Համակարգային բժշկություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Համակարգային բժշկության սխեմատիկ պատկերում։

Համակարգային բժշկություն, միջառարկայական ոլորտ, որն ուսումնասիրում է մարդու մարմնի համակարգերը որպես մեկ ամբողջություն՝ միավորելով կենսաքիմիական, ֆիզիոլոգիական և միջավայրի փոխազդեցությունները։ Համակարգային բժշկությունը հիմնված է համակարգային կենսաբանության վրա, որն իր հերթին հանդիսանում է համակարգային այլ գիտություններից մեկը։ Դրանց ամբողջությունը միասնորեն կոչվում է համակարգային գիտություն։ Համակարգային բժշկության մեջ ուսումնասիրվում են մարդու մարմնում տեղի ունեցող բարդ փոխազդեցությունները հիվանդի գենոմիկայի, վարքի և միջավայրի տեսանկյունց[1]։

Համակարգային բժշկություն տերմինը առաջին անգամ կիրառվել է Տ․ Կամադայի կողմից 1992 թվականին համակարգային բժշկության և ֆարմակոլոգիայի մասին հոդվածում[2]։

Համակարգային բժշկության և համակարգային կենսաբժշկության մեջ արդի թեմա է այնպիսի հաշվողական մոդելների ձևավորումը, որոնք թույլ կտան նկարագրել հիվանդության ընթացքը և թերապևտիկ միջամտությունների ազդեցությունները[3][4]։

Ըստ վերջին մոտեցումների, հիվանդությունների ֆենոտիպերը հիմնվում են ընդհանուր մեխանիզմների, այլ ոչ թե ախտանիշների վրա՝ ասյպիսով տրամադրելով թերապևտիկ թիրախներ, որոնք կիրառվում են համակարգային ֆարմակոլոգիայում[5] և դեղամիջոցներին նոր կրառումներ գտնելու մեջ[6]։ 2018 թվականից գործում է Համակարգային բժշկություն գիտական ամսագիրը[7]։

Համակարգային բժշկության հիմնական ուղղությունները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ էության, համակարգային բժշկությանը վերաբերող հարցերը կարելի է բաժանել երկու հիմնական խմբերի․ մոլեկուլային և օրգանիզմային համակարգային բժշկություններ[8][9]․

Մոլեկուլային համակարգային բժշկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս մոտեցումը հիմնված է -ոմիկա ոլորտների վրա (գենոմիկա, պրոտեոմիկա, տրանսկրիպտոմիկա, ֆենոմիկա, մետաբոլոմիկա և այլն) և փորձում է բացատրել ֆիզոլոգիական պրոցեսներն ու հիվանդության էվոլյուցիան վերից վար մեխանիզմով, այսինքն՝ մոդելավորելով, սինթեզելով և միավորելով մոլեկուլային գործընթացների նկարագրությունները, որպեսզի ստեղծվի օրգան համակարգերի կամ նույնիսկ ամբողջ օրգանիզմի գործունեությունը նկարագրող բացատրություն։

Օրգանիզմային համակարգային բժշկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համակարգային բժշկության այս ճյուղը, որը հիմնված է Լյուդվիգ վոն Բերթալանֆիի համակարգային տեսության և կենսաբանական կիբերնետիկայի վրա, կիրառում է վարից վեր մեխանզմ, այսինքն բացատրում է խոշոր, բարդ կառույցները (օրինակ՝ նյարդային ցանցեր, հետադարձ կապի հանգույցներ և այլն) և գտնում է այն բոլոր պայմանները, որոնք անհրաժեշտ են համապատասխան գործառական միավորը մոլեկուլային մակարդակով նկարագրելու համար։

Այնուամենայինիվ, անցումը մոլեկուլային մակարդակից օրգանիզմային մակարդակի դեռևս դժվար է, սակայն հնարավոր է դա իրականացնել աֆինային ենթատարածության քարտեզագրման և զգայունության վերլության միջոցով, որոնք պահանջում են նախապատրաստական աշխատանքներ էպիստեմիկ (բացատրական) բացվածքի երկու կողմերից[9]։

Համակարգային բժշկության ուսուցումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջին անգամ Համակարգային բժշկության ոլորտում մագիստրատուրայի ծրագիր է կիրառվել Ջորջթաունի համալսարանում, ԱՄՆ։ Այն ձևավորել է հստակ ուսումնական ծրագիր, որը մշակվել է գիտությունների թեկնածու Սոնա Վասորդեվանի կողմից։

Հետազոտական խմբերի ցուցակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկիր Համալսարան / Ինստիտուտ Բաժին / Կենտրոն / Ծրագիր / Ցանց Մասնակիցներ
Ավստրիա Վիենայի համալսարան Օրգանիզմայն համակարգային կենսաբանության կենտրոն (COSB)[10]
Իռլանդիա Իռլանդիայի վիրաբույժների արքայական քոլեջ Բժշկական համակարգային կենսաբանություն[11]
Լյուքսեմբուրգ Լյուքսեմբուրգի համակարգային կենսաբժշկության կենտրոն Հաշվողական կենսաբանության խումբ[12]
Նիդերլանդներ Էինդհովենի տեխնոլոգիական համալսարան(TU/e) Կենսաբժշկական ճարտարագիտության բաժին, Հաշբողական կենսաբանության խումբ (CBio)[13] Նեթլ վան Ռիլ, Փեյթեր Հիլբերս
ԱՄՆ Համակարգային կենսաբանության ինստիտուտ (ISB) Լիրոյ Հուդ, Ալան Ադերեմ, Ռուդի Էբերսոլդ
Գերմանիա Գերմանական գիտահետազոտական կենտրոնների Հելմհոլց ասոցիացիա Համակարգային իմունոլոգիայի բաժին[14] Էստեբան Էռնանդեզ-Վարգաս
Նիդերլանդներ Ուտրեխտի համալսարան

Ուտրեխտի համալսարանական բշժկական կենտրոն

Մաաստրիխտի համալսարան

Տրանսլյացիոն իմունոլոգիայի լաբորատորիա[15]

Ուտրեխտի քանակական իմունոլոգիայի կենտրոն[16]

Ֆարմակոլոգիայի և պերսոնալիզացված բժշկություն[17]

Պրոֆ․ Թիմոթի Ռադստակ,

Արիդաման Պանդիտ, Պրոֆ․ Հարալդ Շմիդ

Իսրաել Վայցման գիտությունների ինստիտուտ Մոլեկուլային և բջջային կենսաբանության բաժին[18]

Համակարգային բժշկության կուրս[19]

Ուրի Ալոն[20][21]
Նորվեգիա Հոյկլանդի համալսարանական հիվանդանոց Neuro-SysMed[22] Կյել-Մորտեն Միհր, Չարալամպուս Ցուլա

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Federoff HJ, Gostin LO (September 2009). «Evolving from reductionism to holism: is there a future for systems medicine?». JAMA. 302 (9): 994–6. doi:10.1001/jama.2009.1264. PMID 19724047.
  2. ↑ Kamada T (1992). «System biomedicine: a new paradigm in biomedical engineering». Frontiers of Medical and Biological Engineering. 4 (1): 1–2. PMID 1599879.
  3. ↑ de Winter W, DeJongh J, Post T, Ploeger B, Urquhart R, Moules I, Eckland D, Danhof M (June 2006). «A mechanism-based disease progression model for comparison of long-term effects of pioglitazone, metformin and gliclazide on disease processes underlying Type 2 Diabetes Mellitus». Journal of Pharmacokinetics and Pharmacodynamics. 33 (3): 313–43. doi:10.1007/s10928-006-9008-2. PMID 16552630. S2CID 21941015.
  4. ↑ Tiemann CA, Vanlier J, Oosterveer MH, Groen AK, Hilbers PA, van Riel NA (Aug 2013). «Parameter trajectory analysis to identify treatment effects of pharmacological interventions». PLOS Computational Biology. 9 (8): e1003166. Bibcode:2013PLSCB...9E3166T. doi:10.1371/journal.pcbi.1003166. PMC 3731221. PMID 23935478.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  5. ↑ Oettrich JM, Dao VT, Frijhoff J, Kleikers P, Casas AI, Hobbs AJ, Schmidt HH (April 2016). «Clinical relevance of cyclic GMP modulators: A translational success story of network pharmacology». Clinical Pharmacology and Therapeutics. 99 (4): 360–2. doi:10.1002/cpt.336. PMID 26765222. S2CID 40005254.
  6. ↑ Langhauser F, Casas AI, Dao VT, Guney E, Menche J, Geuss E, Kleikers PW, López MG, Barabási AL, Kleinschnitz C, Schmidt HH (2018 թ․ փետրվարի 5). «A diseasome cluster-based drug repurposing of soluble guanylate cyclase activators from smooth muscle relaxation to direct neuroprotection». npj Systems Biology and Applications. 4 (1): 8. doi:10.1038/s41540-017-0039-7. PMC 5799370. PMID 29423274.
  7. ↑ Baumbach J, Schmidt HH (2018). «The End of Medicine as We Know It: Introduction to the New Journal, Systems Medicine». Systems Medicine. 1: 1–2. doi:10.1089/sysm.2017.28999.jba.
  8. ↑ Tretter, F; Löffler-Stastka, H (December 2019). «Medical knowledge integration and "systems medicine": Needs, ambitions, limitations and options». Medical Hypotheses. 133: 109386. doi:10.1016/j.mehy.2019.109386. PMID 31541780. S2CID 202718643.
  9. ↑ 9,0 9,1 Tretter, F; Wolkenhauer, O; Meyer-Hermann, M; Dietrich, JW; Green, S; Marcum, J; Weckwerth, W (2021). «The Quest for System-Theoretical Medicine in the COVID-19 Era». Frontiers in Medicine. 8: 640974. doi:10.3389/fmed.2021.640974. PMC 8039135. PMID 33855036.
  10. ↑ «Organismal Systems Biology». lifesciences.univie.ac.at (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 17-ին.
  11. ↑ «Medical Systems Biology». Royal College of Surgeons in Ireland. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 22-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  12. ↑ «Computational Biology group». Luxembourg Centre for Systems Biomedicine.
  13. ↑ «Computational Biology Group». Eindhoven University of Technology. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  14. ↑ «Systems Biology at the Helmholtz Centre for Infectious Diseases, Braunschweig». Helmholtz Centre for Infection Research. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  15. ↑ «Radstake TRDJ».
  16. ↑ «Utrecht Center for Quantitative Immunology».
  17. ↑ «Pharmacology & Personalised Medicine | Pharmacology & Personalised Medicine». ppm.mumc.maastrichtuniversity.nl (անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 2-ին.
  18. ↑ «Molecular Cell Biology, Weizmann Institute of Science». www.weizmann.ac.il. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 5-ին.
  19. ↑ «Systems Medicine course 2019 | Uri Alon». www.weizmann.ac.il. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 5-ին.
  20. ↑ Karin O, Swisa A, Glaser B, Dor Y, Alon U (November 2016). «Dynamical compensation in physiological circuits». Molecular Systems Biology. 12 (11): 886. doi:10.15252/msb.20167216. PMC 5147051. PMID 27875241.
  21. ↑ Karin O, Alon U (June 2017). «Biphasic response as a mechanism against mutant takeover in tissue homeostasis circuits». Molecular Systems Biology. 13 (6): 933. doi:10.15252/msb.20177599. PMC 5488663. PMID 28652282.
  22. ↑ Norges første forskningssenter for klinisk behandling tildelt Արխիվացված Ապրիլ 17, 2019 Wayback Machine Annonsering 11/2018.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Համակարգային_բժշկություն&oldid=9485699» էջից