Հիպոկալցեմիկ կրիզ
Հիպոկալցեմիկ կրիզ (սուր պարաթիրեոզ, հարվահանաձև գեղձերի սուր անբավարարություն, տետանիա), հարվահանաձև գեղձերի անբավարարության արդյունքում առաջացող պարատ հորմոնի քանակի քչացման արդյունքում առաջացող սուր զարգացող ախտաբանական վիճակ, որը հանգեցնում է արյան շիճուկում կալցիումի մակարդակի կտրուկ անկման[1]։
Բնորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իրականում, տետանիա եզրույթը ամբողջովին համարժեք չէ հիպոպարաթիրեոզ հասկացությանը։ Տետանիան ընդամենը դրա ախտանիշն է․ տետանիկ անխտանիշներ կարող են զարգանալ նաև այլ ախտաբանական վիճակներում, որոնք անուղղակիորեն են կապված հարվահանաձև գեղձերի աշխատանքի հետ։
Պատճառագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիպոկալցիեմիկ կրիզը մեծ մասամբ զարգանում է վահանաձև գեղձի վիրահատական միջամտության ժամանակ՝ հարվահանաձև գեղձերի պատահական հեռացման կամ վնասման արդյունքում։ Պարաթիրեոիդային տետանիայի նախանշանները կարող են ի հայտ գալ մի քանի ժամվա ընթացքում, հազվադեպ՝ վիրահատությունից 1-2 օր անց։ Տետանիան կարող է առաջանալ նաև մի քանի շաբաթ անց[1]։
Երբեմն ախտահարվում են հարվահանաձև գեղձերը, ինչն էլ դառնում է տետանիայի պատճառ․ թերապևտիկ միջոցառումների ընթացքում կիրառվող յոդի, ինչպես նաև մետաստազավորման ընթացքում դիտվող ինֆեկցիոն-տոքսիկ ախտահարումների պատճառով։ Հայտնի են տետանիայի դեպքեր հարվահանաձև գեղձի տուբերկուլոզի, ամիլոիդոզի, ինչպես նաև կարմրուկի և գրիպի ժամանակ։ Ավելի հազվադեպ տետանիան իդիոպատիկ հիպոպարաթիրեոզի դրսևորում է լինում[1]։
Երեխաների մոտ նկարագրվում է նորածնային տետանիան, որն առաջանում է պարատ հորմոնի անբավարարությունից։ Համարվում է, որ նորածինների շրջանում հարվահանաձև գեղձի ֆունկցիայի ճնշման պատճառը հղիության ընթացքում մոր մոտ հիպերկալցիեմիայի կամ պարատ հորմոնի հիպերսինթեզի արդյունքն է։ Վիճակը կարող է ավելի վատթարանալ կովի կաթով կերակրման ժամանակ, քանի որ վերջինս պարունակում է մեծ քանակությամբ ֆոսֆոր, ինչպես նաև նորածինների մոտ երիկամների թերֆունկցիայի դեպքում։ Ոչ ճիշտ բուժումը , էմոցիոնալ և ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունը, վնասվածքները, թունավորումը, բորբոքումը և ինֆեկցիոն պրոցեսները խթանում են հիվանդների մոտ տետանիայի սուր նոպա[1]։
Կլինիկական պատկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիպոկալցեմիկ կրիզը առաջանում է արյան պլազմայի մեջ կալցիումի քանակի նվազման հետևանքով մինչև 1,25—1,175 մոլ/լ[1]։
Հիպոկալցեմիկ նոպան հստակ տարբերակվող է։ Ախտանիշներն են ցավոտ տոնիկ կծկումները, շնչառության վատացումը, ջղաձգումները։ Հաճախ տետանիային նախորդում են վերջույթների թմրածությունը, պարեսթեզիան։ Տետանիայի արտաքին դրսևորմումներն են ՝ վերջույթների ծալիչ մկաններում սպազմի զգացողութունը, սարդոնիկ ժպիտը, «ձկան բերան»֊ը, ինչը մկանների սպազմի արդյունքն է , «մանկաբարձի մատներ»֊ը։ Շնչառական մկանների կրճատումը կարող է բերել շնչառության խանգարման։ Միաժամանակ վեգետատիվ նյարդային համակարգի ախտահարման հետևանքով նկատվում են բրոնխոսպազմ, խիթ, արտերիալ ճնշման փոփողություն, լուծ, շատամիզություն։ Կրիզը կարող է ուղեկցվել սուր հոգեկան խանգարումներով, առավել հաճախ հալյուցինացիաների, դեպրեսիաների զարգացման ձևով, իսկ գիտակցությունը սովորաբար պահպանված է։ Ներքին խոռոչավոր օրգանների սպազմը կարող է չդիֆերենցվել կույր աղիքի բորբոքումից, խոլեցիստիտից և որավայնամզի այլ օրգանների սուր հիվանդություններից։ Առանձնահատուկ վտանգավոր է ըմպանի մկանների սպազմը, ինչը կարող է հանգեցնել ասֆիքսիայի։ Մնացյալ դեպքերում կրիզի ժամանակ հիվանդի կյանքին անուղղակի վտանգ չի սպառնում, չնայած՝ դիպլօպիան, գլխացավերն ու կրծոսկրի հետևում առկա ճնշող ցավերը պատճառում են խիստ անհանգստություն ու տառապանք։