Լև Տրոցկի

	Լև Տրոցկի; Лев Троцкий
Դրոշ	ԽՍՀՄ ռազմածովային գործերի Ժողովրդական կոմիսար
մարտի 13, 1918 - հունվարի 6, 1925
Նախորդող	Նիկոլայ Պոդվոյսկի
Հաջորդող	Միխայիլ Ֆրունզե
Դրոշ	ՌԽՍՖՀ արտաքին գործերի ժողովրդական կոմիսար
նոյեմբերի 8, 1917 - մարտի 13, 1918
Նախորդող	Միխայիլ Տերեշչենկո
Հաջորդող	Գեորգի Չիչերին
Դրոշ	Ռուսաստանի Սահմանադիր ժողովի անդամ
նոյեմբերի 25, 1917 - հունվարի 20, 1918
Նախորդող	-
Հաջորդող	-
Կուսակցություն՝	Ռուսաստանի սոցիալ-դեմոկրատական բանվորական կուսակցություն; (1898–1912); Սոցիալ-դեմոկրատական բանվորական (բոլշևիկյան) կուսակցություն; (1912–1918); Համամիութենական կոմունիստական (բոլշևիկյան) կուսակցություն (1925–1927)
Կրթություն՝	Օդեսայի ազգային համալսարան
Մասնագիտություն՝	քաղաքական գործիչ, դիվանագետ, ինքնակենսագիր, փիլիսոփա, հեղափոխական, ռազմական գործիչ, պատմաբան, լրագրող և գրող
Ազգություն	Ուկրաինայի հրեա և Հրեաները Ռուսաստանում
Ծննդյան օր	1879 նոյեմբերի 7
Ծննդավայր	Յանովկա, Խերսոնի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Վախճանի օր	օգոստոսի 21, 1940 (տարիքը 60)
Վախճանի վայր	Մեխիկո, Մեքսիկա
Թաղված	Լև Տրոցկու տուն թանգարան
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն, Խորհրդային Ռուսաստան, Ուկրաինական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ և Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ
Ի ծնե անուն	ռուս.՝ Лейб Давидович Бронштейн
Հայր	Դավիդ Բրոնշտեյն
Մայր	Anna Bronstein?
Ամուսին	Ալեքսանդրա Սոկոլովսկայա; (1899-1902); Նատալյա Սեդովա(1903)
Զավակներ	Զինաիդա Վոլկովա; Նինա Նևելսոն; Լև Սեդով; Սերգեյ Սեդով
Ինքնագիր
Պարգևներ
Leon Trotsky

Լև Դավիդովիչ Տրոցկի (ռուս.՝ Лев Давидович Троцкий, իսկական անունը՝ Լեյբա Դավիդովիչ Բրոնշտեյն^[2]^[3]^[4]^[5] [Лейба Давидович Бронштейн]), հոկտեմբերի 26 (նոյեմբերի 7), 1879^[7], Բերեսլավկա, Խերսոնի նահանգ, Ռուսական կայսրություն^[7] - օգոստոսի 21, 1940(1940-08-21)^[6]^[7], Կոյոական, Մեխիկո, Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ), ռուս մարքիսիստ հեղափոխական, մարքսիզմի ու կոմունիզմի տեսաբան, խորհրդային Ռուսաստանի կուսակցական և պետական գործիչ, 1917 թվականի Հոկտեմբերյան հեղափոխության կազմակերպիչներից և Կարմիր բանակի հիմնադիրներից մեկը։ Լինելով կոմունիստ՝ զարգացրել է մարքսիզմի մի տարբերակ, որն իր անունով կոչվել է տրոցկիզմ։

Ծնվել է ուկրաինացի հարուստ հրեայի ընտանիքում։ 1896 թվականին տեղափոխվել է Նիկոլաև քաղաք, որտեղ էլ ընդունվել է մարքսիստական կազմակերպության շարքերը։ 1898 թվականին ցարական իշխանությունները կալանավորել են նրան հեղափոխական գործունեության համար և աքսորել են Սիբիր։ 1902 թվականին Տրոցկին փախել է աքսորից, տեղափոխվել Լոնդոն, որտեղ ծանոթացել ու մտերմացել է Վլադիմիր Լենինի հետ։ 1903 թվականին՝ Ռուսաստանի սոցիալ-դեմոկրատական բանվորական կուսակցության առաջին տրոհման ժամանակ, միացել է Մարտովի ղեկավարած մենշևիկներին՝ ընդդեմ Լենինի ղեկավարած բոլշևիկների։ Օգնել է կազմակերպելու 1905-1907 թթ. հեղափոխությունը, որի տապալումից հետո դարձյալ կալանավորվել է ու աքսորվել Սիբիր։ Մեկ անգամ ևս կարողացել է փախչել աքսորավայրից, հետագա 10 տարիներն անց է կացրել Բրիտանիայում, Ավստրիայում, Շվեյցարիայում, Ֆրանսիայում, Իսպանիայում, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում։ 1917 թվականի փետրվարյան հեղափոխության արդյունքում ցարական միապետության տապալումից հետո Տրոցկին Նյու Յորքից եկել է Ռուսաստան, դարձել բոլշևիկյան ֆրակցիայի ղեկավարներից մեկը։ Լինելով Պետրոգրադի խորհրդի (սովետի) նախագահը՝ նա առանցքային դեր է խաղացել 1917 թվականի հոկտեմբերյան հեղափոխության իրականացման, ժամանակավոր կառավարության տապալման ժամանակ։

Ընդգրկվել է բոլշևիկների ձևավարած կառավարության կազմում, նախ՝ որպես արտաքին գործերի կոմիսար։ Այդ պաշտոնում ուղղակիորեն ներգրավվել է Բրեստ-Լիտովսկում 1917-1918 թթ. Գերմանիայի հետ տարվող բանակցություններում։ 1918 թվականի մարտ ամսից մինչև 1925 թվականի հունվար ամիսը Տրոցկին ղեկավարել է Կարմիր բանակը՝ որպես ռազմական ու ծովային գործերի կոմիսար և էական ավանդ է ներդրել 1917-1922 թթ. քաղաքացիական պատերազմում բոլշևիկների տարած հաղթանակում^[8]։ 1919 թվականին նա դարձել է բոլշևիկյան առաջին քաղբյուրոյի (պոլիտբյուրոյի) յոթ անդամներից մեկը^[9]։

Լենինի մահից (1924 թվականի հունվար) և Ստալինի՝ իշխանության գլուխ անցնելուց հետո Տրոցկին աստիճանաբար կորցրել է իր դիրքերը կառավարությունում, և ի վերջո քաղբյուրոն 1929 թվականի փետրվարին նրան վտարել է Խորհրդային Միությունից։ Իր կյանքի մնացած ժամանակը նա անց է կացրել աքսորում, շատ-շատ է գրել և բացահայտ քննադատել ստալինիզմը^[10]^[11]։ 1938 թվականին Տրոցկին ու նրա աջակիցները հիմնել են Չորրորդ ինտերնացիոնալը՝ ի հակակշիռ Ստալինի նախաձեռնությամբ ստեղծված Կոմինտերնի։ Նրա նկատմամբ բազմաթիվ մահափորձեր են կատարվել, որոնցից կարողացել է փրկվել։ Սակայն 1940 թվականի օգոստոսին խորհրդային ներքին գործերի ժողկոմիսարիատի (ՆԳԺԿ-ի) գործակալ Ռամոն Մերկադերը կարողացել է Մեխիկոյի Կոյոական արվարձանում դաժանաբար կացնահարել նրան^[12]՝ դրա համար հետագայում (1960 թ.) արժանանալով Խորհրդային Միության հերոսի կոչման և շքանշանների։ Ստալինի իշխանության տարիներին Տրոցկու անունը հանվել է պատմության գրքերից։ Վերջինս ստալինյան հալածանքների զոհ դարձած խորհրդային եզակի քաղաքական գործիչներից էր, ում խրուշչովյան վարչակարգը 1950-ական թվականներին չարժանացրեց արդարացնող վճռի^[13]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 Կրուգոսվետ (ռուս.) — 2000.
↑ «Տրոցկի Լեվ Դավիթի». armeniatotalitaris.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 6-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 6-ին.
↑ Государственная власть СССР. Высшие органы власти и управления и их руководители. 1923—1991 гг. / сост. В. И. Ивкин. — М. : Российская политическая энциклопедия, 1999.
↑ Центральный комитет КПСС, ВКП(б), РКП(б), РСДРП(б): Историко-биографический справочник / сост. Ю. В. Горячев — М. : Издательский дом «Парад», 2005.
↑ Иван Кривушин, энциклопедия «Кругосвет»
↑ ^6,0 ^6,1 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 Большая российская энциклопедия. Электронная версия (ռուս.) — Большая российская энциклопедия, 2016.
↑ Swain, 2006, էջեր 86–104
↑ Volkogonov, 1996, էջ 185
↑ Beilharz, 1987, Chapters 2 and 3
↑ McNeal, 2015
↑ За це вбивство Указом Президії Верховної Ради СРСР від 31 травня 1960 року Лопесу Рамону Івановичу присвоєне звання Героя Радянського Союзу з врученням ордена Леніна і медалі «Золота Зірка».
↑ Deutscher, 2003b, էջ vi

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինքնակենսագրություն

Троцкий Л. Моя жизнь. Опыт автобиографии, в 2 т. — Берлин: Гранит, 1930. — 325, 337 с.

Կենսագրական գրքեր

Дойчер И. Троцкий. Вооруженный пророк. 1879—1921 / Пер. с англ. Т. М. Шуликовой. — М.: Центрполиграф, 2006. — 527 с. — ISBN 5-9524-2147-4
Дойчер И. Троцкий. Безоружный пророк. 1921—1929 / Пер. с англ. Л. А. Игоревского. — М.: Центрполиграф, 2006. — 495 с. — ISBN 5-9524-2155-5
Дойчер И. Троцкий. Изгнанный пророк. 1929—1940 / Пер. с англ. А. С. Цыпленкова. — М.: Центрполиграф, 2006. — 526 с. — ISBN 5-9524-2157-1
Четырёхтомная биография Ю. Фельштинского и Г. Чернявского (2012—2013):
Фельштинский Ю., Чернявский Г. Лев Троцкий. Книга 1. Революционер. 1879—1917 гг. — М.: Центрполиграф, 2012. — 448 с. — 2000 экз. — ISBN 978-5-227-03783-1
Фельштинский Ю., Чернявский Г. Лев Троцкий. Книга 2. Большевик. 1917—1923 гг. — М.: Центрполиграф, 2012. — 512 с. — ISBN 978-5-227-03802-9
Фельштинский Ю., Чернявский Г. Лев Троцкий. Книга 3. Оппозиционер. 1923—1929 гг. — М.: Центрполиграф, 2013. — 464 с. — ISBN 978-5-227-04064-0
Фельштинский Ю., Чернявский Г. Лев Троцкий. Книга 4. Враг №1. 1929—1940 гг. — М.: Центрполиграф, 2013. — 544 с. — 2500 экз. — ISBN 978-5-227-04154-8
Чернявский Г. Лев Троцкий. — М.: Молодая гвардия, 2010. — 665 с. — (Жизнь замечательных людей: сер. биогр.; вып. 1261). — ISBN 978-5-235-03369-6
Волкогонов Д. А. Троцкий. Политический портрет. — М.: АСТ, 1998. — Т. 1, 2. — 416 с. — (Всемирная история в лицах). — ISBN 5-237-00974-3
Кармайкл Дж.^[en] Троцкий = Trotsky: an Appreciation of His Life / Сокращённый перевод c английского. — Иерусалим: Книготоварищество "Москва - Иерусалим", 1980. — 316 с.
Service R. Trotsky: A Biography. — Cambridge: Belknap Press / Harvard University Press, 2009. — 648 p. — ISBN 978-0674036154
Thatcher I. D. Троцкий = Trotsky. — Routledge, 2005. — 264 p. — (Routledge Historical Biographies). — ISBN 9781134572144
Broué P. Троцкий = Trotsky. — Fayard, 1988. — 1105 p. — ISBN 9782213022123
Swain G. Trotsky. — Pearson Education, 2006. — 237 p. — (Profiles in power). — ISBN 9780582771901
Le Blanc P.^[en] Leon Trotsky. — Reaktion Books, 2015. — 224 p. — (Critical Lives). — ISBN 978-1780234304
Renton D.^[en] Trotsky. — Haus Publishing, 2004. — 180 p. — (Life & times). — ISBN 9781904341628

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Trotsky speaks about the Moscow Trials ՅուԹյուբում
Trotsky in Havana by Dimitri Prieto from Havana Times
FBI records relating to Trotsky's murder
The Contradiction of Trotsky by Claude Lefort
Uncommon Knowledge Արխիվացված 2014-12-16 Wayback Machine. Interview with Christopher Hitchens and Robert Service about Leon Trotsky
"How We Made the October Revolution" by Leon Trotsky. The New York Times, 1919.

Լև Տրոցկու աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լև Տրոցկիի գործերը Գուտենբերգ նախագծում
The Lubitz TrotskyanaNet dealing with Leon Trotsky, Trotskyism and Trotskyists (English)

Պետերբուրգի պատմության «Радио Петербург» ակումբ

Այլ

Архивы Кремля. Политбюро и Церковь. 1922-25 гг. Под ред. Н. Н. Покровского и С. Г. Петрова (большой материал об участии Троцкого в антицерковных репрессиях)
Антид Ото. Демон Революции. Радиоспектакль Владимира Чекмарева
Александр Резник. Лев Троцкий на экране и в жизни. Часть 1. Программа «Цена революции» на «Эхо Москвы». 19 ноября 2017 года
Александр Резник. Лев Троцкий на экране и в жизни. Часть 2. Программа «Цена революции» на «Эхо Москвы». 3 декабря 2017 года

Քաղաքական պաշտոններ
Նախորդող: Միխայիլ Տերեշչենկո (արտաքին գործերի նախարար)	Արտաքին գործերի ժողկոմ 1917–1918	Հաջորդող: Գեորգի Չիչերին
Նախորդող: Նիկոլայ Պոդվոյսկի	Բանակի և նավատորմի գործերի ժողկոմ 1918–1925	Հաջորդող: Միխայիլ Ֆրունզե
Պարգևներ և ձեռքբերումներ
Նախորդող: Ուինստոն Չերչիլ	Time ամսագրի շապիկի նկար 18 May 1925	Հաջորդող: Թոմաս Էդիսոն
Նախորդող: Նյուտոն Բեյքեր	Time ամսագրի շապիկի նկար 21 November 1927	Հաջորդող: Ֆրենկ Լոուդեն
Նախորդող: Վիլյամ Կնուդսեն	Time ամսագրի շապիկի նկար 25 January 1937	Հաջորդող: Թոմաս Դյուի

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լև Տրոցկի» հոդվածին։

[_1278f1cc637521b5-1] 1,0 ^1,1 Կրուգոսվետ (ռուս.) — 2000.

[armeniatotalitaris-2] «Տրոցկի Լեվ Դավիթի». armeniatotalitaris.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 6-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 6-ին.

[gosvlast-3] Государственная власть СССР. Высшие органы власти и управления и их руководители. 1923—1991 гг. / сост. В. И. Ивкин. — М. : Российская политическая энциклопедия, 1999.

[ckkpss-4] Центральный комитет КПСС, ВКП(б), РКП(б), РСДРП(б): Историко-биографический справочник / сост. Ю. В. Горячев — М. : Издательский дом «Парад», 2005.

[kri-5] Иван Кривушин, энциклопедия «Кругосвет»

[_e772c1a98009b2fb-6] 6,0 ^6,1 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.

[_44b3667886774e6c-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 Большая российская энциклопедия. Электронная версия (ռուս.) — Большая российская энциклопедия, 2016.

[Swain—2006——86–104-8] Swain, 2006, էջեր 86–104

[Volkogonov—1996——185-9] Volkogonov, 1996, էջ 185

[Beilharz—1987—Chapters_2_and_3—-10] Beilharz, 1987, Chapters 2 and 3

[McNeal—2015——-11] McNeal, 2015

[12] За це вбивство Указом Президії Верховної Ради СРСР від 31 травня 1960 року Лопесу Рамону Івановичу присвоєне звання Героя Радянського Союзу з врученням ордена Леніна і медалі «Золота Зірка».

[Deutscher—2003b——vi-13] Deutscher, 2003b, էջ vi

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[7]

[6]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]