Պահանջարկի էլաստիկություն
Պահանջարկի էլաստիկություն, պահանջարկի հարաբերական փոփոխության չափանիշ։ Պահանջարկի էլաստիկությունը թույլ է տալիս գրեթե ճշգրիտ չափել գնորդի արձագանքի աստիճանը գների փոփոխության, եկամտի մակարդակի կամ այլ գործոնների նկատմամբ։ Հաշվարկվում է էլաստիկության գործակցի միջոցով։ Ցույց է տալիս Y գործառույթի արժեքի փոփոխության հարաբերակցությունը X փաստարկի հարաբերական փոփոխության միավորի համար։ Անկախ փոփոխականներն են` 1) տվյալ ապրանքի գինը 2) բոլոր մյուս ապրանքների գները 3) եկամուտները։
Էլաստիկության տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տարբերակում են պահանջարկի գնի էլաստիկություն, պահանջարկի եկամտի էլաստիկություն, ինչպես նաև երկու ապրանքների խաչաձև գնային էլաստիկություն։
Պահանջարկի գնի էլաստիկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պահանջարկի գնի էլաստիկությունը ցույց է տալիս, թե քանի տոկոսով կփոխվի պահանջարկի մեծությունը, երբ գինը փոխվի 1%-ով։ Հետևյալ գործոնները մեծացնում են պահանջարկի գնի էլաստիկությունը.
- Մեծ թվով մրցակցային ապրանքներ կամ փոխարինող ապրանքներ
- Գների մակարդակի կտրուկ և նկատելի փոփոխություն գնորդի համար
- Գնորդների իրազեկում իրենց հետաքրքրող ապրանքների շուկայի վերաբերյալ
- Ապրանքի ընտրության համար բավարար ժամանակ
- Ապրանքի բարձր տեսակարար կշիռ սպառողի ծախսերում։
Պահանջարկի էլաստիկության վրա ազդում են պահպանման ժամկետները և արտադրության առանձնահատկությունները։ Պահանջարկի կատարյալ էլաստիկությունը բնորոշ է ապրանքների համար կատարյալ շուկայի պայմաններում, որտեղ ոչ ոք չի կարող ազդել դրա գնի վրա, հետևաբար այն մնում է անփոփոխ։ Ապրանքների ճնշող մեծամասնության համար գնի և պահանջարկի միջև կապը հակադարձ է, այսինքն` գործակիցը բացասական է ստացվում։ Մինուսը սովորաբար ընդունված է բաց թողնել, և գնահատումը կատարվում է ըստ մոդուլի։ Այնուամենայնիվ, կան դեպքեր, երբ պահանջարկի էլաստիկության գործակիցը դրական է, օրինակ, դա բնորոշ է Գիֆենյան ապրանքներին։ Հատկանշական է նաև այն, թե արդյոք գինը բարձրանում կամ նվազում է, ըստ այդմ էլաստիկությունը կարող է տարբեր լինել։
Էլաստիկ պահանջարկ ունեցող ապրանքներ ըստ գնի.
- Շքեղ իրեր՝ զարդեր, նրբահամ խորտիկներ
- Ապրանքներ, որոնց արժեքը շոշափելի է ընտանեկան բյուջեի համար՝ կահույք, կենցաղային տեխնիկա
- Հեշտ փոխարինելի ապրանքներ՝ միս, մրգեր։
Ոչ էլաստիկ պահանջարկ ունեցող ապրանքներ ըստ գնի.
- Առաջին անհրաժեշտության իրեր՝ դեղորայք, կոշիկ, էլեկտրականություն և էներգիայի այլ աղբյուրներ
- Ապրանքներ, որոնց ինքնարժեքն աննշան է ընտանեկան բյուջեի համար՝ մատիտներ, ատամի խոզանակներ
- Դժվար փոխարինելի ապրանքներ՝ հաց, էլեկտրական լամպեր, բենզին։
Պահանջարկի կետային էլաստիկություն գնի նկատմամբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պահանջարկի գնի կետային էլաստիկությունը հաշվարկվում է հետևյալ բանաձևով
որտեղ համարիչի -ն նշանակում է, որ դա պահանջարկի էլաստիկությունն է, իսկ հայտարարի -ն նշանակում է, որ դա պահանջարկի գնի էլաստիկությունն է (անգլ.՝ Demand-պահանջարկ և Price-գին, Quantity-<վաճառքի> քանակը, արժեքը բառերից)։ Այսինքն՝ պահանջարկի գնի էլաստիկությունը ցույց է տալիս պահանջարկի փոփոխության աստիճանը՝ ի պատասխան ապրանքի գնի փոփոխության։ Արժեքը սովորաբար բացասական է ստացվում, քանի որ, ինչպես ենթադրում է պահանջարկի օրենքը, գնի բարձրացման հետ մեկտեղ ապրանքի նկատմամբ պահանջարկը նվազում է։
Այս ցուցանիշներից կախված` առանձնացնում են`
Լիովին ոչ էլաստիկ պահանջարկ | պահանջարկը չի փոխվում, երբ փոխվում է գինը. առաջին անհրաժեշտության ապրանքներ | |
Ոչ էլաստիկ պահանջարկ | պահանջարկը փոխվում է ավելի քիչ, քան գինը. ամենօրյա կամ փոխարինող չունեցող ապրանքներ | |
Պահանջարկի էլաստիկության միավոր | պահանջարկը փոխվում է գնի համամասնությամբ (հակառակ ուղղություններով) | |
Էլաստիկ պահանջարկ | պահանջարկը փոխվում է ավելի շատ, քան գինը. ապրանքներն ունեն փոխարինող կամ կարևոր դեր չեն խաղում սպառողի համար | |
Կատարյալ էլաստիկ պահանջարկ | պահանջարկը փոփոխվում է վերջնական արժեքով` գնի աննշան փոքր փոփոխության դեպքում անգամ. պահանջարկը շատ է կախված նույնիսկ գնի աննշան տատանումներից |
Պահանջարկի գնի աղեղային էլաստիկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այն դեպքերում, երբ գնի և (կամ) պահանջարկի փոփոխությունները զգալի են (ավելի քան 5 %), ընդունված է հաշվարկել պահանջարկի աղեղային էլաստիկությունը.
որտեղ և - համապատասխան մեծությունների միջին արժեքներն են։
Այսինքն, երբ գինը փոխվում է մինչև և պահանջարկի ծավալը մինչև , գնի միջին արժեքը կլինի , իսկ պահանջարկի միջին արժեքը` :
Պահանջարկի եկամտի էլաստիկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պահանջարկի եկամտի էլաստիկությունը ցույց է տալիս, թե քանի տոկոսով կփոխվի պահանջարկի մեծությունը, երբ եկամուտը փոխվի 1%-ով։ Դա կախված է հետևյալ գործոններից.
- Ապրանքի նշանակությունը ընտանեկան բյուջեի համար։
- Ապրանքը հանդիսանում է շքեղության առարկա թե առաջին անհրաժեշտության ապրանք։
- Պահպանողականություն ճաշակի մեջ։
Պահանջարկի եկամտի էլաստիկությունը չափելով՝ կարելի է որոշել՝ տվյալ ապրանքը պատկանում է նորմալ կամ ցածրարժեք կատեգորիայի։ Սպառված ապրանքների հիմնական մասը պատկանում է նորմալ կատեգորիայի։ Եկամուտների աճի հետ մեկտեղ մենք ավելի շատ գնում ենք հագուստ, կոշիկ, բարձրորակ սնունդ, երկարատև օգտագործման ապրանքներ։ Կան ապրանքներ, որոնց պահանջարկը հակադարձ համեմատական է սպառողների եկամուտներին։ Դրանք ներառում են սեքընդ հենդի[Ն 1] բոլոր ապրանքները և սննդի որոշ տեսակներ (էժան երշիկ, համեմունք)։ Մաթեմատիկորեն, պահանջարկի եկամտի էլաստիկությունը կարող է արտահայտվել հետևյալ կերպ.
որտեղ է համարիչ նշանակում է նշանակում է, որ դա պահանջարկի էլաստիկությունն է, իսկ հայտաարար -ն պահանջարկի եկամտի էլաստիկությունն է (անգլերեն Demand` պահանջարկ և Income` եկամուտ բառերից)։ Այսինքն` պահանջարկի եկամտի էլաստիկությունը ցույց է տալիս պահանջարկի փոփոխության աստիճանը` ի պատասխան սպառողների եկամուտների փոփոխության։ Կախված ապրանքների հատկություններից, եկամտի առումով այդ ապրանքների պահանջարկի էլաստիկությունը կարող է տարբեր լինել։ Ապրանքների դասակարգումն ըստ արժեքների ներկայացված է հետևյալ աղյուսակում.
Նորմալ (լիարժեք) բարիք | Պահանջարկի ծավալը մեծանում է, երբ սպառողի եկամուտը մեծանում է։ | |
Շքեղ իր | Պահանջարկի ծավալը փոխվում է ավելի մեծ տոկոսով, քան եկամուտը։ | |
Առաջին անհրաժեշտության ապրանք | Պահանջարկի ծավալը փոխվում է ավելի փոքր տոկոսով, քան եկամուտը։ Այսինքն՝ որոշակի թվով անգամ եկամտի աճի դեպքում տվյալ ապրանքի պահանջարկը կավելանա ավելի քիչ անգամ։ | |
թերարժեք (ստորին կարգի) բարիք | Պահանջարկի ծավալը նվազում է, երբ սպառողի եկամուտը մեծանում է։ Որպես օրինակ կարող է ծառայել գարու սպառման շուկան։ | |
Չեզոք բարիք | Այս բարիքի սպառման և եկամտի փոփոխության միջև ուղղակի կապ չկա։ |
Առանձին-առանձին պետք է նշել, որ և՛ շքեղ ապրանքները, և՛ առաջին անհրաժեշտության ապրանքները նորմալ (լիարժեք) ապրանքներ են, քանի որ պայմանը պարունակում է երկու պայմանները` և՛ , և՛ :
Պահանջարկի խաչաձև էլաստիկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սա մեկ ապրանքի պահանջարկի տոկոսային փոփոխությանհարաբերակցությունն է մեկ այլ ապրանքի գնի տոկոսային փոփոխության հետ։ Դրական արժեքը նշանակում է, որ այդ ապրանքները փոխարինելի են (սուբստիտուտներ). բացասական արժեքը ցույց է տալիս, որ դրանք փոխլրացնող են (կոմպլեմենտներ)[1].
որտեղ համարիչ -ն նշանակում է, որ նշանակում է, որ դա պահանջարկի էլաստիկությունն է, իսկ հայտարար ը ասում է, որ սա պահանջարկի խաչաձև էլաստիկությունն է, որտեղ -ը և -ը ենթադրելի ինչ-որ 2 ապրանքներ են։ Այսինքն պահանջարկի խաչաձև էլաստիկությունը ցույց է տալիս մեկ ապրանքի () պահանջարկի փոփոխության աստիճանը` ի պատասխան մեկ այլ ապրանքի () գնի փոփոխության։
Կախված փոփոխականի կողմից ընդունված արժեքներից` և ապրանքների միջև առանձնանում են հետևյալ կապերը.
Ապրանքների սուբստիտուտներ | Սպառողները տեսականորեն կարող են ապրանքի սպառումը փոխարինել ապրանքի սպառմամբ։ Օրինակ՝ լվացքի փոշու երկու ապրանքանիշ։ | |
Փոխլրացնող բարիքներ | Սպառողները տեսականորեն չեն կարող փոխել ապրանքի սպառումը` առանց փոխելու ապրանքի սպառումը նույն ուղղությամբ։ Լավ օրինակ են նոութբուքերը և դրանց պարագաները։ | |
Միմյանցից անկախ ապրանքներ | ապրանքի գնի փոփոխությունը որևէ կերպ չի ազդում ապրանքի սպառման վրա։ |
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Макконнелл К.Р., Брю С.Л. Экономикс: Принципы, проблемы и политика. В 2 т. Т.2. — М.: Республика, 1992. — С. 26—27. — 400 с. — ISBN 5-250-01486-0