Ուսուցման մեթոդներ և հնարներ
«Ուսուցման մեթոդ» հասկացությունն իր մեջ ներառում է երեք խնդիր՝ ի"նչ սովորեցնել (կրթության բովանդակություն), ինչու՞ սովորեցնել (կրթության նպատակներ) և ինչպե՞ս սովորեցնել (ուսուցման մեթոդիկա)։
Կրթության բովանդակությունը մատուցելու և կրթության նպատակներն իրականացնելու համար անհրաժեշտ է կիրառել որոշակի մեթոդներ, եղանակներ, ձևեր, հնարներ։ Կան մի շարք գործոններ, որոնք ազդում են մեթոդների ընտրության վրա․
- ուսուցման նպատակները, խնդիրները, բովանդակությունը,
- ոսուցման նյութի քանակը և բարդությունը,
- սովորողների պատրաստվածության մակարդակը,
- ուսուցման կազմակերպման պայմանները,
- սովորողների տարիքային և անհատական առանձնահատկությունները,
- ուսուցչի պատրաստվածության մակարդակը։
Համագործակցային լեզվուսուցման մեթոդներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Փոխներգործուն մեթոդները պետք է կիրառել ուսուցման գործընթացի այն հատվածում, երբ անհրաժեշտ է զարգացնել սովորողի մտածողությունը, ճանաչողական ակտիվությունը, հաղորդակցական կարողությունը։ Փոխներգործուն մեթոդներով ուսուցումը հնարավորություն է տալիս դասապրոցեսի ընթացքում մասնակցելու ողջ դասարանին, քանի որ ուսուցչի կողմից չի մատուցվում պատրաստի գիտելիքները, այլ հնարավորություն է տրվում սովորողներին ակտիվացնել իրենց գիտելիքները, հիշողությունը, ինչպես նաև պրակտիկտիկորեն ձեռքբերել նորանոր գիտելիքներ և հմտություններ։
Փոխներգործուն ընթերցանության նշաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Փոխներգործուն ընթերցանության ռազմավարության քայլերն են․
1․Սովորողներին համառոտ ներկայացնել ընթերցանության համար նախատեսված առաջադրանքը։
2․Կազմել փոխներգործուն ընթերցանության ուղեցույց ՝ զույգերով կամ խմբերով լրացնելու համար։
Սովորողները տեքստը կարդալով համապատասխան նշաններով լուսանցքում նշում են առանձին նախադասություններ կամ պարբերություններ։
Կիրառվող նշաններն են․
v ինչն արդեն սովորողին հայտնի է
+ ինչն է կարդացողի համար հետաքրքիր ու անսպասելի
- ինչն է հակասում կարդացողի պատկերացումներին
? կարդացողը ցանկանում է մանրամասն իմանալ ինչ-որ բանի մասին
Հնգյակի մեթոդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հնգյակի մեթոդի կիրառումը հնարավորություն է տալիս առկա գիտելիքները հանրագումարի բերել, մի քանի բառով ներկայացնել մտքերը, պատկերացումները։ Այս մեթոդով աշխատելիս դասարանը պետք է բաժանել զույգերի և յուրաքանչյուր զույգ տրված թեմայով պետք է գրի հնգյակը։ Հնգյակ գրելու քայլերն են․ 1․առաջին տողը մեկ բառ է, որը նկարագրում է հասկացությունը (գոյական) 2․երկրերդ տողը հասկացությունը բնութագրող երկու բառ է (ածականներ) 3․երրորդ տողը բաղկացած է երեք բառից, որորնք արտահայտում են հասկացության հետ կապված գործողություններ (դերբայներ) 4․չորրորդ տողը ներկայացնում է չորս բառից կազմված մի արտահայտություն, որով հասկացության նկատմամբ դրսևորվում է զգացմունքը կամ վերաբերմունքը 5․վերջին՝ հինգերորդ տողը մեկ հոմանիշ բառ է, որն այլ կերպ է արտահայտում նույն հասկացությունը։
ԳՈւՍ (Գիտեմ-Ուզում եմ սովորել-Սովորել եմ)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
ԳՈւՍ (անգլ.՝ KWL table or KWL chart) մեթոդը երեք սյունյակից բաղկացած մի աղյուսակ է և կարդալու ընթացքում կարող է դառնալ սովորողի ուղեցույցը[1]․։
Այս մեթոդի քայլերը․
1․Գլխավոր թեման գրել ԳՈւՍ աղյուսակի վերևում։ Սովորողներին հարցնել, թե ինչ գիտեն դասի թեմյի մասին։ Նրանց ասածները գրի առնել աղյուսակի առաջին՝ «Գ- Ի"նչ գիտեն արդեն» սյունակի մեջ։
2․Սովորողներին հարցնել, թե թեմայի հետ կապված ինչ հարցեր ունեն, և գրանցել դրանք աղյուսակի «Ու- Ի"նչ են ուզում սովորել» սյունակի մեջ, օգնել դասակարգել հարցերը։
3․Հանձնարարել կարդալ ընտրված հատվածը և գտնել այն մասերը, որոնք պատասխանում են կազմած հարցերին։
4․Կարդալն ավարտելուց հետո լրացնել երրորդ սյունյակը «Ս- Սովորել եմ»
Մտածիր-զույգ կազմիր-հաղորդիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս մեթոդական հնարի քայլերը․
1․Առաջին փուլում ասովորողներն ինքնուրույն մտածում են առաջադրանքի շուրջ։
2․Երկրորդ փուլում զույգերով քննարկում են իրենց տեսակետը։
3․Երրորդ փուլում զույգերն իրենց տեսակետը ներկայացնում են ամբողջ դասարանին։
Խճանկար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս մեթոդը կարելի է կիրառել տարբեր ձևերով[2]․
- Առաջադրանքի միջոցով աշակերտները կարող են դասագրքի տրված գլխից տարբեր հատվածներ կարդալ, նույն թեմայի վերաբերյալ տարբեր կարճ պատմվածքներ կամ նույն հեղինակից այլ պատմվաքներ։
- Հանձնարարված թեմայի սահմաններում կարող են հետազոտել տեքստի բառապաշարը, հիմնական գաղափարը, քերականությունը, ոճը և այլն։
- Սովորողները կարող են խճանկարը կիրառել առանց հետազոտությունների նախագծեր իրագործելիս։
Այս մեթոդի քայլերը․
1․Պարզել տրված դասի մեջ կարևոր թեմաների հետ առնչվող նյութերը։ Ըստ աշակերտների գիտելիքների ընտրել տարբեր բարդության և ծավալի հատվածներ։
2․Կազմել 4-6 հոգիանոց համագործակցային խմբեր (խմբի անդամների թիվը կախված է ընտրված տեքստի քանակից)։ Յուրաքանչյուր խմբից մեկը պատասխանատվություն է կրում մի հատվածի ընթերցանության համար։
3․Վերախմբավորել սովորողներին՝ ըստ հանձնարարված տեքստերի (մի խմբում են հավաքվում բոլոր նրանք, ովքեր նույն տեքստն են կարդացել և ուսումնասիրել), այնուհետև յուրաքանչյուր խմբի հանձնարարել ամփոփել տեքստից ստացված գիտելիքները։ Հաջորդ դասին բոլոր սովորողները պետք է ունենան իրենց սեփական օրինակը։
4․Սովորողներին հանձնարարել վերադառնալ իրենց սկզբնական խմբերը, ներկայացնել իրենց կարդացած հատվածի վերաբերյալ ձեռք բերած կարևոր տեղեկությունները։
Պրիզմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս մեթոդը կիրառվում է դասի սկզբնական փուլում, կապ հաստատելով սովորողների ունեցած գիտելիքների, պատկերացումների և ուսուցանվող նյութի միջև։ Պրիզմայի կատարման ընթացքը․
1․Տրվում է մեկնաբառը՝ այն հիմնական հասկացությունը, որն ուսումնասիվելու է։
2․ Գծապատկերի մյուս երկու վանդակներում առանց քննարկման լրացվում են սկզբնաբառի հետ ասոցացվող առաջին երկու պատահական բառերը, այնուհետև լրացվում են նախորդ երկու բառերին ասոցացվող բառեր։
3․ Պրիզման եզրափակվում է վերջնաբառով։
4․ Պրիզմայի ամփոփիչ քայլը սկզբնաբառի և վերջնաբառի միջև տրամաբանական կապ գտնելն է։
Կիրառվում է պրիզմայի մեկ այլ տեսակ, որտեղ ուսուցչի կողմից լրացվում է սկզմնաբառն ու վերջնաբառը, որից հետո աշակերտները լրացնում են բաց թողնված վանդակները։
Վենի դիագրամ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վենի դիագրամը կառուցվում է երկու կամ ավելի շրջանաձև պատկերների միջոցով, որոնք հատման մեծ մակերես ունեն կենտրոնում։ Այս դիագրամը կարելի է օգտագործել գաղափարների կամ թեմաների ընդհանրությունները ցույց տալու կամ միմյանց հակադրելու նպատակով։ Այստեղ շեշտվում են յուրաքնչյուրի բնորոշ առանձնահատկությունները։
T-աձև աղյուսակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
T-աձև աղյուսակը կիրառվում է միևնույն հասկացության, խնդրի երկու կողմերը համեմատելու համար։ Այն կազմված է երկու բաժնից, որտեղ լրացվում են միևնույն հասկացության, խնդրի հակադիր որակները, դրական կամ բացասական կողմերը։ T տառը հիշեցնող աղյուսակի յս րը նպատակահարմար է քննարկումների ժամանակ երկու տարբեր պատասխանների (կողմ/դեմ, այո/ոչ) կամ հակադրություն/համադրություն արտահայտող արձագանքների գրառման համար։
Ելքի քարտերի լրացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ելքի քարտերը լրացվում են 3-2-1 մեթոդով , որը կատարվում է անդրադարձի ընթացքում։
Սովորողները պետք է․
- Գրեն երեք բան, որ սովորեցին այդ դասի ընթացքում,
- Երկու բան, որ շատ կարևոր և արդյունավետ են համարում,
- Մեկ բան, որ վաղն անմիջապե կկիրառեն,
- Առառջարկություններ։
Ձնագնդի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ձնագնդին սովորողների կարծիքների փոխանակման, ընտրության, դրանց հավաքագրման և խմբի գաղափարների ամբողջացումն է։ Արդյունավետ է կիրառել փոքր՝ 2-4 հոգանոց խմբերով։
Ընթացքը․
1․Սովորողներին ներկայացնել որևէ պատմություն կամ առաջադրանք։
2․Անհատական առաջադրանք, ի"նչ միտք է ծագում առաջին հեևթին։ Գրել կարիքների կամ գաղափարների ցանկ՝ այդ պատմության կամ առաջադրանքի վերաբերյալ (4 րոպե)։
3․Կազմել զույգեր և միմյանց ներկայացնել անձնական կարիքները, այնուհետև միասին ձևապերպել երկուսի համար ընդհնուր 3-5 կարծիք, որոնք կընտրվեն անհատական կարծիքների ցանկից։ Գրել դրանք թղթի վրա (6 րոպե)։
4․Կազմել չորս հոգանոց խմբեր, ներկայացնել զույգերով կազմած կարծիքները և նորից ձևակերպել չորս ընդհանուր կարծիքներ ամբողջ խմբի համար։ Խումբը գրի դրանք առանձին թղթի վրա (8 րոպե)։
5․Երկուական չորս հոգանոց խմբերը միանան և կազմեն ութ հոգանոց մեծ խմբեր։ Խմբերը ներկայացնեն իրենց կարծիքները, պրզեն նմանություններն ու տարբերությունները։ Կրկին ձևակերպել չորս ընդհանուր կարծիք ամբողջ խմբի համար։
6․ Խմբերի ձևակերպած բոլոր կարծիքները ներկայացնել դասարանին։
Մտածող գլխարկներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խմբակային քննարկումների ժամանակ ավելի արդյունավետ է «Մտածող գլխարկների»» կիրառումը, որն օգնում է հետևողականորեն պլանավորել մտածելու ընթացքը[3]։
Սպիտակ գլխարկ
Հարցի վերաբերյալ ներկայացնել միայն փաստեր, թվեր, փաստարկներ․
- Հայտնի է, որ ․․․
- Փաստ է, որ ․․․
- Ընդունված է, որ ․․․
- Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ ․․․
Կարմիր գլխարկ
Հարցի վերաբերյալ արտահայտում է հույզեր, զգացմունքներ, վերաբերմունք․
- Ինձ դուր է գալիս ․․․
- Հաճելի է, որ ․․․
- Ինձ դուր չի գալիս ․․․
- Սարսափելի է, որ ․․․
- Տհաճ է, որ ․․․
Դեղին գլխարկ
Ներկայացնել հարցի դրական կողմերը, առավելությունները․
- Լավ է, որ ․․․
- Հրաշալի է, որ ․․․
- Շատ կարևոր է, որ ․․․
- Սա խթանում է ․․․
- Նպաստում է ․․․
Սև գլխարկ
Ներկայացնել հարցի բացասական կողմերը, վատ հեևանքները․
- Չի կարելի ․․․
- Վտանգավոր է ․․․
- Խոչնդոտում է ․․․
- Խանգարում է ․․․
Կանաչ գլխպարկ
Ներկայացնել հարցի զարգացումն ու հեռակարները․
- Սա կարող է օգնել, որ ․․․
- Սա հնարավոր է դարձնում, որ ․․․
- Կարելի է ասել, որ ․․․
Կապույտ գլխպարկ
Վերլուծել քննարկման ընթացքը․
- Եկեք փորձենք հարցին նայել այլ տեսանկունից ․․․
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ԳՈՒՍ (Գիտեմ-Ուզում եմ Սովորել-Սովորել եմ)
- Խճանկար կամ Ջիգսո
- Դասավանդման մեթոդ
- Մտածելու 6 գլխարկներ
- Մանկավարժական տեխնոլոգիաներ
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ https://hy.wikipedia.org/wiki/ԳՈՒՍ_(Գիտեմ-Ուզում_եմ_Սովորել-Սովորել_եմ)
- ↑ https://hy.wikipedia.org/wiki/Խճանկար_կամ_Ջիգսո
- ↑ Էդուարդ դե Բոնո (1985). Six Thinking Hats: An Essential Approach to Business Management. Little, Brown, & Company. ISBN 0-316-17791-1 (hardback) and 0316178314 (paperback).