Մորգենթաուի պլան

«Մորգենթաուի պլան» (անգլ.՝ Morgenthau Plan), Գերմանիայի կողմից 3-րդ համաշխարհային պատերազմի լուծարումը կանխելու ծրագիրը Գերմանիայի հետպատերազմյան փոխակերպման ծրագիրն է, որն առաջարկել է ԱՄՆ ֆինանսների նախարար Հենրի Մորգենթաուն։ Մորգենթաուի պլանը նախատեսում էր Գերմանիայի մասնատում, արդյունաբերական կարևոր շրջանների անցում միջազգային վերահսկողության, ծանր արդյունաբերության վերացում, ապառազմականացում և Գերմանիան ագրարային երկիր դարձնելը։

Նախապատրաստում և իրականացման փորձ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջարկվել է 1944 թվականի սեպտեմբերին Քվեբեկի 2-րդ խորհրդաժողովում, որին մասնակցել են Ուինսթոն Չերչիլը և Ֆրանկլին Ռուզվելտը։ Համաժողովին ստորագրվեց հուշագիր, որի համաձայն Գերմանիան պետք է դառնար առավելապես ագրարային երկիր։ Մանրամասները հայտնի են դարձել մամուլին, և ծրագիրը ենթարկվել է սուր քննադատության է ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում։ Դրանից օգտվել է Գեբելսի քարոզչության նախարարությունը, որը հայտարարել է, որ հրեա Մորգենթաուն ցանկանում է Գերմանիան վերածել կարտոֆիլի հսկայական դաշտի։ Ֆելքիշեր Բեոբախտեր թերթը լույս է տեսել Ռուզվելտն ու Չերչիլը համաձայնվել են հրեական մարդասպան ծրագրի հետ վերնագրով։

Ծրագիրը սկզբնական տեսքով մերժվել է, սակայն հետպատերազմյան Գերմանիայում ամերիկյան վարչակազմը մի շարք միջոցներ է ձեռնարկել տնտեսական զարգացման սահմանափակման ուղղությամբ, որոնց թվում են.

բանկային համակարգի ապակենտրոնացումը, 11 բանկային շրջանների ստեղծումը սեփական Կենտրոնական բանկերի հետ և դրանց փոխգործակցության արգելքը;
միասնական արտադրական համակարգի ապաինտեգրումը;
շինարարական, շինմոնտաժային, շիննորոգման աշխատանքներ;
արտաքին առևտրի արգելք;
ներմուծման սահմանափակում, ծովային ձկնորսության արգելք, հանքային պարարտանյութերի համար ազոտի արտադրության արգելք, 13 քիմիական գործարանների ապամոնտաժում և ոչնչացում;
Գերմանիայի անտառների հատում (չի իրականացվել աշխատուժի թուլացման և դաշնակցային զորքերի բողոքի պատճառով);
կոշտ հարկային քաղաքականություն։

Քննադատություն և պլանի չեղարկում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դիտորդները նշել են, որ այդ միջոցառումների արդյունքում գերմանացի բնակչության կենսամակարդակը կտրուկ նվազել է^[1], և տարածվել է հետպատերազմյան սով։

1947 թվականին ԱՄՆ-ի նախկին նախագահ Հերբերտ Հուվերը, դեինդուստրիալացվող Գերմանիա այցելելուց հետո, գրել է։

«Դա պատրանք է, որ բռնակցված Նոր Գերմանիան կարող է վերածվել ագրարային պետության։ Դա անհասանելի է, մինչև մենք ոչնչացնենք կամ դրանից դուրս բերենք 25 մլն մարդու։»

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)

There is the illusion that the New Germany left after the annexations can be reduced to a 'pastoral state'. It cannot be done unless we exterminate or move 25,000,000 people out of it.»

Հերբերտ Հուվեր^[2]։

1947 թվականին Սառը պատերազմի սկսվելուց հետո ընդունվել Է Մարշալի հակառակ արդյունաբերական պլանը։

Տնտեսական գիտության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էրիկ Ռայներտը բերում է Մորգենթաուի ծրագրի իրականացման փորձերը՝ որպես օրինակ այն բանի, թե ինչպես է մշակող արդյունաբերության ոչնչացումը պարադոքսալ կերպով հաճախ հանգեցնում գյուղատնտեսության ճգնաժամի։