Կենսաթոշակային սխեմա
Կենսաթոշակային սխեմա (կենսաթոշակային ծրագիր), մի շարք կանոններ, որոնք որոշում են կենսաթոշակային հիմնադրամի մուտքագրման կարգը և հիմնադրամից վճարումները։ Կենսաթոշակային սխեման նշված է հիմնադրամի կանոններում։ Նույն հիմնադրամը կարող է առաջարկել մի քանի սխեմա, որոնք կարող են լինել անհատական (առանձին անդամի համար) կամ խմբային (օրինակ՝ գործատուի համար, որն իր աշխատողների համար ներդրումներ է կատարում)։
Կենսաթոշակային սխեմայի ընտրությունը հիմնված է պրոֆեսիոնալ ակտուարի կողմից իրականացված ակտուարային հաշվարկների արդյունքների վրա։
Սխեմաների բնութագիր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենսաթոշակային սխեմայի նկարագրության մեջ սովորաբար նշվում է[1]․
- Կենսաթոշակային վճարներ կատարելու կարգը, դրանց չափը, հաճախականությունը, տևողությունը,
- կենսաթոշակային հաշիվների վարման կարգը,
- ֆոնդի պարտավորությունների, ներդրումների, վճարումների, մարման գումարների ակտուարային հաշվարկների մեթոդաբանությունը,
- ոչ պետական կենսաթոշակներ ստանալու կարգը, դրանց չափը, հաճախականությունը, վճարումների տևողությունը,
- մասնակցի մահվան դեպքում կենսաթոշակային սխեմայի իրականացման պայմանները,
- մարման գումարների հաշվարկման կարգը։
Կենսաթոշակային սխեմաների տեսակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենսաթոշակային սխեմաները կարելի է դասակարգել ըստ մի քանի չափանիշի[1][2]։ Կենսաթոշակային որոշակի սխեման կարող է ունենալ մի քանի առանձնահատկություն։ Օրինակ՝ ԱՄՆ-ում կենսաթոշակային ամենահայտնի ծրագիրը 401(k)-ն է, որն անհատական կուտակային կենսաթոշակային ծրագիր է՝ սահմանված վճարներով։
Պահուստի առկայություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կախված պահուստի առկայությունից՝ տարանջատում է իրականացվում ֆինանսավորվող և չֆինանսավորվող (pay-as-you-go) սխեմաների միջև։ Առաջին դեպքում ստեղծվում է ապահովագրական պահուստ, իսկ երկրորդում՝ ոչ։ Առաջիններից հիմնականում օգտվում է պետությունը, իսկ երկրորդներից՝ ոչ պետականները։ Պահուստի առկայությունն ապահովում է կենսաթոշակների վճարումը և նվազեցնում ֆինանսական դժվարությունների հավանականությունը։ Պահուստի բացակայության դեպքում հիմնադրամի կայունությունը կախված է հիմնադրի ֆինանսական կայունությունից։ Պետական կենսաթոշակային հիմնադրամի դեպքում կենսաթոշակների վճարումը կախված է բյուջեի և արտաբյուջետային կենսաթոշակային հիմնադրամի վիճակից։
Մասնակիցների ցուցակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կախված մասնակիցների կազմից՝ տարանջատվում է ոչ արտադրական և արտադրական։ Առաջին դեպքում հիմնադրամի մասնակիցները մեկ արտադրական կազմի անդամ չեն, իսկ երկրորդում՝ հանդիսանում են։
Հիմնադրամի միջոցների սեփականատեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կախված հիմնադրամի սեփականատիրոջից՝ առանձնացվում են ապահովագրական և հավատարմագրային հիմնադրամներ։ Առաջին դեպքում սեփականատերը ապահովագրական ընկերությունն է, իսկ երկրորդում` հիմնադրամի մասնակիցները։
Կենսաթոշակի որոշման մեթոդ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կախված կենսաթոշակի որոշման մեթոդից՝ առանձնացվում է կենսաթոշակի անհատական և խմբային ապահովագրություն։ Սխեմաները տարբերվում են՝ կախված նրանից, թե ինչպես է իրականացվում համարժեքության սկզբունքը սխեմայի մասնակիցների նկատմամբ։ Օրինակ, եթե անդամավճարները վճարում է ինքը, ապա միջոցները կուտակվում են անվանական կենսաթոշակային հաշվին։ Եթե գործատուն վճարում է վճարները, ապա միջոցները կարող են կուտակվել համատեղ կենսաթոշակի վրա։ Դրանից հետո կենսաթոշակը կարող է համապատասխանել յուրաքանչյուր մասնակցի կամ միանգամից բոլոր մասնակիցների վճարներին։ Առաջին դեպքում նրանք խոսում են անհատական սխեմայի, իսկ երկրորդում՝ խմբայինի մասին։
Կենսաթոշակի չափի որոշակիության աստիճան
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կենսաթոշակի չափի որոշակիության աստիճանի համաձայն՝ կան սահմանված վճարների և սահմանված նպաստների սխեմաներ։ Առաջին դեպքում աշխատողի և գործատուի վճարները հաստատագրված են, իսկ կենսաթոշակի չափը որոշվում է կենսաթոշակային տարիքը լրանալու պահին՝ կախված կուտակված գումարից։ Երկրորդ դեպքում մասնակցի կենսաթոշակի և վճարների չափը նախապես համաձայնեցվում է, իսկ գործատուի վճարների չափը պարբերաբար ճշգրտվում է ակտուարային հաշվարկի միջոցով։ Կենսաթոշակային սխեման կարող է նաև նախատեսել ներդրումների և նպաստների ինդեքսավորում՝ կախված գնաճի տեմպից կամ այլ գործոններից։
Վճարների տևողություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կախված վճարումների տևողությունից՝ տարբերում են վճարումների ցմահ սխեմա, մի շարք տարիների ընթացքում վճարումների սխեմա և վճարումների կենսաթոշակային սխեմա, մինչև կենսաթոշակային հաշվի միջոցների սպառումը։ Ցմահ սխեմա օգտագործելիս կենսաթոշակները վճարվում են ոչ պետական կենսաթոշակային հիմնադրամի մասնակցի կյանքի ողջ ընթացքում և դադարում են նրա մահից հետո։ Սխեման կիրառվել է երկար տարիներ՝ կանխորոշված ժամանակահատվածում կենսաթոշակային վճարներ ապահովելու համար։ Այս սխեմաներից վերջինն օգտագործելիս վճարումները դադարեցվում են, երբ մասնակցի կենսաթոշակային հաշվի միջոցները սպառվում են։
Ապրելու հավանականության հաշվառում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կախված պարտավորությունների հաշվարկման ընթացքում ապրելու հավանականության հաշվառումից՝ գոյություն ունեն խնայողությունների և ապահովագրության սխեմաներ։ Հնարավոր է նաև երկու սխեմայի համադրություն, երբ կուտակման փուլում օգտագործվում է խնայողական սխեմա, իսկ կենսաթոշակները վճարելու փուլում՝ ապահովագրության սխեմա։
Ներդրումների օգտագործում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կախված ընթացիկ ներդրումների օգտագործումից՝ առանձնացվում են վճարումներ կատարելու և ֆինանսավորվող սխեմաներ։ Բաշխման սխեմայի ընթացիկ վճարներն օգտագործվում են ներկայիս կենսաթոշակառուների կենսաթոշակների վճարման համար։ Կուտակային սխեմայի մեջ ներդրումները կուտակվում և ներդրվում են հետագա վճարումների պահուստ ստեղծելու համար։ Սովորաբար վճարման կարգը վճարող սխեմաներն օգտագործվում են որպես պետական կենսաթոշակային սխեմայի մաս։ Ոչ պետական միջոցները հիմնված են կուտակային սկզբունքների վրա։
Ակտուարային հաշվարկներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծրագրի ընտրությունը սերտորեն կապված է կենսաթոշակային հիմնադրամի ապագա ֆինանսական պարտավորությունների գնահատման հետ։ Այս պարտավորությունների կատարումը պետք է ապահովված լինի ընթացիկ վճարներով և (կամ) կուտակված միջոցներից ներդրումային եկամուտով։ Ապագա եկամուտներն ու ապագա պարտավորությունները կախված են սխեմայի առանձնահատկություններից, ինչպես նաև տնտեսության վիճակից, ժողովրդագրական միտումներից, ֆինանսական շուկաներում տիրող իրավիճակից և այլ գործոններից։ Հետևաբար, ֆոնդի կայունությունն ու կենսաթոշակային սխեմայի կատարումն ապահովելու համար անհրաժեշտ է ակտիվների և պարտավորությունների չափի հատուկ գնահատում։ Գնահատումն իրականացվում է պրոֆեսիոնալ ակտուարի կողմից՝ օգտագործելով ակտուարային մոդելներ, որոնք հատուկ մշակված են ժամանակի և ռիսկի գործոնների լուծման համար։ Ակտուարները կատարում են հետևյալ գործառույթները.
- կենսաթոշակային սխեմաների մշակում, որոնք կներկայացվեն հիմնադրամի փաստաթղթերում,
- ակտիվների և պարտավորությունների ներքին գնահատում հիմնադրամի կառավարման նպատակներով,
- ակտիվների և պարտավորությունների արտաքին գնահատում կենսաթոշակային սխեմայի մասնակիցների և այլ շահագրգիռ կողմերի համար։
Որպես կանոն՝ այդ գործառույթներն իրականացնում են տարբեր անձինք՝ հետաքրքրությունների կոնֆլիկտից խուսափելու համար։ Ներքին կամ արտաքին ակտուարային գնահատումը հանգեցնում է ակտուարային եզրակացության։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Бончик В. М. Негосударственные пенсионные фонды. Финансовая устойчивость и актуарные расчеты. — М.: "Дашков и К°", 2017. — 208 с. — ISBN 978-5-394-02381-1
- Трояновский В.С., Меликян О.Г., Оралин В.А. Пенсионные схемы и актуарная оценка негосударственных пенсионных фондов. — М.: ФИД "Деловой экспресс", 1998. — 80 с.