Բելառուսի պետական կարգ
Բելառուսի Հանրապետություն, Սահմանադրության համաձայն, ինքնուրույն, առանձին, սոցիալական, ժողովրդավարական, իրավական և ունիտար պետություն է։ Պետության ղեկավարը նախագահն է։ Երկրում պետական իշխանությունն իրականացվում է այն օրենսդրական, գործադիր և դատական տարանջատման հիման վրա։ Կառավարման ձևը բնութագրվում է որպես խառը Հանրապետություն[1], նախագահական հանրապետություն[2][3]։
Սահմանադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սահմանադրությունը Բելառուսի Հանրապետության հիմնական օրենքն է։ Ներկայումս գործող Սահմանադրությունն ընդունվել է Բելառուսի Հանրապետության Գերագույն Խորհրդի կողմից 1994 թվականի մարտի 15-ին։ Հետագայում Սահմանադրության փոփոխություններն ու լրացումները կատարվել են երեք անգամ (միշտ՝ հանրաքվեի միջոցով)։ Համաձայն 1995 թվականի մայիսի 14-ի հանրաքվեի արդյունքների՝ Սահմանադրությունում մտցվել են դրույթներ բելառուսերենով ռուսաց լեզվի հավասար կարգավիճակի մասին, ինչպես նաև խորհրդարանը ցրելու և նոր ընտրություններ նշանակելու հնարավորության մասին՝ վերջինիս կողմից Սահմանադրության և օրենքների կոպիտ կամ համակարգված խախտման դեպքում։ 1996 թվականի նոյեմբերի 24-ի հանրաքվեում ընդունվել է Սահմանադրության նոր խմբագրություն, որն ընդլայնում է նախագահի լիազորությունները և բարեփոխում է երկրի իշխանության մարմինների համակարգը։ 2004 թվականի հոկտեմբերի 17-ի հանրաքվեում Սահմանադրությունից հանվել է նախագահական ժամկետների սահմանափակումը, որը կարող է զբաղեցնել նույն անձը։
Օրենսդիր իշխանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Օրենսդիր իշխանությունն իրականացնում է երկպալատանի խորհրդարանը՝ Ազգային ժողովը։ Ստորին պալատը Ներկայացուցիչների պալատն է, վերին պալատը՝ Հանրապետության խորհուրդը։
Ազգային ժողովը ստեղծվել է 1996 թվականին՝ Սահմանադրության փոփոխության կապակցությամբ, երբ դադարել են Բելառուսի Հանրապետության Գերագույն Խորհրդի, նախկին խորհրդարանի լիազորությունները մինչ այդ։ Ազգային ժողովի լիազորությունների ժամկետը 4 տարի է։
Ներկայացուցիչների պալատի կազմը 110 պատգամավոր է։ Պատգամավորների ընտրությունն իրականացվում է ընդհանուր, ազատ, հավասար, ուղղակի ընտրական իրավունքի հիման վրա՝ գաղտնի քվեարկությամբ։ Ընտրությունները տեղի են ունենում միամանդատ շրջաններում։ Առաջին գումարման Ներկայացուցիչների պալատը (1996-2000) կազմավորվել է լուծարված Գերագույն խորհրդի պատգամավորներից։ Երկրորդ գումարման Ներկայացուցիչների պալատը գործել է 2000-2004 թվականներին, երրորդը՝ 2004 թվականից։ Ներկայացուցիչների պալատի հիմնական լիազորությունները․
- քննարկում և ընդունում է օրենքների նախագծերը;
- նշանակում է նախագահի ընտրություն;
- համաձայնություն է տալիս նախագահին վարչապետի նշանակման հարցում;
- անվստահության քվե է հայտնում կառավարությանը;
- նախագահի դեմ մեղադրանքներ է ներկայացնում։
Հանրապետության խորհուրդը տարածքային ներկայացուցչության պալատն է։ Այն բաղկացած է 64 անդամից՝ 8 անդամ է ընտրում մարզային և Մինսկի քաղաքային խորհուրդը՝ գաղտնի քվեարկությամբ, ևս 8 անդամ նշանակում է նախագահը։ Հանրապետության խորհրդի հիմնական լիազորությունները։
- Ներկայացուցիչների պալատի ընդունած օրենքների նախագծերի հավանությունը կամ մերժումը;
- ընտրում է Սահմանադրական դատարանի վեց դատավոր և ընտրությունների և Հանրապետական հանրաքվեների անցկացման կենտրոնական հանձնաժողովի վեց անդամ;
- համաձայնություն է տալիս Սահմանադրական դատարանի նախագահի, Գերագույն դատարանի նախագահի և այլ բարձրագույն պաշտոնատար անձանց նախագահի նշանակմանը;
- վերահսկում է պատգամավորների տեղական խորհուրդների աշխատանքները, կարող է վերացնել նրանց որոշումը կամ արձակել օրենսդրության խախտման դեպքում;
- քննարկում է արտակարգ և ռազմական դրություն սահմանելու մասին նախագահի հրամանագրերը;
- որոշում է կայացնում նախագահին պաշտոնանկ անելու մասին։
Գործադիր իշխանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գործադիր իշխանությունն իրականացնում է կառավարությունը՝ Բելառուսի Հանրապետության Նախարարների խորհուրդը։ Այն բաղկացած է վարչապետից, նրա տեղակալներից, նախարարներից, պետական կառավարման հանրապետական ղեկավար մարմիններից և ղեկավարում է իրեն ենթակա պետական կառավարման մարմինների և գործադիր իշխանության այլ մարմինների համակարգը ։
Դատական իշխանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դատական իշխանությունը պատկանում է դատարաններին, դատական համակարգը կառուցվում է տարածքային և մասնագիտացման սկզբունքների հիման վրա։ Արդարադատությունն իրականացվում է գործընթացում կողմերի մրցակցության և հավասարության հիման վրա։ Պետությունում նորմատիվ ակտերի սահմանադրականության նկատմամբ վերահսկողությունն իրականացնում է Բելառուսի Հանրապետության Սահմանադրական դատարանը։ Դատական համակարգը բաղկացած է շրջանային և քաղաքային դատարաններից՝ առաջին ատյանի դատարաններից, մարզային և Մինսկի քաղաքներից, Գերագույն դատարաններից, տնտեսական դատարաններից։
Նախագահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բելառուսի Հանրապետության նախագահը պետության ղեկավարն է, Բելառուսի Հանրապետության Սահմանադրության, մարդու և քաղաքացու իրավունքների և ազատությունների երաշխավորը։ Այն ներկայացնում է Բելառուսի Հանրապետությունը այլ պետությունների և միջազգային կազմակերպությունների հետ հարաբերություններում։ Ունի լիազորությունների լայն շրջանակ, որոնցից հիմնականը․
- որոշում Է Բելառուսի Հանրապետության կառավարության կառուցվածքը, պաշտոնի նշանակում և պաշտոնից ազատում է վարչապետի տեղակալներին, նախարարներին և կառավարության այլ անդամներին, որոշում է ընդունում կառավարության կամ նրա անդամների հրաժարականի մասին;
- նշանակում է պետական կառավարման հանրապետական մարմինների ղեկավարներին և որոշում նրանց կարգավիճակը;
- ստորագրում է օրենքներ. իրավունք ունի Սահմանադրությամբ սահմանված կարգով վերադարձնել օրենքը կամ դրա առանձին դրույթները՝ իր առարկություններով Ներկայացուցիչների պալատ;
- իրավունք ունի չեղյալ հայտարարել կառավարության ակտերը;
- Բելառուսի Հանրապետության զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարն է
- նշանակում է Հանրապետական հանրաքվե;
- կարող է հրապարակել օրենքի ուժ ունեցող հրամանագրեր։
Բելառուսի Հանրապետությունում առաջին նախագահական ընտրությունները տեղի են ունեցել 1994 թվականի հուլիսի 10-ին։ Հաղթել է Ալեքսանդր Լուկաշենկոն։ Նա նաև հաղթել է բոլոր հետագա ընտրություններում՝ 2001, 2006, 2010, 2015 և 2020 թվականներին։
Տեղական ինքնակառավարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բելառուսի Հանրապետությունը ունիտար պետություն է, ուստի տեղական ինքնակառավարումը հիմնականում լուծում է տեղական հարցերը։ Տեղական կառավարումը և ինքնակառավարումը քաղաքացիների կողմից իրականացվում են պատգամավորների տեղական խորհուրդների, գործադիր և կարգադրիչ մարմինների, տարածքային հասարակական ինքնակառավարման մարմինների, տեղական հանրաքվեների միջոցով։
Տեղական ինքնակառավարման մարմինների գործունեությունը կարգավորվում է Բելառուսի Հանրապետության Բելառուսի Հանրապետությունում տեղական կառավարման և ինքնակառավարման մասին 2010 թվականի հունվարի 4-ի թիվ 108-ը օրենքով[4]՝ փոփոխություններով և լրացումներով։ Պատգամավորների տեղական խորհուրդների իրավասությունը կարգավորվում է օրենքի 17-րդ հոդվածով։
Քաղաքական կուսակցություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բելառուսի Հանրապետությունում կուսակցական համակարգը զարգացած չէ, ինչը բացատրվում է տարբեր պատճառներով, որոնց թվում են կուսակցականության ավանդույթի բացակայությունը, մեծամասնական ընտրակարգով բոլոր ընտրությունների անցկացումը, կուսակցությունների գրանցման և գործունեության համար բարդ պայմանները, քաղաքացիական հասարակության թույլ զարգացումը և այլ կուսակցություններ գործնականում ազդեցություն չեն թողնում քաղաքականության վրա։ Հիմնական կուսակցություններն են․
- Բելառուսի կոմունիստական կուսակցություն;
- Աշխատանքի և արդարության հանրապետական կուսակցություն;
- Բելառուսի ձախերի «Արդար աշխարհ կուսակցություն»;
- ԲԱՃ կուսակցություն;
- ԲԱՃ պահպանողական-քրիստոնեական կուսակցություն
- Միավորված քաղաքացիական կուսակցություն;
- Բելառուսական Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն (Գրոմադա);
- Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցություն։
Բելառուսի ՊԱԿ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Բելառուսի Հանրապետության պետական անվտանգության կոմիտե (բելառուս․՝ Камітэт дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь)
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Чиркин В. Е. Современное государство. М., 2001. С. 154.
- ↑ Василевич Г. А. К вопросу о форме правления в Беларуси // Вестник Конституционного Суда. — 2006. — № 2.
- ↑ Структуры высшей исполнительной и законодательной власти // Европейский выбор для Беларуси. Электрон. документ. Режим доступа: http://kamunikat.org/download.php?item=1777-3.pdf . — С. 30
- ↑ «Закон Республики Беларусь "О местном управлении и самоуправлении в Республике Беларусь"». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 2-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 23-ին.