Միջանկյալ զանգվածի սև խոռոչ
Միջին զանգվածի սև խոռոչ, սև խոռոչ, որի զանգվածը զգալիորեն ավելի մեծ է, քան աստղային զանգվածի սև խոռոչը (10-ից մինչև մի քանի տասնյակ արեգակնային զանգված), բայց շատ ավելի փոքր, քան գերզանգվածային սև խոռոչը (միլիոններից մինչև տասնյակ միլիարդներ արեգակնային զանգված)։ Ենթադրվում է, որ այդ օբյեկտները թվով զգալիորեն ավելի քիչ են, քան համեմատաբար տարածված աստղային զանգվածի սև խոռոչները և գերզանգվածային սև խոռոչները։ Քանի որ միջանկյալ զանգվածի սև խոռոչների ձևավորման մեխանիզմներն անհայտ են, լիովին պարզ չէ, թե ինչն է առաջացնում օբյեկտների թվի նման զգալի տարբերություն։
Ծագում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Միջանկյալ զանգվածի սև խոռոչները չափազանց հզոր են, որպեսզի ձևավորվեն մեկ աստղի գրավիտացիոն փլուզման արդյունքում (ինչպես աստղային զանգվածի սև խոռոչները)։ Նրանց միջավայրում գալակտիկաների կենտրոններում չի նկատվում ծայրահեղ պայմաններ (բարձր խտություն և արագություն), որոնք հանգեցնում են գերզանգվածային սև խոռոչների առաջացմանը։ Գիտությունը դիտարկում է միջին զանգվածի սև խոռոչների ձևավորման հետևյալ սցենարները.
1.Աստղային զանգվածի սև խոռոչների և այլ առարկաների միաձուլում` կուտակման միջոցով;[1]
2.Զանգվածային աստղերի բախումը խիտ աստղակույտերում և արդյունքում առաջացած բախման փլուզումը;
3.Դրանց առաջացումը Մեծ պայթյունի ժամանակ;
4.Վաղ Տիեզերքի միջուկներում Քվազի աստղների ձևավորում։
Դիտարկվող ապացույցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թեև մինչև վերջին պահը չկար միջին զանգվածի սև խոռոչների գոյությունը հաստատող վերջնական դիտողական ապացույց, Ավստրալիայի CSIRO ռադիոաստղադիտակի թիմը հայտարարեց առաջին միջանկյալ զանգվածի սև խոռոչի հայտնաբերման մասին 2012 թվականի հուլիսի 9-ին։
Մինչ օրս միջին զանգվածի սև խոռոչի թեկնածուների ամենամեծ նմուշը ներառում է 305 օբյեկտ[2], որոնք ընտրվել են գալակտիկաների մոտ մեկ միլիոն օպտիկական սպեկտրների վերլուծությամբ, որոնք ստացվել են SDSS-ի (Sloan Digital Sky Survey) կողմից[3]։ Ռենտգենյան ճառագայթման արտանետումը, որի առկայությունը հաստատում է թեկնածուի դասակարգումը որպես միջին զանգվածի սև խոռոչ, հայտնաբերվել է այդ օբյեկտներից 10-ում[2]։
Որոշ ուլտրալուսավոր ռենտգենյան աղբյուրներ (ULX) մոտակա գալակտիկաներում կարող են պարզվել, որ միջին զանգվածի սև խոռոչներ են (100-ից մինչև 1000 արեգակնային զանգված)[4][5]։ ULX-ները նկատվում են աստղաստեղծ շրջաններում (օրինակ՝ M82 գալակտիկան[6]) և, կարծես, կապված են այս շրջաններում նկատված երիտասարդ աստղակույտերի հետ։ Այնուամենայնիվ, արբանյակների աստղերի օպտիկական սպեկտրի վերլուծության միջոցով միայն զանգվածի դինամիկ չափումները կարող են բացահայտել միջին զանգվածի սև խոռոչների առկայությունը որպես ULX-ների կոմպակտ ակրետորներ։
Միջին զանգվածի սև խոռոչների գոյության լրացուցիչ ապացույցներ կարելի է ձեռք բերել՝ դիտարկելով նման անցքերի շուրջ պտտվող փոքր մնացորդների արձակած գրավիտացիոն ճառագայթումը[7]։ Բացի այդ, M-sigma հարաբերակցությունը կանխատեսում է, որ 10⁴-ից 10⁶ արեգակնային զանգված ունեցող սև խոռոչներ պետք է ներկա լինեն ցածր լուսավորության գալակտիկաներում։
Ամերիկացի և ավստրալացի աստղաֆիզիկոսները 2017 թվականին հայտնաբերեցին միջին զանգվածի սև խոռոչների թեկնածու՝ 47 Tucanae-ի[7] կենտրոնում գտնվող սև խոռոչը։ Հեղինակները կարծում են, որ այս տեսակի գրավիտացիոն օբյեկտները կարող են տեղակայվել այլ գնդային կլաստերների կենտրոններում[7]։
2019 թվականին Ճապոնիայի Ազգային աստղագիտական աստղադիտարանի գիտնականները Ծիր Կաթինի գալակտիկայի կենտրոնում Յուպիտերի չափով սև խոռոչ են հայտնաբերել, որի զանգվածը Արեգակի զանգվածից մոտավորապես 32 հազար անգամ մեծ է[8]։ HCN–0,009–0,044, որը գտնվում է Աղեղնավոր A* ռադիոաղբյուրից 7 պկ հեռավորության վրա, գալակտիկական կենտրոնում միջին զանգվածի սև խոռոչի երրորդ դեպքն է IRS13E-ից և CO–0,40–0,22-ից հետո[8]։
2019 թվականին գրավիտացիոն ալիքի պայթյունի դիտարկումը (GW190521) վկայում է երկու սև խոռոչների միաձուլման արդյունքում միջանկյալ զանգվածի սև խոռոչի ձևավորման մասին (համապատասխանաբար 66 և 85 Մ⊙ զանգվածներով)[9]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Intermediate-mass black hole detected». Physics Today. 2012. doi:10.1063/pt.5.026151. ISSN 1945-0699.
- ↑ 2,0 2,1 Chilingarian, Igor V.; Katkov, Ivan Yu.; Zolotukhin, Ivan Yu.; Grishin, Kirill A.; Beletsky, Yuri; Boutsia, Konstantina; Osip, David J. (2018 թ․ օգոստոսի 10). «A Population of Bona Fide Intermediate-mass Black Holes Identified as Low-luminosity Active Galactic Nuclei». The Astrophysical Journal. 863 (1): 1. doi:10.3847/1538-4357/aad184. ISSN 0004-637X.
{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link) - ↑ «Sloan Digital Sky Survey». AccessScience. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 24-ին.
- ↑ Introduction: To Boldly Go. University of Texas Press. 2018 թ․ դեկտեմբերի 31. էջեր 1–18.
- ↑ Maccarone, Thomas J.; Kundu, Arunav; Zepf, Stephen E.; Rhode, Katherine L. (2007-01). «A black hole in a globular cluster». Nature (անգլերեն). 445 (7124): 183–185. doi:10.1038/nature05434. ISSN 0028-0836.
- ↑ Patruno, A.; Portegies Zwart, S.; Dewi, J.; Hopman, C. (2006 թ․ հուլիսի 1). «The ultraluminous X-ray source in M82: an intermediate-mass black hole with a giant companion». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters (անգլերեն). 370 (1): L6–L9. doi:10.1111/j.1745-3933.2006.00176.x. ISSN 1745-3933.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Hopman, Clovis; Portegies Zwart, Simon (2005 թ․ հոկտեմբերի 1). «Gravitational waves from remnants of ultraluminous X-ray sources». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters (անգլերեն). 363 (1): L56–L60. doi:10.1111/j.1745-3933.2005.00083.x. ISSN 1745-3933.
- ↑ 8,0 8,1 Takekawa, Shunya; Oka, Tomoharu; Iwata, Yuhei; Tsujimoto, Shiho; Nomura, Mariko (2019 թ․ հունվարի 17). «Indication of Another Intermediate-mass Black Hole in the Galactic Center». The Astrophysical Journal Letters. 871 (1): L1. doi:10.3847/2041-8213/aafb07. ISSN 2041-8205.
{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link) - ↑ «LSC - LIGO Scientific Collaboration». www.ligo.org. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 24-ին.
 |
Այս հոդվածը կատեգորիայի կարիք ունի։ Դուք կարող եք օգնել նախագծին՝ կատեգորիա գտնել կամ ստեղծել ու ավելացնել հոդվածին։ |