ն. Աբելյան), դրանով իսկ փոխել թերթի ուղղվածությունը: Արծրունին մնաց անսասանդ: Րաֆֆին հիասթափված էր և մտածում էր սեփական հրատարակություն ստեղծելու մասին:
+[[1884]] թվականին տեղի ունեցավ Արծրունու և Րաֆֆու միջև վաղուց հասունացած հակամարտության սրացումը։ Ֆինանսական ճգնաժամը հարցի տակ է դրել թերթի հետագա գոյությունը։ Րաֆֆին առաջարկեց շարունակել թերթի գործունեությունը, խմբագրություն ընդունելով իր մարդկանց (Գ. Միրզոյան, Ն. Աբելյան), դրանով իսկ փոխել թերթի ուղղվածությունը։ Արծրունին մնաց անսասանդ։ Րաֆֆին հիասթափված էր և մտածում էր սեփական հրատարակություն ստեղծելու մասին։
-[[1892]] թվականին Արծրունու մահից հետո «Մշակ»-ը խմբագրում էին Ա. Քալանթարը, Ա. Առաքելյանը: 1917-20թթ.-ին «Մշակ»-ը դարձավ բուրժուական ազգայնականության բարձրախոսը:
+[[1892]] թվականին Արծրունու մահից հետո «Մշակ»-ը խմբագրում էին Ա. Քալանթարը, Ա. Առաքելյանը։ 1917-20թթ.-ին «Մշակ»-ը դարձավ բուրժուական ազգայնականության բարձրախոսը։
 == Աղբյուրներ ==