Պահանջարկի էլաստիկություն

էլաստիկ պահանջարկ

Ոչ էլաստիկ պահանջարկ

Պահանջարկի էլաստիկություն, պահանջարկի հարաբերական փոփոխության չափանիշ։ Պահանջարկի էլաստիկությունը թույլ է տալիս գրեթե ճշգրիտ չափել գնորդի արձագանքի աստիճանը գների փոփոխության, եկամտի մակարդակի կամ այլ գործոնների նկատմամբ։ Հաշվարկվում է էլաստիկության գործակցի միջոցով։ Ցույց է տալիս Y գործառույթի արժեքի փոփոխության հարաբերակցությունը X փաստարկի հարաբերական փոփոխության միավորի համար։ Անկախ փոփոխականներն են` 1) տվյալ ապրանքի գինը 2) բոլոր մյուս ապրանքների գները 3) եկամուտները։

Էլաստիկության տեսակներ

Տարբերակում են պահանջարկի գնի էլաստիկություն, պահանջարկի եկամտի էլաստիկություն, ինչպես նաև երկու ապրանքների խաչաձև գնային էլաստիկություն։

Պահանջարկի գնի էլաստիկություն

Պահանջարկի գնի էլաստիկությունը ցույց է տալիս, թե քանի տոկոսով կփոխվի պահանջարկի մեծությունը, երբ գինը փոխվի 1%-ով։ Հետևյալ գործոնները մեծացնում են պահանջարկի գնի էլաստիկությունը.

• Մեծ թվով մրցակցային ապրանքներ կամ փոխարինող ապրանքներ
• Գների մակարդակի կտրուկ և նկատելի փոփոխություն գնորդի համար
• Գնորդների իրազեկում իրենց հետաքրքրող ապրանքների շուկայի վերաբերյալ
• Ապրանքի ընտրության համար բավարար ժամանակ
• Ապրանքի բարձր տեսակարար կշիռ սպառողի ծախսերում։

Պահանջարկի էլաստիկության վրա ազդում են պահպանման ժամկետները և արտադրության առանձնահատկությունները։ Պահանջարկի կատարյալ էլաստիկությունը բնորոշ է ապրանքների համար կատարյալ շուկայի պայմաններում, որտեղ ոչ ոք չի կարող ազդել դրա գնի վրա, հետևաբար այն մնում է անփոփոխ։ Ապրանքների ճնշող մեծամասնության համար գնի և պահանջարկի միջև կապը հակադարձ է, այսինքն` գործակիցը բացասական է ստացվում։ Մինուսը սովորաբար ընդունված է բաց թողնել, և գնահատումը կատարվում է ըստ մոդուլի։ Այնուամենայնիվ, կան դեպքեր, երբ պահանջարկի էլաստիկության գործակիցը դրական է, օրինակ, դա բնորոշ է Գիֆենյան ապրանքներին։ Հատկանշական է նաև այն, թե արդյոք գինը բարձրանում կամ նվազում է, ըստ այդմ էլաստիկությունը կարող է տարբեր լինել։

Էլաստիկ պահանջարկ ունեցող ապրանքներ ըստ գնի.

• Շքեղ իրեր՝ զարդեր, նրբահամ խորտիկներ
• Ապրանքներ, որոնց արժեքը շոշափելի է ընտանեկան բյուջեի համար՝ կահույք, կենցաղային տեխնիկա
• Հեշտ փոխարինելի ապրանքներ՝ միս, մրգեր։

Ոչ էլաստիկ պահանջարկ ունեցող ապրանքներ ըստ գնի.

• Առաջին անհրաժեշտության իրեր՝ դեղորայք, կոշիկ, էլեկտրականություն և էներգիայի այլ աղբյուրներ
• Ապրանքներ, որոնց ինքնարժեքն աննշան է ընտանեկան բյուջեի համար՝ մատիտներ, ատամի խոզանակներ
• Դժվար փոխարինելի ապրանքներ՝ հաց, էլեկտրական լամպեր, բենզին։

Պահանջարկի կետային էլաստիկություն գնի նկատմամբ

Պահանջարկի գնի կետային էլաստիկությունը հաշվարկվում է հետևյալ բանաձևով

$E_{P}^{D}={\frac {\Delta Q/Q}{\Delta P/P}},$

որտեղ համարիչի $D$-ն նշանակում է, որ դա պահանջարկի էլաստիկությունն է, իսկ հայտարարի $P$-ն նշանակում է, որ դա պահանջարկի գնի էլաստիկությունն է (անգլ.՝ Demand-պահանջարկ և Price-գին, Quantity-<վաճառքի> քանակը, արժեքը բառերից)։ Այսինքն՝ պահանջարկի գնի էլաստիկությունը ցույց է տալիս պահանջարկի փոփոխության աստիճանը՝ ի պատասխան ապրանքի գնի փոփոխության։ Արժեքը սովորաբար բացասական է ստացվում, քանի որ, ինչպես ենթադրում է պահանջարկի օրենքը, գնի բարձրացման հետ մեկտեղ ապրանքի նկատմամբ պահանջարկը նվազում է։

Այս ցուցանիշներից կախված` առանձնացնում են`

Լիովին ոչ էլաստիկ պահանջարկ	$E_{P}^{D}=0$	պահանջարկը չի փոխվում, երբ փոխվում է գինը. առաջին անհրաժեշտության ապրանքներ
Ոչ էլաստիկ պահանջարկ	$-1<E_{P}^{D}<0$	պահանջարկը փոխվում է ավելի քիչ, քան գինը. ամենօրյա կամ փոխարինող չունեցող ապրանքներ
Պահանջարկի էլաստիկության միավոր	$E_{P}^{D}=-1$	պահանջարկը փոխվում է գնի համամասնությամբ (հակառակ ուղղություններով)
Էլաստիկ պահանջարկ	$-\infty <E_{P}^{D}<-1$	պահանջարկը փոխվում է ավելի շատ, քան գինը. ապրանքներն ունեն փոխարինող կամ կարևոր դեր չեն խաղում սպառողի համար
Կատարյալ էլաստիկ պահանջարկ	$E_{P}^{D}=-\infty$	պահանջարկը փոփոխվում է վերջնական արժեքով` գնի աննշան փոքր փոփոխության դեպքում անգամ. պահանջարկը շատ է կախված նույնիսկ գնի աննշան տատանումներից

Պահանջարկի գնի աղեղային էլաստիկություն

Այն դեպքերում, երբ գնի և (կամ) պահանջարկի փոփոխությունները զգալի են (ավելի քան 5 %), ընդունված է հաշվարկել պահանջարկի աղեղային էլաստիկությունը.

$E_{P}^{D}={\frac {\Delta Q/{\overline {Q}}}{\Delta P/{\overline {P}}}},$

որտեղ ${\overline {Q}}$ և ${\overline {P}}$ - համապատասխան մեծությունների միջին արժեքներն են։

Այսինքն, երբ գինը փոխվում է $P_{1}$ մինչև $P_{2}$ և պահանջարկի ծավալը $Q_{1}$ մինչև $Q_{2}$, գնի միջին արժեքը կլինի ${\overline {P}}={\tfrac {P_{1}+P_{2}}{2}}$, իսկ պահանջարկի միջին արժեքը` ${\overline {Q}}={\tfrac {Q_{1}+Q_{2}}{2}}$:

Պահանջարկի եկամտի էլաստիկություն

Պահանջարկի եկամտի էլաստիկությունը ցույց է տալիս, թե քանի տոկոսով կփոխվի պահանջարկի մեծությունը, երբ եկամուտը փոխվի 1%-ով։ Դա կախված է հետևյալ գործոններից.

• Ապրանքի նշանակությունը ընտանեկան բյուջեի համար։
• Ապրանքը հանդիսանում է շքեղության առարկա թե առաջին անհրաժեշտության ապրանք։
• Պահպանողականություն ճաշակի մեջ։

Պահանջարկի եկամտի էլաստիկությունը չափելով՝ կարելի է որոշել՝ տվյալ ապրանքը պատկանում է նորմալ կամ ցածրարժեք կատեգորիայի։ Սպառված ապրանքների հիմնական մասը պատկանում է նորմալ կատեգորիայի։ Եկամուտների աճի հետ մեկտեղ մենք ավելի շատ գնում ենք հագուստ, կոշիկ, բարձրորակ սնունդ, երկարատև օգտագործման ապրանքներ։ Կան ապրանքներ, որոնց պահանջարկը հակադարձ համեմատական է սպառողների եկամուտներին։ Դրանք ներառում են սեքընդ հենդի բոլոր ապրանքները և սննդի որոշ տեսակներ (էժան երշիկ, համեմունք)։ Մաթեմատիկորեն, պահանջարկի եկամտի էլաստիկությունը կարող է արտահայտվել հետևյալ կերպ.

$E_{I}^{D}={\frac {\Delta Q/Q}{\Delta I/I}},$

որտեղ է համարիչ $D$ նշանակում է նշանակում է, որ դա պահանջարկի էլաստիկությունն է, իսկ հայտաարար $I$-ն պահանջարկի եկամտի էլաստիկությունն է (անգլերեն Demand` պահանջարկ և Income` եկամուտ բառերից)։ Այսինքն` պահանջարկի եկամտի էլաստիկությունը ցույց է տալիս պահանջարկի փոփոխության աստիճանը` ի պատասխան սպառողների եկամուտների փոփոխության։ Կախված ապրանքների հատկություններից, եկամտի առումով այդ ապրանքների պահանջարկի էլաստիկությունը կարող է տարբեր լինել։ Ապրանքների դասակարգումն ըստ $E$ արժեքների ներկայացված է հետևյալ աղյուսակում.

Նորմալ (լիարժեք) բարիք	$E_{I}^{D}>0$	Պահանջարկի ծավալը մեծանում է, երբ սպառողի եկամուտը մեծանում է։
Շքեղ իր	$E_{I}^{D}>1$	Պահանջարկի ծավալը փոխվում է ավելի մեծ տոկոսով, քան եկամուտը։
Առաջին անհրաժեշտության ապրանք	$0<E_{I}^{D}<1$	Պահանջարկի ծավալը փոխվում է ավելի փոքր տոկոսով, քան եկամուտը։ Այսինքն՝ որոշակի թվով անգամ եկամտի աճի դեպքում տվյալ ապրանքի պահանջարկը կավելանա ավելի քիչ անգամ։
թերարժեք (ստորին կարգի) բարիք	$E_{I}^{D}<0$	Պահանջարկի ծավալը նվազում է, երբ սպառողի եկամուտը մեծանում է։ Որպես օրինակ կարող է ծառայել գարու սպառման շուկան։
Չեզոք բարիք	$E_{I}^{D}=0$	Այս բարիքի սպառման և եկամտի փոփոխության միջև ուղղակի կապ չկա։

Առանձին-առանձին պետք է նշել, որ և՛ շքեղ ապրանքները, և՛ առաջին անհրաժեշտության ապրանքները նորմալ (լիարժեք) ապրանքներ են, քանի որ պայմանը $E_{I}^{D}>0$ պարունակում է երկու պայմանները` և՛ $E_{I}^{D}>1$, և՛ $0<E_{I}^{D}<1$:

Պահանջարկի խաչաձև էլաստիկություն

Սա մեկ ապրանքի պահանջարկի տոկոսային փոփոխությանհարաբերակցությունն է մեկ այլ ապրանքի գնի տոկոսային փոփոխության հետ։ Դրական արժեքը նշանակում է, որ այդ ապրանքները փոխարինելի են (սուբստիտուտներ). բացասական արժեքը ցույց է տալիս, որ դրանք փոխլրացնող են (կոմպլեմենտներ).

$E_{XY}^{D}={\frac {\Delta Q_{X}/Q_{X}}{\Delta P_{Y}/P_{Y}}},$

որտեղ համարիչ $D$-ն նշանակում է, որ նշանակում է, որ դա պահանջարկի էլաստիկությունն է, իսկ հայտարար $XY$ը ասում է, որ սա պահանջարկի խաչաձև էլաստիկությունն է, որտեղ $X$-ը և $Y$-ը ենթադրելի ինչ-որ 2 ապրանքներ են։ Այսինքն պահանջարկի խաչաձև էլաստիկությունը ցույց է տալիս մեկ ապրանքի ($X$) պահանջարկի փոփոխության աստիճանը` ի պատասխան մեկ այլ ապրանքի ($Y$) գնի փոփոխության։

Կախված $E$ փոփոխականի կողմից ընդունված արժեքներից` $X$ և $Y$ ապրանքների միջև առանձնանում են հետևյալ կապերը.

Ապրանքների սուբստիտուտներ	$E_{XY}^{D}>0$	Սպառողները տեսականորեն կարող են $X$ ապրանքի սպառումը փոխարինել $Y$ ապրանքի սպառմամբ։ Օրինակ՝ լվացքի փոշու երկու ապրանքանիշ։
Փոխլրացնող բարիքներ	$E_{XY}^{D}<0$	Սպառողները տեսականորեն չեն կարող փոխել $X$ ապրանքի սպառումը` առանց փոխելու $Y$ ապրանքի սպառումը նույն ուղղությամբ։ Լավ օրինակ են նոութբուքերը և դրանց պարագաները։
Միմյանցից անկախ ապրանքներ	$E_{XY}^{D}=0$	$Y$ ապրանքի գնի փոփոխությունը որևէ կերպ չի ազդում $X$ ապրանքի սպառման վրա։

Տես նաև

• Էլաստիկություն
• Գիֆենյան ապրանք