Jump to content

Միակ երեխա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Միակ երեխա, անձ, ով չունի եղբայր կամ քույր՝ ծնված կամ որդեգրված։

Երեխաները, ովքեր խորթ եղբայրներ, քույրեր, կամ երբեք չեն հանդիպել իրենց եղբայրներին և քույրերին, որոնք ապրում են նույն տանը կամ տարբեր տներում, հատկապես նրանք, ովքեր ծնվել են զգալիորեն ավելի ուշ, կարող են ունենալ միակ երեխաներին բնորոշ ընտանեկան նույն առանձնահատկությունները, ինչպես նաև երեխաները, ովքեր ունեն շատ ավելի երիտասարդ եղբայրներ և քույրեր նույն ծնողներից (ընդհանուր առմամբ, տասը կամ ավելի տարի)։

Նկարագիր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմության ընթացքում միակ երեխաները համեմատաբար հազվադեպ էին։ Մոտավորապես 20-րդ դարի կեսերից ծնելիության մակարդակը և ընտանիքի միջին չափը կտրուկ անկում ապրեցին մի շարք պատճառներով, ներառյալ մարդկանց գերբնակեցման ընկալվող մտահոգությունները և ավելի շատ կանայք, ովքեր իրենց առաջնեկը ունենում էին ավելի ուշ՝ ծնելիության վերահսկողության և աշխատուժի պատճառով։ Միացյալ Նահանգներում միակ երեխաներ ունեցող ընտանիքների թիվը մեծացել է Մեծ ճգնաժամի ժամանակ, սակայն նվազել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ծնվածների աճի ժամանակ[1]։ 1953 թվականին Կորեական պատերազմի ավարտից հետո Հարավային Կորեայի կառավարությունը քաղաքացիներին առաջարկեց յուրաքանչյուրը ունենալ մեկ կամ երկու երեխա՝ տնտեսական բարգավաճումը խթանելու համար, ինչը հանգեցրեց ծնելիության զգալի նվազման և երկրում միակ երեխաների ավելի մեծ թվին[2][3]։

1980 թվականից մինչև 2015 թվականը Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունում մեկ երեխայի քաղաքականությունը սահմանափակում էր ծնողների մեծ մասին միայն մեկ երեխա ունենալ, չնայած այն ենթակա էր տեղական թուլացումներին և անհատական հանգամանքներին (օրինակ, երբ երկվորյակներ էին լինում)[4][5][6]։

Ընտանիքները կարող են ունենալ մի երեխա տարբեր պատճառներով, այդ թվում ՝ անձնական նախընտրություն, ընտանեկան պլանավորում, ֆինանսական և հուզական կամ ֆիզիկական առողջության խնդիրներ, ճանապարհորդելու ցանկություն, ընտանիքի սթրես, կրթության առավելություններ, ուշ ամուսնություն, կայունություն, կենտրոնացում, ժամանակի սահմանափակումներ, հղիության վախ, մեծ տարիք, անօրինական ծննդաբերություն, անպտղություն, ամուսնալուծություն և երեխաներից մեկի կամ ծնողի մահ։ Ծնողներից մեկի վաղաժամ մահը նույնպես նպաստեց ամուսնությունների փոքր տոկոսին, որոնք ծնում էին ընդամենը մեկ երեխա մինչև մոտ 20-րդ դարի կեսերը, չանրադառնալով այն ժամանակվա հազվադեպ ամուսնալուծությունների մասին։

Երբեմն ասում են, որ միակ երեխաներն ավելի շուտ են զարգացնում այլ հետաքրքրություններ (մեծահասակների հետ ավելի շատ ժամանակ անցկացնելուց) և միայնակ են զգում[1]։ Երբեմն նրանք փոխհատուցում են միայնությունը՝ զարգացնելով ավելի ամուր հարաբերություններ իրենց հետ[7] կամ զարգացնելով ակտիվ ֆանտազիայի կյանք, որը ներառում է երևակայական ընկերներ։ Երբեմն երեխաները, որոնց եղբայրներն ու քույրերը իրենցից շատ ավելի մեծ են, ասում են, որ իրենց միայնակ են զգում[8]։

Կարծրատիպեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արևմտյան երկրներում միակ երեխաները կարող են կարծրատիպի առարկա լինել, որով նրանց հավասարեցնում են «երես առածներ»։ Գ․ Սթենլի Հոլլը առաջին մեկնաբաններից էր, ով միակ երեխաներին վատ համբավ տվեց, երբ նրանց իրավիճակը անվանեց «տեղով հիվանդություն»։ «Միակ երեխաներին» սովորաբար բնութագրում են որպես «փչացած, եսասեր և անպարկեշտ»[9]։ Չնայած միակ երեխաները մեծ ուշադրություն և պաշարներ են ստանում իրենց զարգացման համար, պարզ չէ, որ նրանք, ոնց կարգն է, չափազանց շատ են բոլոր քմահաճույքներից օգտվում կամ զգալիորեն տարբերվում են եղբայրներ և քույրեր ունեցող երեխաներից[10]:Սյուզան Նյումանը, Ռատգերսի համալսարանի սոցիալական հոգեբան և «Միակ երեխա դաստիարակել» գրքի հեղինակը, ասում է, որ սա առասպել է։ «Մարդիկ ասում են, որ միայն երեխաներն են երես առած, ագրեսիվ, համառ, նրանք միայնակ են և անկանոն», - ասաց նա։ «Կան հարյուրավոր հետազոտություններ, որոնք ցույց են տալիս, որ միակ երեխաները չեն տարբերվում իրենց հասակակիցներից»։

Այնուամենայնիվ, տարբերություններ են հայտնաբերվել։ ԱՄՆ-ի երեխաների սոցիալական և միջանձնային հմտությունների[11][12] ուսուցիչների գնահատականների վերաբերյալ հետազոտությունը ցույց է տվել, որ միակ երեխաները ավելի ցածր են ինքնատիրապետման և միջանձնային հմտությունների առումով։ Չնայած հետագա ուսումնասիրությունը չի կարողացել ապացույցներ գտնել, որ դա շարունակվում է միջնակարգ և ավագ դպրոցներում[13][14], հետագա ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ դեֆիցիտները շարունակվում են առնվազն մինչև հինգերորդ դասարան[15]։ Ընդհանուր առմամբ, հետազոտության արդյունքների մեծ մասը չի հաստատում միակ երեխաներին վերաբերող բացասական կողմերը, թեև կան տարբերություններ։ Միակ երեխաները բազմաթիվ ուսումնասիրությունների միջոցով ապացուցել են, որ նրանք ավելի խելացի են, ավելի ինքնավար, ավելի լավ պահվածք ունեն և ավելի հասուն են, քան իրենց հասակակիցները[16]։

Չինաստանում միակ երեխաների վարքային խնդիրները կոչվում են «Փոքրիկ կայսեր համախտանիշ»[17], իսկ եղբայրների և քույրերի պակասի մեջ մեղադրվում է մի շարք սոցիալական հիվանդություններ, ինչպիսիք են նյութապաշտությունը և հանցագործությունը։ Այնուամենայնիվ, վերջին ուսումնասիրությունները չեն աջակցում այս պնդումներին և չեն ցույց տալիս անհատականության զգալի տարբերություններ միակ երեխաների և մեծ ընտանիքների երեխաների միջև[18]։ 2015 թվականին ավարտված մեկ երեխայի քաղաքականությունը ենթադրվում էր, որ ստիպված հղիության արհեստական ընդհատումների, նորածինների սպանության, աղջիկների ծննդաբերության թերազեկման հիմքում ընկած պատճառ է, և առաջարկվել է որպես Չինաստանում հանցագործությունների և գենդերային անհավասարակշռության աճի հնարավոր պատճառ։

Հանրաճանաչ լրատվամիջոցները հաճախ պնդում են, որ միակ երեխաներին ավելի դժվար է հարմարվել սովորական ընտանեկան միջավայրում, քանի որ նրանք մրցակիցներ չունեն իրենց ծնողների և այլ հարազատների ուշադրության համար։ Ենթադրվում է, որ շփոթություն է առաջանում տարիքի և դերերի նորմերի վերաբերյալ, և որ նմանատիպ ազդեցություն կա այլ հասակակիցների և երիտասարդների հետ փոխհարաբերությունների ժամանակ՝ ողջ կյանքի ընթացքում[19]։ Բացի այդ, շատերը կարծում են, որ իրենց ծնողները չափազանց մեծ ճնշում են գործադրում և ակնկալիքներ են դնում միակ երեխայի վրա, և որ հաճախ միակ երեխաները պերֆեկցիոնիստներ են[20]։ Միակ երեխաներն ավելի արագ են հասունանում[19]։ Որոշ հոգեբաններ հավատում են «միակ երեխայի համախտանիշին», չնայած դրան շատ քիչ ապացույցներ կան։ «Միակ երեխայի համախտանիշը» այն գաղափարն է, որ մեծահասակ տարիքում նրանք, ովքեր եղբայրներ և քույրեր չեն ունեցել, ավելի հավանական է, որ ունենան ավելի քիչ զարգացած սոցիալական հմտություններ և հակասոցիալական միտումներ, որոնք շարունակվել են մանկությունից։ Հետազոտողները, ովքեր հերքել են այս համոզմունքը, այն վերագրում են հասակակիցների հարաբերություններին՝ որպես եղբայրների և քույրերի միջև փոխհարաբերությունների փոխարինող։ Իրականում, ավելի շատ ապացույցներ կան, որ միակ երեխաները գերազանցում են իրենց հասակակիցներին։

Գիտական հետազոտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1987 թ.-ին 141 ուսումնասիրությունների քանակական վերանայումը[21] 16 տարբեր անձնավորության հատկանիշների վերաբերյալ չկարողացավ աջակցել այն կարծիքին, որը կայացրել են տեսաբանները, այդ թվում ՝ Ալֆրեդ Ադլերը, որ միակ երեխաները ավելի հավանական է, որ անկանոն են խնամքի պատճառով[22]։ Ուսումնասիրությունը չի հայտնաբերել ոչ մի ապացույց, որ միակ երեխաներին ավելի հաճախ են հանդիպում անկանոնություններ։ Միակ վիճակագրորեն նշանակալի տարբերությունը, որը հայտնաբերվել է, այն է, որ միակ երեխաներն ունեն ավելի բարձր նվաճումների մոտիվացիա, որը Դենիս Պոլիտը և Տոնի Ֆալբոն վերագրում են ծնողական ռեսուրսներին, ակնկալիքներին և ստուգմանը, որը ցույց է կտա նրանց ավելի մեծ պարգևատրման աստիճան և թերանալու համար պատժվելու ավելի մեծ հավանականություն։ Հեղինակների կողմից կատարված երկրորդ վերլուծությունը ցույց է տվել, որ միակ երեխաները, միայն մեկ քույր ու եղբայր ունեցող երեխաները և առաջին երեխաները, ընդհանուր առմամբ, ավելի բարձր գնահատական են ստանում խոսքի հմտության թեստերում, քան ուշ ծնված երեխաները և երեխաները, ովքեր ունեն բազմաթիվ քույր ու եղբայրներ[23]։

Մեծ (n=8,689) ոհետազոտությունը ոչ մի ապացույց չի գտել այն մտքի համար, որ միակ երեխաները ավելի ինքնասիրահարվախ են, քան քույրեր և եղբայրներ ունեցող երեխաները[24]։

Տոնի Ֆալբոն և Դենիս Պոլիտը, միակ երեխաների հետազոտության մեջ, հավաքել են 115 ուսումնասիրություն, որոնք վերաբերում են անձի, խելացիության, հարմարվողականության ևհասակակիցների և նրանց ծնողների հետ հարաբերությունների վերաբերյալ տեղեկատվությանն ու ապացույցներին։ Ըստ նրանց եզրակացության՝ միակ երեխաները գերազանցում են բոլոր մյուս երեխաներին, բացառությամբ այն երեխաների, որոնք իրենց հետ համանման իրավիճակում են, ինչպիսիք են առաջին առաջնեկները[16]։

Ռեսուրսների նոսրացման մոդելի համաձայն[25]՝ ծնողների ռեսուրսները (օրինակ ՝ երեխային կարդալու ժամանակը) կարևոր են զարգացման համար։ Քանի որ այդ ռեսուրսները սահմանափակ են, կարծում են, որ շատ եղբայրներ և քույրեր ունեցող երեխաները ավելի քիչ ռեսուրսներ են ստանում։ Այնուամենայնիվ, համախառն մոդելը[26] ենթադրում է, որ հակառակ ազդեցություն է ունենում ոչ կրտսեր երեխաների համար կրտսեր եղբայրներին և քույրերին դաստիարակելը, թեև դաստիարակելը չի ​​կազմում ծնողական ռեսուրսների կրճատված մասնաբաժինը։ Սա մեկ բացատրություն է տալիս միակ երեխաների ունակության թեստերի ավելի վատ արդյունքների համար՝ համեմատած առաջնեկների հետ, որոնք սովորաբար նկատվում են գրականության մեջ[26][27],չնայած, առաջարկվել են նաև այնպիսի բացատրություններ, ինչպիսիք են ծնողների բաժանման կամ կորստի ավելի մեծ և ավելի վաղ հավանականությունը վերջին ծնվածների և միակ երեխաների համար, քանի որ դա կարող է լինել նրանց կարգավիճակի պատճառը[27]::

«Միգուցե մեկը» գրքում[28] բնապահպանական արշավի մասնակից Բիլ Մաքքիբենը հանդես է գալիս մեկ երեխայի քաղաքականության օգտին՝ հիմնվելով կլիմայի փոփոխության և գերբնակեցման վրա։ Նա ընթերցողին վստահեցնում է միակ երեխաների հետ հարցազրույցների և գրողների հետ զրույցների հիման վրա ստեղծված պատմությամբ, որը համակցված է հետազոտական գրականության հատվածների հետ, որ դա վնասակար չէ երեխայի զարգացման համար։ Նա պնդում է, որ մշակութային կարծրատիպերի մեծ մասը կեղծ է, որ միակ երեխաների և մյուս երեխաների միջև շատ տարբերություններ չկան, և որտեղ կան տարբերություններ, դրանք բարենպաստ են միակ երեխայի համար։

Միակ երեխաների վերաբերյալ հետազոտությունների մեծ մասը եղել է քանակական և կենտրոնացած է միակ երեխաների վարքի և բանի վրա, թե ինչպես են ուրիշները, օրինակ ուսուցիչները, գնահատում այդ վարքը։ Բեռնիս Սորենսենը, ընդհակառակը, որակական մեթոդներ է օգտագործել, որպեսզի հասնի իմաստի և բացահայտի, թե ինչ են միակ երեխաները հասկանում, զգում կամ դատում իրենց կյանքի մասին, որոնք ապրում են առանց եղբայրների և քույրերի:Նրա հետազոտությունը ցույց է տվել, որ իրենց կյանքի ընթացքում միակ երեխաները հաճախ ավելի շատ են գիտակցում իրենց միակ երեխայի կարգավիճակը և շատ են ազդում հասարակության միակ երեխայի կարծրատիպի վրա, անկախ նրանից, թե կարծրատիպը ճիշտ է, թե սխալ։ Նա իր «Միակ երեխայի փորձը և չափահասությունը» գրքում պնդում է, որ մեծամասնությամբ քույր-եղբայր հասարակությունում մեծանալը ազդում է միակ երեխաների վրա, և որ նրանց եղբայր-քույր հարաբերությունների բացակայությունը կարող է կարևոր ազդեցություն ունենալ թե՛ իրենց, թե՛ ուրիշների պատկերացումների վրա, և թե ինչպես են նրանք շփվում[29]։

Կամերոն Էտ Ալի (2011) վերջին հետազոտությունը վերահսկում է միակ երեխաների հետ կապված էնդոգենությունը։ Ծնողները, ովքեր ընտրում են ունենալ միայն մեկ երեխա, կարող են համակարգված տարբերվել իրենց բնութագրերով այն ծնողներից, ովքեր ընտրում են ունենալ մեկից ավելի երեխա։ Հետազոտությունը եզրակացնում է, որ «նրանք, ովքեր մեծացել են որպես միակ երեխա (Չինաստանում) քաղաքականության հետևանքով, ավելի քիչ վստահելի են, ավելի քիչ հավանական է ռիսկի դիմեն և ավելի քիչ մրցունակ են, քան եթե ունենային եղբայրներ և քույրեր։ Նրանք նաև քիչ լավատես են, ավելի քիչ փութաջան և ավելի հակված նևրոտիկիզմի[30]»: Ավելին, ըստ պրոֆեսոր Քեմերոնի, պարզվել է, որ «երեխաների հետ ավելի շատ շփվելը մանկության տարիներին, օրինակ՝ զարմիկների հետ հաճախակի շփվելը և/կամ մանկապարտեզ գնալը, չի փոխարինում եղբայրներ ու քույրեր ունենալուն»[31]։

Ֆրենկ Սալոուեյը իր գրքում՝ «Ծնվել ըմբոստանալու համար», վկայում է, որ ծննդյան հերթականությունը ազդում է «մարդկային հինգ հիմնական հատկանիշների» (հայտնի է նաև որպես Հինգ գործոնների մոդել) զարգացման վրա։ Սալոուեյը ենթադրում է, որ առաջնեկները և միակ երեխաները ավելի փութաջան են, ավելի սոցիալականորեն գերակշռող, ավելի քիչ հաճելի և ավելի քիչ են բաց նոր գաղափարների համար, քան հետագայում ծնված երեխաները[32]։ Այնուամենայնիվ, նրա եզրակացությունները վիճարկվել են այլ հետազոտողների կողմից[33], ովքեր պնդում են, որ ծննդյան հերթականության ազդեցությունը թույլ է և անհամապատասխան։

«Մեծ հինգի» վրա ծննդյան կարգի ազդեցության վերաբերյալ անցկացված ամենամեծ ուսումնասիրություններից մեկում, 9,664 մասնակիցների ազգային նմուշի տվյալները չեն հայտնաբերել կապ ծննդյան կարգի և NEO PI-R անհատականության թեստի միավորների միջև[34]։ Նմանապես, 2020 թվականի մեծ ուսումնասիրությունը (n = 8,689) որևէ ապացույց չի գտել այն ենթադրության համար, որ միակ երեխաները ավելի ինքնասիրահարված են, քան ոչ միակ երեխաները[35]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Grigoriadis, Vanessa (2004 թ․ հոկտեմբերի 29). «Only Children in New York». New York Magazine (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  2. ↑ Hudson, Gavin (2008 թ․ նոյեմբերի 10). «Korean Women Say Birth Control Is Men's Responsibility». Rewire News Group (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  3. ↑ Jiyeon, Lee (2008 թ․ ապրիլի 4). Herskovitz, Jon (ed.). «Illegal abortion, South Korea's open secret». Reuters (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  4. ↑ Rocha da Silva, Pascal (2006). "La politique de l'enfant unique en République populaire de Chine" ("The politics of one child in the People's Republic of China"). Université de Genève (University of Geneva). p. 22-8. (fr)
  5. ↑ Xiao, Li (2003 թ․ հուլիսի 4). «Marriage of the Only Child: Joys and Worries». China.org.cn. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  6. ↑ Fitzpatrick, Laura (2009 թ․ հուլիսի 27). «A Brief History of China's One-Child Policy». Time (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0040-781X. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  7. ↑ Sandler, Lauren (2013 թ․ հունիսի 8). «Only Children: Lonely and Selfish?». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 6-ին.
  8. ↑ Bradford, Kelly Rose (2014 թ․ ապրիլի 5). «I wish my son wasn't an only child». The Guardian.
  9. ↑ Chang, Juju; Holmberg, Sara (2007 թ․ օգոստոսի 17). «The Only Child Myth». ABC News (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  10. ↑ Sandler, Lauren (2010 թ․ հուլիսի 8). «The Only Child: Debunking the Myths». Time (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0040-781X. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  11. ↑ Downey, Douglas B.; Condron, Dennis J. (2004). «Playing Well with Others in Kindergarten: The Benefit of Siblings at Home». Journal of Marriage and Family (անգլերեն). 66 (2): 333–350. doi:10.1111/j.1741-3737.2004.00024.x. ISSN 0022-2445. JSTOR 3599841.
  12. ↑ Stoppard, Miriam (2010 թ․ նոյեմբերի 30). «So is an only child really happier?». mirror (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  13. ↑ Bobbitt-Zeher, Donna; Downey, Douglas B. (2013). «Number of Siblings and Friendship Nominations Among Adolescents». Journal of Family Issues (անգլերեն). 34 (9): 1175–1193. doi:10.1177/0192513X12470370. ISSN 0192-513X. S2CID 141158110.
  14. ↑ «Only Child Syndrome a Myth». Seeker (անգլերեն). 2010 թ․ օգոստոսի 16. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  15. ↑ Downey, Douglas B.; Condron, Dennis J.; Yucel, Deniz (2015). «Number of Siblings and Social Skills Revisited Among American Fifth Graders». Journal of Family Issues (անգլերեն). 36 (2): 273–296. doi:10.1177/0192513X13507569. ISSN 0192-513X. S2CID 145252784.
  16. ↑ 16,0 16,1 Falbo, Toni; Polit, Denise F. (1986). «Quantitative review of the only child literature: Research evidence and theory development». Psychological Bulletin (անգլերեն). 100 (2): 176–189. doi:10.1037/0033-2909.100.2.176. ISSN 1939-1455.
  17. ↑ Greenberg, Susan H. (2001 թ․ ապրիլի 22). «The Rise Of The Only Child». Newsweek (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  18. ↑ Wan, Chuanwen; Fan, Cunren; Lin, Guobin; Jing, Qicheng (1994). «Comparison of Personality Traits of Only and Sibling School Children in Beijing». The Journal of Genetic Psychology (անգլերեն). 155 (4): 377–388. doi:10.1080/00221325.1994.9914788. ISSN 0022-1325. PMID 7852977.
  19. ↑ 19,0 19,1 Gardephe, Colleen Davis (2022 թ․ հոկտեմբերի 2). «12 Tips for Raising an Only Child». Parents (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  20. ↑ Pickhardt, Carl E. (2009 թ․ հուլիսի 19). «The Adolescent Only Child». Psychology Today (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  21. ↑ Polit, Denise F.; Falbo, Toni (1987). «Only Children and Personality Development: A Quantitative Review». Journal of Marriage and the Family. 49 (2): 309. doi:10.2307/352302. JSTOR 352302.
  22. ↑ Adler, A. (1964). Problems of neurosis. New York: Harper and Row.
  23. ↑ Polit, D. F. & Falbo, T. (1988), «The intellectual achievement of only children», Journal of Biosocial Science, 20 (3): 275–285, doi:10.1017/S0021932000006611, PMID 3063715, S2CID 34618696.
  24. ↑ Foster, Joshua D.; Raley, Jennifer R.; Isen, Joshua D. (2020 թ․ հուլիսի 15). «Further evidence that only children are not more narcissistic than individuals with siblings». Personality and Individual Differences (անգլերեն). 161: 109977. doi:10.1016/j.paid.2020.109977. ISSN 0191-8869. S2CID 216492755.
  25. ↑ Downey, D. B. (2001), «Number of siblings and intellectual development: The resource dilution explanation», American Psychologist, 56 (6–7): 497–504, doi:10.1037/0003-066X.56.6-7.497, PMID 11413873.
  26. ↑ 26,0 26,1 Zajonc, R. B.; Markus, Gregory B. (1975), «Birth Order and Intellectual Development», Psychological Review, 82 (1): 74–88, doi:10.1037/h0076229.
  27. ↑ 27,0 27,1 Falbo, Toni (1978), «Sibling Tutoring and Other Explanations for Intelligence Discontinuities of Only and Last Borns», Journal of Population, 1 (4): 349–363, doi:10.1007/BF00972557, JSTOR 27507586, S2CID 143544441.
  28. ↑ McKibben, B. (1998), Maybe one: A personal and environmental argument for single-child families, New York: Simon & Schuster, ISBN 0-684-85281-0.
  29. ↑ Sorensen, B. (2008), Only Child Experience and Adulthood, Hampshire: Palgrave MacMillan, էջեր 164–195, ISBN 978-0-230-52101-8.
  30. ↑ Cameron, Lisa; Erkal, N.; Gangadharan, L. & Meng, Xin (2011), Little Emperors—Behavioral Impacts of China's One-Child Policy (University of Melbourne).
  31. ↑ «Effects of China's One Child Policy on its children». Science Daily. 2013 թ․ հունվարի 10. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
  32. ↑ Sulloway, F. J. (1996), Born to rebel: Birth order, family dynamics and creative lives, New York: Pantheon Books, ISBN 0-679-44232-4.
  33. ↑ Harris, J. R. (2006), No two alike: Human nature and human individuality, New York: WW Norton & Company, ISBN 0-393-05948-0.
  34. ↑ Jefferson, T.; Herbst, J. H. & McCrae, R. R. (1998), «Associations between birth order and personality traits: Evidence from self-reports and observer ratings», Journal of Research in Personality, 32 (4): 498–509, doi:10.1006/jrpe.1998.2233.
  35. ↑ Foster, Joshua D.; Raley, Jennifer R.; Isen, Joshua D. (2020 թ․ հուլիսի 15). «Further evidence that only children are not more narcissistic than individuals with siblings». Personality and Individual Differences (անգլերեն). 161: 109977. doi:10.1016/j.paid.2020.109977. ISSN 0191-8869. S2CID 216492755.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Միակ_երեխա&oldid=9665421» էջից