Դիտել Լև Տրոցկի էջի աղբյուրը

{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Լև Տրոցկի
 | բնօրինակ անուն =Лев Троцкий
 | պատկեր = Лев Давидович Троцкий.jpg
 | պատկերի լայնություն = 210px
 | նկարագրություն = 
 | տիտղոս = ԽՍՀՄ ռազմածովային գործերի Ժողովրդական կոմիսար
 | կարգ = 
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ = 
 | դրոշ = Naval Ensign of the Soviet Union (1935–1950).svg
 | կառավարման սկիզբ = մարտի 13, 1918 
 | կառավարման ավարտ  = հունվարի 6, 1925
 | կառավարման ժամանակ =
 | նախորդող = [[Նիկոլայ Պոդվոյսկի]]
 | հաջորդող = [[Միխայիլ Ֆրունզե]]
 | տիտղոս_2 = ՌԽՍՖՀ արտաքին գործերի ժողովրդական կոմիսար
 | կարգ_2 = 
 | կարգ-ին_2 = 
 | անվան տակ_2 = 
 | դրոշ_2 = Coat of arms of the Soviet Union 1.svg
 | կառավարման սկիզբ_2 =նոյեմբերի 8, 1917 
 | կառավարման ավարտ_2 =մարտի 13, 1918
 | նախորդող_2 = [[Միխայիլ Տերեշչենկո]]
 | հաջորդող_2 = [[Գեորգի Չիչերին]]
 | տիտղոս_3 = [[Ռուսաստանի Սահմանադիր ժողով|Ռուսաստանի Սահմանադիր ժողովի անդամ]]
 | կառավարման սկիզբ_3 =նոյեմբերի 25, 1917 
 | կառավարման ավարտ_3 =հունվարի 20, 1918
 | նախորդող_3 = -
 | հաջորդող_3 = -
 | դրոշ_3 = Russian coa 1917 vrem.png
 | ծննդյան օր = {{Ծննդյան ամսաթիվ|1879|11|7}}
 | ծննդավայր = {{դրոշ|Ռուսաստան}} [[Բերեսլավկա (գյուղ, Բոբրինեցի շրջան)|Յանովկա]], [[Խերսոնի նահանգ]], [[Ռուսական կայսրություն]]
 | վախճանի օր = {{Մահվան ամսաթիվ և տարիք|1940|8|21|1879|11|7}}
 | վախճանի վայր = {{դրոշ|Մեքսիկա}} [[Մեխիկո]], [[Մեքսիկա]]
 | դինաստիա = 
 | հայր = 
 | մայր = 
 | ամուսին = [[Ալեքսանդրա Սոկոլովսկայա]]<br>(1899-1902)<br>[[Նատալյա Սեդովա]](1903)
 | զավակներ =Զինաիդա Վոլկովա<br>Նինա Նևելսոն<br>Լև Սեդով<br>Սերգեյ Սեդով
 | կուսակցություն = [[Ռուսաստանի սոցիալ-դեմոկրատական բանվորական կուսակցություն]]<br>(1898–1912)<br>[[Խորհրդային Միության կոմունիստական կուսակցություն|Սոցիալ-դեմոկրատական բանվորական (բոլշևիկյան) կուսակցություն]]<br>(1912–1918)<br>[[Խորհրդային Միության կոմունիստական կուսակցություն|Համամիութենական կոմունիստական (բոլշևիկյան) կուսակցություն]] (1925–1927)
 | գործունեություն = 
 | կրթություն =
 | մասնագիտություն = 
 | գիտական աստիճան = 
 | պարգևներ = 
 | ինքնագիր = Leon Trotsky Signature.svg
 | Վիքիպահեստ = 
}}
'''Լև Դավիդովիչ Տրոցկի''' ({{lang-ru|Лев Давидович Троцкий}}, իսկական անունը՝ '''Լեյբա Դավիդովիչ Բրոնշտեյն'''<ref name="armeniatotalitaris">{{Cite web |title=Տրոցկի Լեվ Դավիթի |url=http://www.armeniatotalitaris.am/?p=6247 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506165433/http://www.armeniatotalitaris.am/?p=6247 |archive-date=2021 թ․ մայիսի 6 |accessdate=2021 թ․ ապրիլի 6 |website=armeniatotalitaris.am}}</ref><ref name="gosvlast">Государственная власть СССР. Высшие органы власти и управления и их руководители. 1923—1991 гг. / сост. В.&nbsp;И.&nbsp;Ивкин.&nbsp;— {{М.}} : Российская политическая энциклопедия, 1999.</ref><ref name="ckkpss">Центральный комитет КПСС, ВКП(б), РКП(б), РСДРП(б): Историко-биографический справочник / сост. Ю.&nbsp;В.&nbsp;Горячев&nbsp;— {{М.}} : Издательский дом «Парад», 2005.</ref><ref name="kri">[http://www.krugosvet.ru/enc/istoriya/TROTSKI_LEV_DAVIDOVICH.html Иван Кривушин, энциклопедия «Кругосвет»]</ref> [''Лейба Давидович Бронштейн'']), {{ԱԾ}}), ռուս [[Մարքսիզմ|մարքիսիստ]] հեղափոխական, մարքսիզմի ու կոմունիզմի տեսաբան, խորհրդային Ռուսաստանի կուսակցական և պետական գործիչ, [[Հոկտեմբերյան Սոցիալիստական Հեղափոխություն|1917 թվականի Հոկտեմբերյան հեղափոխության]] կազմակերպիչներից և [[Կարմիր բանակ]]ի հիմնադիրներից մեկը։ Լինելով [[Կոմունիզմ|կոմունի]]ստ՝ զարգացրել է մարքսիզմի մի տարբերակ, որն իր անունով կոչվել է [[տրոցկիզմ]]։

Ծնվել է [[Ուկրաինացիներ|ուկրաինացի]] հարուստ [[Հրեաներ|հրեա]]յի ընտանիքում։ [[1896 թվական]]ին տեղափոխվել է [[Նիկոլաև (քաղաք, Ուկրաինա)|Նիկոլաև]] քաղաք, որտեղ էլ ընդունվել է մարքսիստական կազմակերպության շարքերը։ [[1898 թվական]]ին ցարական իշխանությունները կալանավորել են նրան հեղափոխական գործունեության համար և աքսորել են [[Սիբիր]]։ [[1902 թվական]]ին Տրոցկին փախել է աքսորից, տեղափոխվել [[Լոնդոն]], որտեղ ծանոթացել ու մտերմացել է [[Վլադիմիր Լենին]]ի հետ։ [[1903 թվական]]ին՝ [[Ռուսաստանի սոցիալ-դեմոկրատական բանվորական կուսակցություն|Ռուսաստանի սոցիալ-դեմոկրատական բանվորական կուսակցության]] առաջին տրոհման ժամանակ, միացել է Մարտովի ղեկավարած [[մենշևիկներ]]ին՝ ընդդեմ Լենինի ղեկավարած [[բոլշևիկներ]]ի։ Օգնել է կազմակերպելու 1905-1907 թթ. հեղափոխությունը, որի տապալումից հետո դարձյալ կալանավորվել է ու աքսորվել Սիբիր։ Մեկ անգամ ևս կարողացել է փախչել աքսորավայրից, հետագա 10 տարիներն անց է կացրել [[Բրիտանական կայսրություն|Բրիտանիա]]յում, [[Ավստրիա]]յում, [[Շվեյցարիա]]յում, [[Ֆրանսիա]]յում, [[Իսպանիա]]յում, [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ում։ [[1917 թվական]]ի [[Փետրվարյան հեղափոխություն|փետրվարյան հեղափոխության]] արդյունքում ցարական միապետության տապալումից հետո Տրոցկին [[Նյու Յորք]]ից եկել է Ռուսաստան, դարձել բոլշևիկյան ֆրակցիայի ղեկավարներից մեկը։ Լինելով [[Պետրոգրադ]]ի խորհրդի (սովետի) նախագահը՝ նա առանցքային դեր է խաղացել [[1917 թվական]]ի [[Հոկտեմբերյան հեղափոխություն|հոկտեմբերյան հեղափոխության]] իրականացման, ժամանակավոր կառավարության տապալման ժամանակ։

Ընդգրկվել է բոլշևիկների ձևավարած կառավարության կազմում, նախ՝ որպես արտաքին գործերի կոմիսար։ Այդ պաշտոնում ուղղակիորեն ներգրավվել է [[Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիր|Բրեստ-Լիտովսկ]]ում 1917-1918 թթ. Գերմանիայի հետ տարվող բանակցություններում։ [[1918 թվական]]ի մարտ ամսից մինչև [[1925 թվական]]ի հունվար ամիսը Տրոցկին ղեկավարել է [[Կարմիր բանակ]]ը՝ որպես ռազմական ու ծովային գործերի կոմիսար և էական ավանդ է ներդրել 1917-1922 թթ. քաղաքացիական պատերազմում բոլշևիկների տարած հաղթանակում{{sfn|Swain|2006|pp= 86–104}}։ [[1919 թվական]]ին նա դարձել է բոլշևիկյան առաջին [[քաղբյուրո]]յի (պոլիտբյուրոյի) յոթ անդամներից մեկը{{sfn|Volkogonov|1996|p=185}}։

Լենինի մահից (1924 թվականի հունվար) և Ստալինի՝ իշխանության գլուխ անցնելուց հետո Տրոցկին աստիճանաբար կորցրել է իր դիրքերը կառավարությունում, և ի վերջո քաղբյուրոն [[1929 թվական]]ի փետրվարին նրան վտարել է [[Խորհրդային Միություն]]ից։ Իր կյանքի մնացած ժամանակը նա անց է կացրել աքսորում, շատ-շատ է գրել և բացահայտ քննադատել [[ստալինիզմ]]ը{{sfn|Beilharz|1987|loc=Chapters 2 and 3}}{{sfn|McNeal|2015}}։ [[1938 թվական]]ին Տրոցկին ու նրա աջակիցները հիմնել են [[Չորրորդ ինտերնացիոնալ]]ը՝ ի հակակշիռ Ստալինի նախաձեռնությամբ ստեղծված [[Կոմինտերն]]ի։ Նրա նկատմամբ բազմաթիվ մահափորձեր են կատարվել, որոնցից կարողացել է փրկվել։ Սակայն [[1940 թվական]]ի օգոստոսին խորհրդային ներքին գործերի ժողկոմիսարիատի (ՆԳԺԿ-ի) գործակալ [[Ռամոն Մերկադեր]]ը կարողացել է [[Մեխիկո]]յի Կոյոական արվարձանում դաժանաբար կացնահարել նրան<ref>За це вбивство Указом [[Президія Верховної ради СРСР|Президії Верховної Ради СРСР]] від 31 травня 1960 року Лопесу Рамону Івановичу присвоєне звання [[Герой Радянського Союзу|Героя Радянського Союзу]] з врученням [[орден Леніна|ордена Леніна]] і [[медаль «Золота Зірка»|медалі «Золота Зірка»]].</ref>՝ դրա համար հետագայում (1960 թ.) արժանանալով Խորհրդային Միության հերոսի կոչման և շքանշանների։ Ստալինի իշխանության տարիներին Տրոցկու անունը հանվել է պատմության գրքերից։ Վերջինս [[ստալինյան հալածանքներ]]ի զոհ դարձած խորհրդային եզակի քաղաքական գործիչներից էր, ում [[Նիկիտա Խրուշչով|խրուշչով]]յան վարչակարգը 1950-ական թվականներին չարժանացրեց արդարացնող վճռի{{sfn|Deutscher|2003b|p=vi}}։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
;Ինքնակենսագրություն
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Троцкий |автор=Троцкий Л. |заглавие=[[Моя жизнь (Троцкий)|Моя жизнь. Опыт автобиографии]], в 2 т |год=1930 |место=Берлин |издательство=Гранит |страниц=325, 337}}

;Կենսագրական գրքեր
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Дойчер, кн. 1 |автор=[[Дойчер, Исаак|Дойчер И.]] |заглавие=Троцкий. Вооруженный пророк. 1879—1921 |ответственный=Пер. с англ. [[Шуликова, Татьяна Михайловна|Т. М. Шуликовой]] |год=2006 |место={{М.}} |издательство=[[Центрполиграф]] |страниц=527 |isbn=5-9524-2147-4}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Дойчер, кн. 2 |автор=[[Дойчер, Исаак|Дойчер И.]] |заглавие=Троцкий. Безоружный пророк. 1921—1929 |ответственный=Пер. с англ. Л. А. Игоревского |год=2006 |место={{М.}} |издательство=[[Центрполиграф]] |страниц=495 |isbn=5-9524-2155-5}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Дойчер, кн. 3 |автор=[[Дойчер, Исаак|Дойчер И.]] |заглавие=Троцкий. Изгнанный пророк. 1929—1940 |ответственный=Пер. с англ. А. С. Цыпленкова |год=2006 |место={{М.}} |издательство=[[Центрполиграф]] |страниц=526 |isbn=5-9524-2157-1}}
* Четырёхтомная биография [[Фельштинский, Юрий Георгиевич|Ю. Фельштинского]] и [[Чернявский, Георгий Иосифович|Г. Чернявского]] (2012—2013):
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Фельштинский, Чернявский, кн. 1 |автор=[[Фельштинский, Юрий Георгиевич|Фельштинский Ю.]], [[Чернявский, Георгий Иосифович|Чернявский Г.]] |заглавие=Лев Троцкий. Книга 1. Революционер. 1879—1917 гг |год=2012 |место={{М.}} |издательство=[[Центрполиграф]] |страниц=448 |isbn=978-5-227-03783-1 |тираж=2000}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Фельштинский, Чернявский, кн. 2 |автор=[[Фельштинский, Юрий Георгиевич|Фельштинский Ю.]], [[Чернявский, Георгий Иосифович|Чернявский Г.]] |заглавие=Лев Троцкий. Книга 2. Большевик. 1917—1923 гг |год=2012 |место={{М.}} |издательство=[[Центрполиграф]] |страниц=512 |isbn=978-5-227-03802-9}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Фельштинский, Чернявский, кн. 3 |автор=[[Фельштинский, Юрий Георгиевич|Фельштинский Ю.]], [[Чернявский, Георгий Иосифович|Чернявский Г.]] |заглавие=Лев Троцкий. Книга 3. Оппозиционер. 1923—1929 гг |год=2013 |место={{М.}} |издательство=[[Центрполиграф]] |страниц=464 |isbn=978-5-227-04064-0}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Фельштинский, Чернявский, кн. 4 |автор=[[Фельштинский, Юрий Георгиевич|Фельштинский Ю.]], [[Чернявский, Георгий Иосифович|Чернявский Г.]] |заглавие=Лев Троцкий. Книга 4. Враг №1. 1929—1940 гг |год=2013 |место={{М.}} |издательство=[[Центрполиграф]] |страниц=544 |isbn=978-5-227-04154-8 |тираж=2500}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Чернявский |автор=[[Чернявский, Георгий Иосифович|Чернявский Г.]] |заглавие=Лев Троцкий |год=2010 |место={{М.}} |издательство=[[Молодая гвардия (издательство)|Молодая гвардия]] |страниц=665 |серия=Жизнь замечательных людей: сер. биогр.; вып. 1261 |isbn=978-5-235-03369-6}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Волкогонов |автор=[[Волкогонов, Дмитрий Антонович|Волкогонов Д. А.]] |заглавие=[[Троцкий: Политический портрет|Троцкий. Политический портрет]] |год=1998 |место=М. |издательство=[[АСТ (издательство)|АСТ]] |том=1, 2 |страниц=416 |серия=Всемирная история в лицах |isbn=5-237-00974-3}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ссылка=https://vtoraya-literatura.com/pdf/carmichael_trotsky_1980__ocr.pdf |автор={{нп5|Кармайкл, Джоэль|Кармайкл Дж.||Joel Carmichael}} |заглавие=Троцкий |ответственный=Сокращённый перевод c английского |год=1980 |оригинал=Trotsky: an Appreciation of His Life |место=Иерусалим |издательство=Книготоварищество "Москва - Иерусалим" |страниц=316}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Service |ссылка=https://archive.org/details/trotskybiography00serv |автор=[[Сервис, Роберт|Service R.]] |заглавие=Trotsky: A Biography |год=2009 |место=Cambridge |издательство=Belknap Press / [[Издательство Гарвардского университета|Harvard University Press]] |allpages=648 |isbn=978-0674036154}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Thatcher |автор={{comment|Thatcher I. D.|Thatcher, Ian D.}} |заглавие=[[Троцкий (книга Тэтчера)|Троцкий]] |год=2005 |оригинал=Trotsky |издательство=[[Routledge]] |allpages=264 |серия=Routledge Historical Biographies |isbn=9781134572144 |isbn2=113457214X}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Broué |автор=[[Бруэ, Пьер|Broué P.]] |заглавие=Троцкий |год=1988 |ссылка часть=http://www.marxistsfr.org/francais/broue/works/1988/00/PB_tky_03.htm |оригинал=Trotsky |издательство=[[Фаяр (издательство)|Fayard]] |allpages=1105 |isbn=9782213022123}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Swain |автор={{comment|Swain G.|Swain, Geoffrey}} |заглавие=Trotsky |год=2006 |издательство=Pearson Education |allpages=237 |серия=Profiles in power |isbn=9780582771901}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Le Blanc |автор={{нп5|ЛеБланк, Пол|Le Blanc P.||Paul Le Blanc (historian)}} |заглавие=Leon Trotsky |год=2015 |издательство=Reaktion Books |allpages=224 |серия=Critical Lives |isbn=978-1780234304}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Renton |ссылка=https://archive.org/details/trotsky0000rent |автор={{нп5|Рентон, Дейв|Renton D.||Dave Renton}} |заглавие=Trotsky |год=2004 |издательство=Haus Publishing |allpages=180 |серия=Life & times |isbn=9781904341628 |isbn2=1904341624}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{YouTube|fKI9oi1YJNM|Trotsky speaks about the Moscow Trials}}
* [http://www.havanatimes.org/?p=6621 Trotsky in Havana] by Dimitri Prieto from ''Havana Times''
* [http://foia.fbi.gov/foiaindex/trotsky.htm FBI records relating to Trotsky's murder]
* [http://libcom.org/library/contradiction-trotsky-claude-lefort ''The Contradiction of Trotsky''] by [[Claude Lefort]]
* [http://fora.tv/2009/07/28/Uncommon_Knowledge_Christopher_Hitchens__Robert_Service ''Uncommon Knowledge''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141216031136/http://fora.tv/2009/07/28/Uncommon_Knowledge_Christopher_Hitchens__Robert_Service |date=2014-12-16 }}. Interview with [[Christopher Hitchens]] and [[Robert Service (historian)|Robert Service]] about Leon Trotsky
* [http://www.oldmagazinearticles.com/article-summary/leon_trotsky_october_revolution-1917#.Xs_u8GhKizk "How We Made the October Revolution"] by Leon Trotsky. The New York Times, 1919.

=== Լև Տրոցկու աշխատություններ ===
* {{Gutenberg author |id=2030}}
* [http://www.trotskyana.net/ The Lubitz TrotskyanaNet] dealing with Leon Trotsky, Trotskyism and Trotskyists (English)

; Պետերբուրգի պատմության «Радио Петербург» ակումբ
* [http://konkir.ru/sites/default/files/audio/beseda_o_l.d_trockom-1.mp3 «Лев Троцкий». Передача 1-я.]
* [http://konkir.ru/sites/default/files/audio/beseda_o_l.d._trockom-3.mp3 «Лев Троцкий». Передача 3-я.]
* [http://konkir.ru/sites/default/files/audio/beseda_o_l.d._trockom-5.mp3 «Лев Троцкий». Передача 5-я.]

;Այլ
* [http://rus-sky.com/books/archvs.zip Архивы Кремля. Политбюро и Церковь. 1922-25 гг.] Под ред. Н. Н. Покровского и С. Г. Петрова (большой материал об участии Троцкого в антицерковных репрессиях)
* [https://www.youtube.com/watch?v=MGEr84sD0A0 Антид Ото. Демон Революции. Радиоспектакль Владимира Чекмарева]
* ''Александр Резник''. [https://echo.msk.ru/programs/cenapobedy/2094430-echo/ Лев Троцкий на экране и в жизни. Часть 1]. Программа «Цена революции» на «Эхо Москвы». 19 ноября 2017 года
* ''Александр Резник''. [https://echo.msk.ru/programs/cenapobedy/2100890-echo/ Лев Троцкий на экране и в жизни. Часть 2]. Программа «Цена революции» на «Эхо Москвы». 3 декабря 2017 года
{{S-start}}
{{S-off}}
{{s-bef|before=[[Միխայիլ Տերեշչենկո]]<br />(արտաքին գործերի նախարար)}}
{{s-ttl|title=[[Foreign Minister of Russia|Արտաքին գործերի ժողկոմ]]|years=1917–1918}}
{{s-aft|after=[[Գեորգի Չիչերին]]}}
{{s-bef|before=[[Նիկոլայ Պոդվոյսկի]]}}
{{s-ttl|title=[[Minister of Defence of Soviet Union|Բանակի և նավատորմի գործերի ժողկոմ]]|years=1918–1925}}
{{s-aft|after=[[Միխայիլ Ֆրունզե]]}}
{{S-ach}}
{{S-bef|before=[[Ուինստոն Չերչիլ]]}}
{{S-ttl|title=[[List of people on the cover of Time Magazine: 1920s|Time ամսագրի շապիկի նկար]]
|years=18 May 1925}}
{{S-aft|after=[[Թոմաս Էդիսոն]]}}
{{S-bef|before=[[Նյուտոն Բեյքեր]]}}
{{S-ttl|title=[[List of people on the cover of Time Magazine: 1920s|Time ամսագրի շապիկի նկար]]
|years=21 November 1927}}
{{S-aft|after=[[Ֆրենկ Լոուդեն]]}}
{{S-bef|before=[[Վիլյամ Կնուդսեն]]}}
{{S-ttl|title=[[List of people on the cover of Time Magazine: 1930s|Time ամսագրի շապիկի նկար]]
|years=25 January 1937}}
{{S-aft|after=[[Թոմաս Դյուի]]}}
{{s-end}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Տրոցկի, Լև}}
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի աթեիստներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի պատմաբաններ]]
[[Կատեգորիա:ԽՄԿԿ անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Կոմունիստ գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Հռետորներ]]
[[Կատեգորիա:Մարքսիզմ]]
[[Կատեգորիա:Պոլիգլոտներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս դիվանագետներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս լրագրողներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս կոմունիստներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս հեղափոխականներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Սպանված քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Սպանվածներ]]
[[Կատեգորիա:Քաղաքական կեղծանուններ]]
[[Կատեգորիա:Օդեսայի համալսարանի շրջանավարտներ]]